Tablo-5: Erkek Çocuklar İçin İncelenen Kalıpyargıların Dağılımı Dersler Mat. Kalıpyargılar Türkçe Hayat Bilgisi Sosyal Bilgiler
Fen Çevre Sağ.
Bilgisi Trafik Okuma TOP.
Oyun oynama 56 99 88 — 12 20 275 Ders çalışma 9 22 21 * — - 52 Temizlik — 3 12 — -* 22 37 Hayvan sevgisi — 10 3 — —
■■■
17 Kurallara uyma 1 31 13 — — 27 72 Doğa sevgisi 3 19 22 — — 13 57 Yaramazlık 4 32 22 - - 53 111 Düzenli — 3 — — — — 3 Spor yapmak 53 11 — 1 5 70Müzik aleti çalmak — 1 — — — 1
Hasta — 2 19 — 1 21 43
Sağlıklı — 5 6 — 1 3 15
Konuşma yapma — 1 4 — — — 5
Cesaretli —
m
— • —■m
2Babaya yardımcı olma 1 5 20 1 — 2 29
Tutumlu 14 4 1 — »— — 19
Meraklı 11 5 9 — 3 1 29
Bahçe işlen yapma — 1 — — — — 1
Akıllı — 1 — — — — 1
Kitap okuma 7 7 4 — — 18
Dürüst 1 — — — — 1
Anneye yardımcı olmaı — 3 1 — — — 4
Yardım sever 1 2 2 — — 1 6
Sevgi — 2 1 — — — 3
Alışveriş yapma 12 — 3 — — — 15
Yaya — 3 — • 1 3
İzci — — 12 — — — 12
Tablo 5 inclendiğinde erkek çocuklar için belir lenen kalıpyargılardan 1. sırayı “Oyun oynama” (f 275) kalıpyargısı, 2. sırayı “Yaramazlık yapma” (f
111), 3. sırayı “Kurallara uyma” (f 72), 4. sırayı “Spor yapma” (f 57) kalıpyargısının aldığı görül
mektedir.
“Ders çalışma” (f 52) kalıpyargısı 6. sırada yer
alırken, “Hasta olma" (f 43) kalıpyargısı 7. sırada, “Temiz olma” (f 37) kalıpyargısı 8. sırada, “Babaya yardımcı olma” (f 29) ve “Meraklı olma” (f 29)
kalıpyargıları 9. sırada ve “Kitap okuma” (f 28) ka-
lıpyargısının ise 10. sırada yer aldığı dikkati çek
mektedir.
Erkek çocuklar için belirlenen kalıpyargılardan en az vurgulananlar arasında “Dürüst olma” (f 1), “Akıllı olma” (f 1), “Bahçe işleri yapma" (f 1), “Mü zik aleti çalma” (f 1), “Cesaretli olma” (f 2). “Dü zenli olma” (f 3) vb. kalıpyargılarıdır.
Bu kalıpyargılar derslere göre çok fazla bir deği şim göstermemektedir. Bununla birlikte, oyun oy nama kalıpyargısı daha çok Türkçe (f 99) ve Hayat
Bilgisi (f 88) kitaplarında, yaramazlık yapma Çevre,
Sağlık Trafik ve Okuma (f 53) kitaplarında, kuralla
ra uyma Türkçe (f 31) ve Çevre, Sağlık Trafik ve O kuma kitaplarında vurgulanmaktadır.
4. sırada yer alan spor yapma kalıpyargısı Mate matik (f 53) ders kitaplarında ve 5. sırada yer alan doğa sevgisi kalıpyargısı ise Hayat Bilgisi (f 22) ve
Türkçe (f 19) ders kitaplarında sıklıkla vurgulan maktadır.
IV.
SONUÇLAR
Araştırmadan elde edilen sonuçlar kısaca şöyle Özetlenebilir:
a) İlkokul ders kitaplarının resim ve içeriklerin
de; kadın ve erkek cinsinin ikisine deyer verilmek le birlikte toplam sayı olarak erkek ve erkek çocuk resimleri kadın ve kız çocuk resimlerinden, erkek isimleri kız isimlerinden dahafazladır.
b) İlkokul 1, 2, 3'te okutulan Hayat Bilgisi ve Türkçe derslerinde yeralan kız-erkek çocuk resim lerinde toplam sayı olarak daha yakın bir denge
vardır. Bu denge Matematik, Fen Bilgisi, Sosyal Bil giler ve Çevre Sağlık Trafik ve Okuma derslerinde
erkekler lehine bozulmaktadır.
Kız ve erkek cinsine resim ve içeriklerde temel
öğe olarak yer verme ilkokulun 1. 2. ve 3. sınıflar
da daha azfarklılık gösterirken 4. ve 5. sınıf ders
kitaplarında bu fark erkekler lehine büyümektedir.
c) İlkokul ders kitaplarında kadın ve erkek cin sine ilişkin roller çok farklı olarak vurgulanmakta dır.
d) Kadın ve erkek cinsine ilişkin rollerarasında
ki farklar tüm derslerde ve tüm sınıflarda hemen
hemen aynıdır. Dersler arasında bu yönden fark yoktur.
e) Kadın cinsiyet rollerine ilişkin kalıpyargılar
kısaca şöyle sıralanabilir:
i) Çocuk bakımı yapma
ii) Ev işleri yapma
iii) Alışveriş yapma iv/ Gezmeye gitme
v) Bahçe işleri yapma ve örgü örme
Kadın cinsine ilişkin vurgulanan mesleklerin
başlıcaları ise; öğretmenlik ve hemşireliktir. Türki ye ’de 1990 yılında 20-54 yaşlan arasında, çok de ğişik iş gruplannda çalışan kadın sayısı 1.151.189
iken kadının ev kadınlığının ve meslek olarak yal
nızca bu iki mesleğin vurgulanması çarpıcı bir so
nuçtur.
Kız çocuklanna ilişkin kalıpyargılar ise;
i) Oyun oynama
ii) Doğa sevgisi
iii) Ders çalışma
iv) Söz dinleme/kurallara uyma v) Temiz olma
vi) Anneye yardımcı olma vii) Araştıncı olma
viii) Kitap okuma
ix) İnsan sevgisi
x) Hayvan sevgisi
f Kız çocuklarının ve kadınlann cinsiyet rolleri ne ilişkin bu kalıpyargılar sosyal içerikli derslerde daha fazla ele alınmakla birlikte tüm derslerde bu
şekilde yer almaktadır.
g) Erkek cinsiyet rollerine ilişkin kalıpyargılar ise şöyle özetlenebilir.
i) Çocuklarla ilgilenme/alışveriş yapma
ii) Spor yapma
iii) Gazete/kitap okuma
iv) Hasta olma v) Araştırıcı olma
Erkek cinsine uygun mesleklere bakıldığında çok çeşitlilik görülmektedir. Bunlar; doktor, polis,
şoför, postacı, gazete muhabiri, bankacı, asker, ha deme, bakkal, demirci v.b’dir. Erkek cinsine uygun mesleklerdeki bu yaygınlık toplumumuzdaki “er
kek evin reisidir, erkek her işi yapar” anlayışının doğal bir sonucudur.
Erkek çocuklanna ilişkin kalıpyargılar ise şun lardır;
i) Oyun oynama (uçurtma uçurma, koşma, top
oynama v.s.)
ii) Yaramazlık yapma (Arkadaşlanyla kavga et me, caddede top oynama, topla cam kırma, terli iken su içme v.b.)
iii) Kurallara uyma
iv) Spor yapma (Futbol, basketbol, atletizm v.s.)
v) Doğa sevgisi
vii) Hasta olma
viii) Temiz olma
ix) Babaya yardımcı olma/merakla
x) Kitap okuma
h) Erkeklerin ve erkek çocukların cinsiyet rolle
rine ilişkin bu kalıpyargılar sosyal içerikli derslerde daha fazla olmakla birlikte tüm derslerde aynı şe kilde yer almaktadır.
ı) Kadın ve erkek tiplemelerinde şehir-köy den gesi çok fazla dikkate alınmamaktadır. Köyle ilgili öğeler en fazla Hayat Bilgisi derslerinin içeriğinde yer almaktadır. Diğer derslerin içerik ve resimlerin
deki tipler daha çok şehirli tiplerdir.
j) Özürlü bireylere Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgi lerderslerinde “Özel Gün ve Haftalar" ek ünitesin de, Çevre Sağlık Trafik ve Okuma dersinde bir tek
konuda, Türkçe dersinde de yaşlı bastonlu kişişek
linde yer verilmektedir. Bunların dışında özürlü bi reyler tümüyle ders kitaplarında gözardı edilmiştir.
Oysa bugün Türkiye’de (199! yılına göre) 4-18yaş
grubunda toplam 2.962.964 özel eğitime muhtaç
birey vardır. Bunların gözardı edilmesi dikkat çeki
ci bir diğer sonuçtur. Kitaplardaki çok az özürlü bi rey tipi de “yardıma muhtaç" kalıpyargısım vurgu
layacak şekilde ele alınmıştır.
k) Sevgi, kardeşlik, arkadaşlık kavramları özel likle Hayat Bilgisi ve Türkçe ders kitabında sık ola rak vurgulanmaktadır. Matematikteki paylaşma ko nusu da bu amaca hizmet etmektedir.
l) Dünya insanları ile bütünleşme kavramı yan- lızca Hayat Bilgisi dersinde, Dünya Çocuk Gü-
nü’nde ele almamaktadır.
V.
ÖZET VE ÖNERİLER
1.
ÖZET
Araştırma sonuçları, Milli Eğitim Bakanlı-
ğı'nca hazırlatılmış ilkokul ders kitaplarında, cin siyet rollerine ilişkin çok fazla kalıpyargının ol
duğunu ortaya çıkarmıştır.
Oysa Saario ve arkadaşlarının (1973) belirtti ği gibi (Alıntı: Ander ve Gardiner, 1993, s. 392)
“Gerçek dünya ilkokul kitaplarında anlatılan
lardan daha değişik ve çeşitlidir. Erkek çocuklar
ve erkek yetişkinler bazen nazik, bazen hayâlci dirler. Sanatçılar, doktorlar, avukatlar ve üniver
site profesörleri de bazen annedir. İlkokul me
tinleri, olanakları sınırlamaktan çok, geniş bir
modeller ve etkinlikler dizisi sergileyerek, birey sel gelişim ve özsaygıyı en üst düzeye çıkarmayı amaçlamalıdır (s. 399)."
Böyle olmadığı takdirde ilkokul ders kitapları,
çocukları belli rol kalıplan içinde sıkışıp kalma ve kendi gizli güçlerini geliştirmeme tehlikesi ile
karşı karşıya bırakacaktır. İlkokul ders kitapların
dan kazanılan bu kalıpyargıların daha sonraki yıl
larda toplum içinde bireye yarar sağladıkça ke
mikleşme olasılığı yüksektir. Bu kemikleşen yargı lar toplumda erkeklere belli üstünlükler sağladığı
için onları değişme konusundaki motivasyonlan- nı da düşürmektedir. Kadınlar ise zamanla bu
rollerin yetersizliğinifarketseler bile, başka rolle
re hazırlıklı olmadıkları için değişme şansına sa
hip olmamamaktadırlar. Çünkü cinslere göre ka
dın ve erkeklere yüklenen cinsiyet rolü kalıpyar
gılan bu iki cinsin toplum içindeki statü düzeyle rini de belirlemektedir.
2.
ÖNERİLER
*