Bu başlıkta asıl üzerinde durulması gereken; taraflardan birinin bağımsız bir devlet, diğerininse başka bir bağımsız devletin içindeki özerk bir bölge olması noktasıdır. Kuzey Irakla ilişkilerin gelişmesi ve yeni yapılan anlaşmalar tabii olarak Merkezi Irak Yönetimi tarafından kaygıyla izlenmektedir. Tartışılması gereken husus Türkiye’nin Merkezi Irak
168 Sinan Oğan, Enerji Politikamızda Değişiklik Sinyalleri: “Rusya Stratejik, Türkiye ise Ekonomik Çıkarlara Üstünlük
Veriyor?”, 2009, Erişim: http://www.turksam.org/tr/a1746.html, 03.04.2013.
169“Rusya’ya vizelerkalktı”, Erişim: http://www.trt.net.tr/haber/HaberDetay.aspx?HaberKodu=ac61949a- 2e79-4f59-a3ca-
179a6edaa4fe, (08.04.2013).
170 ETKB, (2010a), Stratejik Planı (2010-2014), Erişim:
http://www.enerji.gov.tr/yayinlar_raporlar/ETKB_2010_2014_Stratejik_Plani.pdf, 03.04.2013.
171 Çağrı Kürşat Yüce, “Hazar Bölgesi’nde Tehlikeli Oyunlar ve Türkiye”, Jeopolitik, Yıl: 8, Sayı:65, İstanbul, 2009, s.48. 172 Elif Şimşek, “1991’den Günümüze Güney Kafkasya ve Türkiye’nin Dış Politikası”, Türkiye’nin Jeoekonomisi ve
Yönetimini adeta hiçe sayarak Kürt Bölgesel Yönetimi ile yaptığı anlaşmaya değip değmeyeceğidir.
IKBY ve Irak Merkezi Hükümeti arasında tartışmalı bölge olarak kabul edilen Kerkük’ün petrol rezerv miktarı Irak’ın %14’ü oranındadır. 45 milyar varil petrol ve 3-6 trilyon metreküp doğalgaz rezervi olan IKBY’nin günlük 250 varillik petrol ve gaz ihracı, önümüzdeki yıl günlük 400 varil, 2015’in sonlarında 1 milyon varil, 2019’da ise 2 milyon varil petrol olarak belirtilmiştir.173
Irak'ın kuzeyindeki bilinen petrol rezervinin, dünyadaki toplam rezervin yaklaşık yüzde 10'una denk geldiği, yeni keşfedilen alanlarla beraber toplam doğalgaz rezervinin de yaklaşık 4,5 trilyon metreküp olduğu öngörülmektedir. Irak'ın toplam petrol rezervi ise 112 milyar varille, Suudi Arabistan'dan sonra dünyada ikinci sırada yer almaktadır.174
Kuzey Irak’ta üç petrol ve gaz yatağı bulunmaktadır. Bunlar Taq Taq, Tawki ve Hormal petrol yataklarıdır. Bu yataklardan günlük 175 bin varil petrol üretilmektedir. Kuzey Irak’ın 2015 yılında bir milyon varil ve 2019 yılında da 2 milyon varil ham petrol üreteceği tahmin edilmektedir. Kuzey Irak’ın Hormal bölgesinde ayrıca 300 milyon metreküp doğal gaz üretilmektedir. Öte yandan Kuzey Irak Kürt yönetiminin 2007 yılından beri bölgedeki petrol ve doğal gazın keşfi, çıkarılması ve geliştirilmesi için 45’e yakın uluslararası enerji şirketiyle anlaşmasının olduğu iddia edilmektedir. Buna ek olarak enerji sektörünün devi Amerikalı Exxon Mobil, Kürt yönetimi ile 18 Ekim 2012 tarihinde altı petrol anlaşması imzalamıştır.175
Her şeye rağmen Türkiye’nin IKBY bölgesinde üretim yapan bir şirketinin Irak’ın anayasasını ihlal edecek bir şekilde petrolünü taşıma zorunluluğu bulunmamaktadır. Şirketler gelir geçerler ama devletler yaşarlar. Türkiye’nin ihtiyacı olan enerji kaynakları açısından da Irak’ın geri kalanının enerji rezervi kapasitesi IKBY rezervleri ile değil Suudi Arabistan ve Rusya ile kıyaslanabilecek niteliktedir. Irak, 1 Ocak 2013 itibarıyla; kuzey ırak rezervleri hariç 3,2 trilyon metreküp doğalgazıyla dünya sıralamasında en büyük 12. Rezerv olarak yer almaktadır.176
Dolayısıyla Türkiye, Genel Energy dahil IKBY içinde üretim yapan hiçbir şirketin Bağdat Yönetimi ile arasını bozacak şekilde petrolünü taşımak zorunda değildir.177
IKBY ile yapılan enerji anlaşmalarının olumlu ve olumsuz yanları:
173 Hasan Şahin, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi ve Enerji, http://www.surecanaliz.org/makale/irak-kurt-bolgesel-yonetimi-ve-
enerji
174 Türkiye-Erbil Anlaşmaları Washington’u Gerdi, Erişim: http://timeturk.com/m/haber.asp?id=582486, 16.11.2013. 175 Ali Semin, Bağdat Erbil Arasında Petrol Krizi ve Türkiye, 27 Temmuz 2012.
176 Petrol Platformu Derneği, http://www.petform.org.tr, Irak\Kuzey Irak Doğalgaz Potansiyeli, 21.10.2013.
177Tuğçe Sevim Varol, Türkiye Erbil’in Petrolünü Taşımak Zorunda mı?, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/enerji-ve-
1. Geçen yıl toplam 46,3 milyar metreküp doğalgaz tüketimi olan Türkiye'nin bu yıl tüketim tahmini 47.6 milyar metreküp düzeyinde bulunuyor.178 Türkiye tükettiği
doğalgazın yaklaşık yüzde 98'ini ithal ediyor. IKBY ile yapılan anlaşmalar sonucunda Avrupa Enerji ve Kaynak Güvenliği Merkezi’nin (EUCERS) Direktörü Friedbert Pflueger’in tahminlerine göre Türkiye’nin IKBY’ye doğalgazın bin metreküpü için 250 dolar ödeyebileceği ifade edilmiştir. Bu da Rus gazına ödenen paranın yarısına tekabül etmektedir.179
2. Düşük üretim maliyeti ve lojistik avantajları da Kuzey Irak petrolünü cazip kılmaktadır.
3. Türkiye’nin Kürt yönetimi ile doğrudan petrol anlaşması yapmasının Bağdat-Erbil arasındaki petrol krizinin derinleşeceği algısını hâkim kıldığı söylenebilir. Hatta Ankara’nın Kürtlerle petrol anlaşması yapması zaman içerisinde Iraklı Sünni Arapların da tepkisini çekebilir. Dolayısıyla Türkiye’nin Kuzey Irak ile yaptığı böylesi hassas anlaşmaları Erbil yerine Bağdat yönetimi ile görüşerek yapmasında fayda vardır.
4. Irak Anayasında enerji paylaşımı noktasındaki belirsizlikler halen çözümlenmemiştir. Bu belirsizlikler çözümlenmeden yapılan anlaşmalar Bağdat-Erbil arasındaki gerginliği iyice körüklemektedir. Halihazırda mevcut bulunan anlaşmalar ise Irak Merkezi Yönetimi tarafından tanınmamaktadır. Kürt Bölgesel Yönetimi Bağdat olmadan hareket edebilme gayesi içerisindedir. Enerjiyi de bu noktada araç olarak kullanmaktadır. Bağdat yönetimi ise her federal ülkede olduğu gibi bu duruma kaygı ile yaklaşmaktadır.
5. Türkiye Irak'a siyasi ve ekonomik desteğini sürdürülmeli ve Bağdat-Erbil arasındaki siyasi sorunların çözümünde yapıcı ve yönlendirici bir rol üstlenmelidir. Irak'ta hidrokarbon ve gelir paylaşımı mevzuatının yasalaştırılması Türkiye tarafından teşvik edilmeli ve bu yöndeki süreç desteklenmelidir.
Türkiye dengeleri koruyarak hareket etmelidir. Son dönemde IKBY ile yapılan anlaşmalar Irak’ın toprak bütünlüğüne müdahale olarak algılanabilir, hatta bazı çevreler tarafından algılanmaktadır. Her platformda Irak’ın toprak bütünlüğüne vurgu yapan Türkiye sözlerinin arkasında durmalı ve dengeyi iyi kurmalıdır. Zira 150 milyar varil ispatlanmış petrol rezervi ve 126,7 trilyon metreküp gaz rezerviyle önemli bir kaynak ülke konumundaki Irak’ın petrollerinin %75’i Irak’ın güney %25’i Irak’ın kuzey ve
178 BP Statistical Review Of World Energy June 2013, Erişim:
http://www.bp.com/en/global/corporate/about-bp/statistical-review-of-world-energy-2013.html, 23.11.2013.
orta bölümünde yoğunlaşmıştır. Bu rakamlara bakıldığında Türkiye’nin ihtiyaçlarına cevap verebilecek bir Merkezi Irak Yönetimi dururken, IKBY petrol ve doğalgazını almak için çaba göstermesi düşündürücüdür. Türkiye IKBY ile anlaşarak Kürt gazının Avrupa’ya ulaştırılmasında aracı olup hareket serbestisini arttıracaktır. Bir kere boru hattı döşendiğinde onun güvenliğinden de Türkiye sorumlu olacaktır. Yani Türkiye Bağdat’ın oluru olmadan bu anlaşmaları imzalayarak Türkiye'nin güneydoğusundan girip batısından çıkacak olan Barzani gazını korumakla mükellef olacaktır.
Türkiye Kuzey Irak için çok stratejik bir konumdadır. Gazını Avrupa’ya ulaştırmak için kullanabileceği en kısa yoldur. Zira Kuzey Irak’ın asıl hedefi de gazını güvenli bir yolla Avrupa’ya ulaştırmaktır. İzlediği enerji politikasına da bakılırsa bunu başaracak gibi görünmektedir. Az önce bahsedilen Irak Anayasası’nın 111. Maddesine göre Irak petrol ve doğalgazı ülkenin milli servetidir ve milli servet ancak Irak Merkezi yönetiminin bilgisi dahilinde satılabileceği için Kuzay Irak bize şuan direk petrol gönderememektedir. Türkiye sınırına kadar getirilen bu petrol boru hattı ise uluslar arası hukuka aykırı olabileceği gerekçesiyle sınırda Kerkük-Ceyhan Boru hattına dahil edilerek Türkiye’ye ulaştırılacaktır. Kapasitesi 1 milyon metreküp olan Kerkük Ceyhan petrol boru hattı şuan 400-500 bin varil petrol taşımaktadır. Bu kapasite eksikliğini Erbil tamamlama niyetindedir. Varil başına 12 dolardan bahsedilmektedir. Bu da Rusya’dan aldığımız fiyatın yarısıdır. Bunun yanında Akdeniz’de petrol çıkarma maliyeti yaklaşık olarak varil başına 70-80 dolarken bu rakam Kerkük’te 3 dolardır. Bu da Irak petrolünün neden ucuz olduğunu açıklamaktadır. Ve hatta Irak’ta Petrol doğalgaz tabakasının altında bulunmaktadır. Yani petrole ulaşmak için doğalgaz yakılmaktadır. Bu kadar çok petrol ve doğalgaz rezervine sahip Kuzey Irak’tan enerji almak ekonomik açıdan çok avantajlı görünse de enine boyuna düşünülmesi, irdelenmesi gereken noktalardır. Irak Merkezi Yönetimi Başbakanı Maliki şuan Erbil’le yapılan anlaşmalara pek ses çıkarmamaktadır. Bunun nedeni ise 2 yıl sonraki seçimlerde iktidarını koruma istediğidir. Türkiye’de Maliki’ye katı merkeziyetçi yapıdan uzaklaşması ve diğer bölgesel yönetimlerle ilişkilerini güçlendirmesi telkinlerinde bulunmaktadır. Fakat seçimler geçtikten sonra Bağdat’ın bu anlaşmalara nasıl bakacağı belirsizlikler taşımaktadır.