Levhalar iç mekân ayrımının gerektiği durumlarda sütun ya da balüsterler arasında, bu parçalara açılan dikey oluklar sayesinde ya da levhanın sütun kaidesine göre kesilmesiyle yerleştirilirler. Ayrıca hem estetik hem de statik açıdan desteklenmesi amacıyla altında levha kaidesi, üstünde ise levha üstü olarak tanımlanan parçalarla da kullanılabilirler.
Yapılan kazı çalışmaları sonucunda, kilisenin kuzey nef ayrımının yüksek tipte olduğu anlaşılmıştır. Stylobat üzerindeki sütun kaidelerinin aralarına örülen moloz taş
320 Kazuo Asano, "Archaeological Remains", The Islands of St. Nicholas, Excavation and survey of
Gemiler Island Area, Lycia, Turkey, Osaka 2010. s. 83, Fig. 95 (3), PL. 10 (3).
321 G.K. Öztaşkın ve M. Öztaşkın, a.g.m., s. 334, Res. 7b, c, e. 322
A. Tiryaki, a.g.m., Fig. 5-6, 9-10, 13-14.
323 C. Foss, a.g.m., Fig. 29.
324 R. M. Harrison, a.g.m., Fig. 10, 12. 325 K. Asano, a.g.m., s. 33, PL.31 (3). 326
Sema Doğan, “Likya'da Bizans Taş Yapıtları / The Carved Byzantine Stonework of Lycia", III. Uluslararası Likya Sempozyumu, 7-10 Kasım 2005 Antalya, İstanbul 2007. s. 211, Res. 2.
327 V.M. Tekinalp, a.g.t., s. 106, 111; Lev. 122-124. 328
N. Öztürk – M. Çekilmez – B. Kavaz – G. Güloğlu – A. Durukan - M.K Murat – B. Takunyacıoğlu – Ö. İsmail – A. Osman – Ö. Marangoz - E. Özdemir, “2014 Yılı Myra-Andriake Antik Kenti Kazı Çalışmaları”, KST, 1/37, Ankara 2015. Res. 10.
329 B. İşler, a.g.t., s.135, Kat. No. 15; s. 142, Kat. No. 23; s. 153; Kat. No. 40; s. 168, Kat. No. 65; s. 169,
Kat. No. 67; s. 194, Kat. No. 110.
330Andreas Pülz - Peter Ruggendorfer, “Kaiserzeitliche und Frühbyzantinische Denkmäler in Limyra:
Ergebnisse der Forschungen in der Oststadt und am Ptolemaion (1997-2001)” Mitteilungen zur Christlichen Archäologie, 10, Wien 2004. s. 70, 72, Abb. 18, 22, 23.
331 Sema Doğan, “Alanya Müzesi’ndeki Bizans Dönemi Taş Eserleri”, AST, 2/22, Konya 2004. s. 73-74,
duvarlar yardımıyla ayrım yükseltilmiş, üzerine konulan levha kaidesi, levha ve levha üstü gibi öğelerle birlikle ise tüm yükseklik yaklaşık 1.85 m.ye ulaşmıştır (Çiz. 101). Nef ayrımında, levhayı desteklemek amacıyla kullanılan levha kaidesi ve levha üstü gibi öğelerin yanı sıra, Bizans mimari plastik literatüründe henüz benzerine rastlamadığımız ve tarafımızca “levha yanı” olarak adlandırılan trapez kesitli parçalar da ele geçmiştir (Kat No. 62-66). Levha kaidesi ve levha üstleriyle profil, kesit ve bezeme açısından bir bütün olarak tasarlandıkları anlaşılan bu parçaları diğerlerinden ayıran en büyük özellik, kaba olarak işlenen uzun yüzlerinin sütun gövdeleriyle uyumlu olarak içbükey şekilde tasarlanmasıdır. Kısa yüzlerinde ise, çalışmalarda bulunan levha kalınlıklarıyla uyumlu, düz bir hat ve levhayı tuttuğu anlaşılan dışa taşkın başka bir profil bulunmaktadır (Çiz. 54-58).
Beraber tasarlanan ve süslemeleriyle de uyum içinde olan levha kaidesi, levha üstü ve levha yanları, levhaların sabitlenmesini sağlayan, birer çerçeve görevindedir (Şek. 51). Bu görüşü, levha kaidesi ve levha üstlerinin, levha yanlarıyla birleştirilmesi amacıyla, hem kesit-profil, hem de süsleme olarak, uyumlu bir şekilde dönüş yapan köşe bölümleri kanıtlamaktadır. Dönüş yapan bu köşelerin sütunlara bakan yan yüzleri de levha yanlarıyla profil açısından uyumlu olması amacıyla içbükey profilli olarak kaba bırakılmıştır. Kazı çalışmalarında tespit edilen sütunların üzerinde herhangi bir kurşun deliği veya levha oluğunun bulunmaması da bu uygulamayı destekler niteliktedir.
Parçalar üzerinde bulunan izler dolayısıyla, sütunlar arasına harç yardımıyla yerleştirildikleri anlaşılmaktadır. Levha kaidesi, levha üstü ve levha yanlarının orta nefe baktığı anlaşılan ön yüzleri bezemeli, kuzey nefe bakan arka yüzleri ise ince zımparalı olarak bezemesiz bırakılmıştır. Bezemeli olan ön yüzlerde halat (sicim) ve ince bir yivle ikiye ayrılmış bezemesiz dik açılı profilin arasında, kıvrık dallar arasında yaprak, nar, sarmaşık yaprağı ve kıvrık dalların oluşturduğu spiral gibi bezeme öğeleri yer alır.
Literatürde daha önce tanımlanmayan levha yanı öğelerinin ölçülerini ifade edebilmek için, levha kaidesi ve levha üstü gibi trapez kesitli parçaların ölçü tanımları, parçaların duruşları esas alınarak değiştirilmiştir. Buna göre levha kaidesi ya da levha üstünde alt derinlik ve üst derinlik olarak ifade edilen ölçü birimleri, levha yanlarında iç derinlik ve dış derinlik olarak belirtilmiştir.
“Levha yanı” parçalarının Olympos Piskoposluk Kilisesi’ndeki kullanımına benzer bir uygulaması henüz bulunmamakla birlikte, yine de işlevsellik açısından benzerlik kurabileceğimiz iki örneği mevcuttur. Sütuna oturtmak amacıyla, parçaların uzun yüzlerinin içbükey oluşu, Yunanistan Paros’da bulunan Katapoliani örneğinde karşımıza çıkmaktadır. Yapının templon levhaları, postamentli sütun kaidelerinin üzerindeki sütunlar ve sütunlara birleşik olarak tasarlanan templon payeleri ile sabitlenmiştir. Templon payelerinin üst yarısı, levha yanı parçalarında olduğu gibi, sütuna oturtulmak amacıyla içbükey olarak tasarlanırken, alt yarısında ise postamentli sütun kaidesine dik açılan oluğa oturtulmak için bu olukla uyumlu bir kenet sistemi ile yapılmıştır332
(Şek. 52). Benzer bir diğer uygulama ise Kuzey Suriye’deki Ras el Bassit Bazilikası’nda bulunmaktadır. Yunanistan örneğinde olduğu gibi, bu yapının da templon levhaları, sütunlara içbükey profil yardımıyla birleşik olarak tasarlanan templon payeleriyle sabitlenmiştir333
(Şek. 53). Levhanın, levha kaidesi, levha yanı ve levha üstleriyle birlikte çerçeve içine alınarak sabitlenmesi Denizli Laodikeia Kilisesi templonunda da karşımıza çıkar. Yapıdaki templon levhalarının, levha kaidesi ve levha üstlerinin yanı sıra, parçaların profil ve kesitlerine göre düzenlenmiş balüsterlerin yan yüzleriyle Olympos örneğindeki gibi bir bütün olarak tasarlandığı görülür334
(Şek. 54). Levha yanlarına profil ve bezeme açısından en yakın benzer örnekler ise Andriake B Kilisesi’nde karşımıza çıkar335. Kilisede yüzey buluntusu olarak tespit
332A. Mitsani, a.g.m., s. 86-87, Res. 22-25.
333 N. Beaudry, a.g.t., s. 128-129, Pl. XCIII (B.1098), Pl. XCIV (B.1097).
334 http://laodikeia.pau.edu.tr//tr/sayfa/laodikeia-kilisesi-calismalari-ve-koruma-catisi 335
edilen ve levha üstü ya da levha kaidesi olarak önerilmesine rağmen tartışılan trapez kesitli parçaların uzun yüzleri, Olympos örneğinde olduğu gibi içbükeydir. Bu yönüyle tartışmalı olan bu parçalarında levha yanı olabilme ihtimali yüksektir.
Şekil 52. Yunanistan Katapoliani Kilisesi templonunda kullanılan balüster örneği ve kullanımı (Mitsani. 2006: Res. 22-25)
Şekil 53. Kuzey Suriye’deki Ras el Bassit Bazilikası templonundaki balüster örnekleri (Beaudry. 2004: Pl. XCIII (B.1098), Pl. XCIV (B.1097))
Şekil 54. Laodikeia Kilisesi templonunda kullanılan sütunpayeler
Bir bütün olarak tasarlanan levha kaidesi ya da levha üstü olarak önerdiğimiz parçalarda olduğu gibi, levha yanı parçalarının ön yüzlerinde de kıvrık dal arasında yaprak, nar ve sarmaşık yaprağı motifleri yoğun olarak kullanılmıştır. Likya Bölgesi’nde sıklıkla karşılaştığımız kıvrık dal arasında yaprak motifi ve çeşitlemesine, Olympos Mozaikli Yapı’da tespit edilen levhalarda ve payede 336
, Rhodiapolis Piskoposluk Kilisesi’ndeki levhalarda337
, Aperlae’da dekorasyon parçası olarak önerilen bir eserde338, Alakilise’deki bir lentoda339, Gemiler Adası’nda altar platformu olarak kullanılan bir levhada340, Çamarkası’nda bir kemer parçasında341
, Andriake B Kilisesi’ndeki levhalarda342
, Andriake C Kilisesi’ndeki templon payesinde343 Karabel Asarcık’ta bulunan çeşitli taş eserlerde344, Limyra’da345
ve Alanya Müzesi’ndeki bir payede346 rastlanır. Örneklerin çoğu 5.-6. yüzyıla tarihlenmektedir. Benzer örnekler, form, kesit ve motif unsurları göz önüne alındığında Olympos Piskoposluk Kilisesi kuzey nef ayrımında kullanılan levha yanı parçalarını, 5. yüzyıl sonu ila 6. yüzyıl başına tarihlemek mümkündür.
Bizans mimari plastiği yayınlarında daha önce karşılaşmadığımız bu uygulama, sütunlar arasındaki levha düzenlemesine, farklı bir tercihle yaklaşıldığını göstermektedir. Levhanın kesilmesi veya sütun kaidesine dik açılan oluk yardımıyla yapılan sütunlar arasındaki levha düzenlemesinin Olympos örneğinde, stylobat üstü duvar ve levha yanları tercih edilerek herhangi bir parçanın kesilmesine gerek kalmadan düzenlendiği görülmektedir. Bu yönüyle kiliselerde yer alan nef ayrımı düzenlemelerini, yalnızca levhadaki veya sütun kaidesindeki izlere göre değil, bu yeni uygulamada görülen unsurlara göre de değerlendirmek gerektiği anlaşılmaktadır.
336 G.K. Öztaşkın ve M. Öztaşkın, a.g.m., s. 334, Res. 7 b, c, e.
337 Ayça Tiryaki, “Rhodiapolis Piskoposluk Kilisesi’ne ait bir grup korkuluk levhası”, OLBA, XX, Mersin
2012. Fig. 5-6, 9-10, 13-14.
338 C. Foss, a.g.m., Fig. 29.
339 R. M. Harrison, a.g.m., Fig. 10, 12. 340 K. Asano, a.g.m., s. 33, PL.31 (3). 341
Sema Doğan, “Likya'da Bizans Taş Yapıtları / The Carved Byzantine Stonework of Lycia", III. Uluslararası Likya Sempozyumu, 7-10 Kasım 2005 Antalya, İstanbul 2007. s. 211, Res. 2.
342 V.M. Tekinalp, a.g.t., s. 106, 111; Lev. 122-124 343
N. Öztürk – M. Çekilmez – B. Kavaz – G. Güloğlu – A. Durukan - M.K Murat – B. Takunyacıoğlu – Ö. İsmail – A. Osman – Ö. Marangoz - E. Özdemir, “2014 Yılı Myra-Andriake Antik Kenti Kazı Çalışmaları”, KST, 1/37, Ankara 2015. Res. 10.
344 B. İşler, a.g.t., s.135, Kat. No. 15; s. 142, Kat. No. 23; s. 153; Kat. No. 40; s. 168, Kat. No. 65; s. 169,
Kat. No. 67; s. 194, Kat. No. 110.
345
Andreas Pülz - Peter Ruggendorfer, “Kaiserzeitliche und Frühbyzantinische Denkmäler in Limyra: Ergebnisse der Forschungen in der Oststadt und am Ptolemaion (1997-2001)” Mitteilungen zur Christlichen Archäologie, 10, Wien 2004. s. 70, 72, Abb. 18, 22, 23.
346 Sema Doğan, “Alanya Müzesi’ndeki Bizans Dönemi Taş Eserleri”, AST, 2/22, Konya 2004. s. 73-74,