Kuruluş Yeri Seçimi

Bingöl; 2013 yılında faaliyete geçen havalimanı, 2007 yılında kurularak hızla gelişen ve 2017 yılında Cumhurbaşkanlığı tarafından ilan edilen Üniversitelerin Bölgesel Kalkınma Odaklı Misyon Farklılaşması ve İhtisaslaşması Programı kapsamında “Tarım ve Havza Bazlı Kalkınma” alanında pilot üniversite seçilen Bingöl Üniversitesi, 2014 yılında tamamlanan belediye altyapı ve üst yapı çalışmaları, kentsel dönüşüm çalışmaları ile yeni bir çehre kazanmış, büyük bir kısmı tamamlanmış bölünmüş yolları ile son yıllarda altyapısını tamamlama anlamında önemli bir ivme yakalamıştır.

Bunun yanı sıra birçok işletmeye ev sahipliği yapan Organize Sanayi Bölgesi ve Sanayi Siteleri, Tekstilkent ve İş Geliştirme Merkezi (İŞGEM) ile özel sektör yatırımları açısından cazip bir yapıya bürünen Bingöl, 1000’den fazla doğrudan istihdam sağlayacak 143 Milyon Dolar büyüklüğündeki Entegre Teknik Büyükbaş Hayvancılık Projesi, OSB genişleme çalışmaları, 501 işyerine sahip 3. Kısım Sanayi Sitesi, hazırlık çalışmaları yürütülen Tekstilpark ve Kentpark gibi projelerin tamamlanması ile cazibesini daha da artıracaktır.

İlin doğal güzellikleri, yer altı kaynakları, mera hayvancılığına uygun sahaları, hayvancılık sektöründe yetişmiş insan gücü, genç ve dinamik nüfusu, coğrafi konumu Bingöl’ün kalkınmada öne çıkan unsurlarıdır. İlde; tarım ve hayvancılık, tekstil-konfeksiyon, yapı malzemeleri-mobilya, hizmet, madencilik, enerji, turizm ve imalat sanayi sektörleri yatırım fırsatları sunan temel sektörler olarak ön plana çıkmaktadır.

Özellikle 2012 yılında yürürlüğe giren yeni teşvik sistemi ile en fazla desteğin sağlandığı 6. Bölge İlleri arasında yer alması, İlin kalkınma sürecinde çok önemli bir fırsattır. Nitekim Bingöl’de 2012 yılından sonra gerçekleşen ve özellikle 2018-2019 yıllarında artan ‘‘Yatırım Teşvik Belgeli’’ yatırımlar Bingöl’ün bu fırsattan yararlandığını göstermektedir.

Bingöl ili, Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat bölümünde yer almaktadır. Doğuda Muş, kuzeyde Erzincan ve Erzurum, batıda Tunceli ve Elâzığ, güneyde ise Diyarbakır İlleri ile komşudur. Bingöl, coğrafi

15 Bingöl İl Tarım ve Orman Müdürlüğü Şube Müdürü Bedrettin BOR ile 11.08.2020’de yapılan görüşmede alınan notlardan derlenmiştir.

34

konumu itibariyle Orta Anadolu’yu İran’a bağlayan güzergah ile GAP bölgesini Karadeniz’e bağlayan güzergahın kesiştiği noktada yer almaktadır. Bu yönüyle Bingöl bir kavşak noktasıdır. Ayrıca Bingöl;

Doğu Anadolu Bölgesi’ni batıya bağlayan demiryolları hattı üzerinde bulunmaktadır.

Giderek gelişen ve büyüyen Bingöl ilinde jeotermal kaynakların henüz seracılık alanında kullanılmamış olması büyük eksikliktir, yatırımın özendirilmesi ve yatırımcıların bu noktada desteklenmesi önem arz etmektedir. Böylelikle Bingöl’de yeni bir sektörde daha gelişim yaşanmış olacak ve ilin kalkınmasına dinamizm kazandırılacaktır.¹⁶

Bingöl ilinde Türkiye Jeotermal Derneği tarafından 2011 yılında yapılan jeotermal alanların potansiyel tespit çalışmalarına göre 7 farklı noktada jeotermal potansiyeli ön plana çıkmaktadır. Bu noktalar;

Kaynarpınar, Ilıpınar, Hacılar, Kös, Harur, Yayladere ve Hozavit olmakla beraber jeotermal sera yatırımına uygun sıcaklık Kaynarpınar, Hacılar, Kös, Harur ve Yayladere bölgelerinde mevcuttur. Sonuç raporunda yer alan jeotermal alan haritası Görsel (7)’de yer almaktadır.

Görsel 7: Bingöl ili Jeotermal Kaynak Noktaları

Kaynak: Türkiye Jeotermal Derneği

Bingöl’de kaynakları jeotermal sera yatırımına uygun lokasyonlar ile ilgili detaylı bilgiler aşağıda verilmiştir.

16 Fırat Kalkınma Ajansı, Bingöl Yatırım Fırsatları

35

Yer: Bingöl’ün 20 km kuzeydoğusunda yer almaktadır.

Rakım: 1170 m Doğal Çıkış:

Sıcaklık: 31-45.5 °C Debi: 60 lt/saniye Kuyu Bilgileri:

Tablo 23: Kös Jeotermal Alanı Kuyu Bilgileri

Kuyu No. Tarih Derinlik (m) Sıcaklık (°C) Debi (lt/sn.) Üretim Şekli

K-1 1989 300.2 41 4 Artezyen

Genel Jeoloji ve Tektonizma:

Temeli Paleozoyik yaşlı mermer, şist, kalkşist ve kristalize kireçtaşlarından meydana gelen metamorfik kayaçlar oluşturmaktadır. İstif Alt Miyosen yaşlı Adilcevaz kireçtaşı ve Üst Miyosen’e ilişkin Solhan volkanitleri ile devam eder. Jeotermal kaynaklar Doğu Anadolu Fayına bağlı olarak gelişen D-B uzanımlı, ters bir fay olan Ilıca fayı ile yüzeylenir.

Rezervuar Kreç:

Metamorfik temele ilişkin mermer, kalkşist ve kristalize kireçtaşları rezervuar kayacı oluşturmaktadır.

Jeokimyasal Özellikler:

Sular Sodyum Bikarbonatlıdır. Na: 225 mg/litre, Ca: 204 mg/litre, K: 7 mg/litre, Mg: 13 mg/litre, HCO3:

976 mg/litre, SO4: 149 mg/litre, Cl: 84 mg/litre, SiO2: 30 mg/litre, EC: 1800 mmho/cm, BK: 2855,4 mg/litre, pH: 6,57’dir.

Tahmini Teorik Rezervuar Sıcaklığı:

Jeokimyaya göre ortalama 46-84 °C’dir.

Mevcut Uygulamalar:

Jeotermal sulardan kaplıca amaçlı faydalanılmaktadır. Otel, motel ve pansiyondan meydana gelen tesiste İki kapalı, bir açık termal havuz bulunmaktadır.

Kaynak: Fırat Kalkınma Ajansı, Bingöl Yatırım Fırsatları

Jeotermal Alan Geliştirildikten Sonra Yapılabilecek Uygulamalar:

 Kısmi Bingöl Isıtması, Mahal Isıtması (Ev, Bina, Otel, Termal Tesis, Hayvan Barınağı),

 Termal Turizm,

 Sera Isıtması,

 Bingöl’de Kaldırım Isıtması.

Görsel 8: Kös (Ilıcalar Bölgesi)

36

Kaynarpınar Jeotermal Alanı

Yer: Karlıova İlçesi’nin 25 km kuzeybatısında bulunmaktadır. Jeotermal Kaynaklar Licik Köyünün yaklaşık 750 m kuzeyinde, Elmalı Çayı kenarında Ilıpınar kaynağından sonra gelmektedir.

Rakım: 1720 m

Alanda Senozoyik yaşlı birimler gözlenmektedir. Paleosen yaşlı Elmalı formasyonu çakıltaşı ve volkanit üyesinden oluşur. Çakıltaşı üyesi, çakıltaşı, çamurtaşı, silttaşı ve kumtaşından oluşmuştur.

Volkanik üyesi ise, trakiandezit, latit ve dasit-riyolit bileşimidir. Elmalı Çayı boyunca Alüvyon çökelmiştir.

Tahmini Teorik Rezervuar Sıcaklığı:

Kaynarpınar kaplıca kaynağının jeokimyasına göre 81 °C – 105 °C’dir.

Jeokimyasal Özellikler:

Sular Sodyumlu Sülfatlıdır. Na: 609 mg/litre, Ca: 89 mg/litre, K: 84 mg/litre, Mg: 123 mg/litre, HCO3: 532 mg/litre, SO4: 934 mg/litre, Cl: 588 mg/litre, SiO2: 91 mg/litre EC: 4180 mmho/cm, BK:

2855,4 mg/litre, pH: 7,2’dir.

Mevcut Uygulamalar:

Basit kaplıca amaçlı kullanım vardır. Yağışlı dönemde Elmalı Çayı’nın seviyesinin yükselmesiyle jeotermal kaynaklar çaya karışmaktadır.

Jeotermal Alan Geliştirildikten Sonra Yapılabilecek Uygulamalar:

 Karlıova Isıtması,

 Mahal Isıtması (Ev, Bina, Otel, Termal Tesis, Hayvan Barınağı),

 Termal Turizm,

 Sera Isıtması.

Harur Jeotermal Alanı

Yer: Kiğı ilçesinin 14 km batısında yer almaktadır. Yayladere ilçesine yaklaşık 12 km Kuzeydoğu yönü mesafededir.

Sular Sodyumlu Bikarbonatlıdır. Na: 1497 mg/litre, Ca: 5 mg/litre, K: 141 mg/litre, Mg: 43,1 mg/litre, HCO3: 2441 mg/litre, SO4: 980 mg/litre, Cl: 447 mg/litre, SiO2: 45 mg/litre EC: 6850 mmho/cm, pH:

8,3’dür.

Beklenen Rezervuar Sıcaklığı:

Ilıpınar kaynağının jeokimyasına göre 65 – 99 °C’dir.

Jeotermal Alan Geliştirildikten Sonra Yapılabilecek Uygulamalar:

 Kiğı – Yayladere Isıtması,

 Mahal Isıtması (Ev, Bina, Otel, Hayvan Barınağı),

 Termal Turizm,

 Sera Isıtması,

37

 CO2 Üretimi.¹⁷

Jeotermal seranın yatırımına uygun görülen yer seçiminde en önemli husus termal su kaynaklarına yakın bir noktada kurulmasıdır. Bingöl ilinde termal tesisin kurulması için en uygun yer Ilıcalar Bölgesi’dir. Bingöl’de birçok noktada bulunan termal su kaynaklarından yatırım konusuna uygun debi ve sıcaklık değerleri bakımından en iyi kaynak (Kös) Ilıcalar Beldesi’nde bulunmaktadır.

Bu yüzden bu yatırıma uygun en ideal bölge Ilıcalar Beldesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Sera için ihtiyaç duyulan termal suyun hemen yanı başında kurulması öngörülen seraya suyun iletilmesi sırasında mevsimsel koşullara bağlı olarak sıcaklığın düşmesi gibi önemli bir sorun ortadan kaldırılacağı gibi sürekli ve sabit sıcakta su sağlama imkânı verilmiş olacaktır.

Bingöl Erzurum karayolunun 20. km’sinde yer alan Ilıcalar Beldesi Bingöl havalimanına 31 km ve Bingöl otogarına ise 23 km mesafede bulunmaktadır. Dolayısıyla hem hava yolu hem de karayoluyla ürünlerin pazarlanmasının sağlanması kolaylaşacağı bir nokta olması yine Ilıcalar’ın yatırım yeri olarak belirlenmesinde etkili olmuştur.

Ulaşım imkânları bakımından değerlendirildiğinde Bingöl - Erzurum karayolunun 20. km’sinde bulunan Ilıcalar Beldesi yolunun Kervansaray – Ilıcalar Bölgesi’nde 2020 yılında yapılan yol yapım ve genişletme çalışmalarıyla ulaşım altyapısı iyileştirilmiştir. Bu nedenle Bingöl – Ilıcalar arasındaki bölümde ulaşım altyapısı istenen seviyededir. Ancak Ilıcalar – Karlıova – Erzurum yolunda duble yol çalışmalarında tamamlanmayan bölümler bulunmakta bu kısımların tamamlanmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir.

Bölge’de ilgili telekomünikasyon şirketlerinin baz istasyonları mevcut olup telefon ve internet bağlantısı sorunu bulunmamaktadır. Cep telefonlarının yanı sıra Türk Telekom’un telefon ve internet altyapısı mevcut olup aktif olarak hizmet vermektedir.

Ilıcalar Beldesi’nde elektrik ve su kaynağı bakımından herhangi bir sorun bulunmamaktadır. Beldenin elektrik altyapısı bölgede dağıtım hizmeti veren FEDAŞ tarafından gözden geçirilmiş ve nakil hatlarının önemli bir kısmı yalıtımlı hale getirilerek kuşların akıma kapılması nedeniyle meydana gelen kesintiler minimize edilmiştir. Ilıcalar’ın konumu, bölgede kış şartlarının ağır olması, uzun süreli kesintilerde faaliyetlerin kesintisiz sürmesi için tesise ayrıca jeneratör alınması gerekmektedir.

Ilıcalar Beldesi’nde doğal gaz hattı bulunmamaktadır. Belde’nin termal turizm açısından cazibe merkezi haline gelmesi ve yatırımlarla birlikte doğalgaz talebinin artmasıyla beraber Doğugaz tarafından ilçeye gaz dağıtım ve satışı yapılabilecektir. Bunun için yapılması gereken 12 km mesafeden geçen gaz dağıtım hattından beldeye gazın iletilmesine yönelik altyapının kurulmasıdır.

Yatırım yeri olarak seçilen Bingöl ili Ilıcalar Beldesi’nde hazine arazilerinin yanı sıra şahıs arazileri de mevcuttur. Yatırım için uygun alan belirlendikten sonra yatırımcı tarafından hazine arazileri için devir alma işlemleri şahıs arazileri için satın alma veya kiralama süreci başlatılmalıdır. Yatırım, teşvik belgesi kapsamında da hayata geçirilebilecektir. Teşvik belgesi kapsamında ilgili bölgedeki hazine arazisi bedelsiz ve öncelikli olarak yatırımcıya tahsis edilecektir.

17 Türkiye Jeotermal Derneği, ‘‘Bingöl Jeotermal Alanları Mevcut Durum, Yapılması Gerekenler ve Potansiyel Değerlendirme İmkanları

38

Görsel 9: Ilıcalar Beldesi Jeotermal Sera Yatırımına Uygun Örnek Arazi

Kaynak: TGKM

Görsel (9)’da Ilıcalar Beldesi’nde jeotermal sera yatırıma uygun bir örnek arazi yer almaktadır. Bu arazi şahıs arazisi olmakla birlikte jeotermal sera yatırımı ile kaynak arasında en fazla 1 km uzaklık olması kuralına da uygun bir yerdir. Arazinin kaynağa olan uzaklığı 500 metreden civarındadır. Örnek araziye ilişkin TKGM (Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü) parsel sorgulama veritabanı incelenmiş olup arazinin öznitelik bilgisi Görsel (10)’da verilmiştir.

Görsel 10: Ilıcalar Beldesi Jeotermal Sera Yatırımına Uygun Örnek Arazi Öznitelik Bilgisi

Kaynak: TGKM

Kurulması planlanan 10 dekarlık bir serada toplamda tam kapasitede 13 kişinin istihdam edilmesi ön görülmektedir. İstihdam edilecek personellerin; 1 Üretim Şefi, 1 Pazarlama Sorumlusu, 1 Teknik Personel, 3 Güvenlik Görevlisi, 7 vasıfsız işçi olacağı öngörülmüştür.

Bingöl ilinde yapılması planlanan jeotermal sera yatırımında istihdam edilecek personellerin bir kısmı Bingöl Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nden mezun olan kişilerden temin edilebilecektir. Çalıştırılacak personellerin bir kısmının Mesleki Eğitim kursları ve İŞ-KUR’un iş başı eğitimleri ile niteliklerinin artırılması sağlanabilecektir.

39

İşletmenin Bingöl Üniversitesi ve bölgedeki diğer Üniversiteler ile yatırımını güçlendirme vb. imkânları mevcuttur. Ar-Ge, yatırım ve üretim aşamalarında Bingöl Üniversitesi’nin teknolojik altyapısı kullanılabilecek ve konu ile ilgili akademisyenlerden yardım alınabilecektir.¹⁸

Bingöl ilinde gerçekleştirilecek yatırımda ihtiyaç duyulan Ar-Ge çalışmaları için başta Bingöl Üniversitesi’nden destek alınabilmektedir. Üniversite bünyesinde bulunan Mühendislik Fakültesi’nde görev alan akademik personelin AR-GE çalışmalarına katkı sağlayacağı gibi ihtiyaç duyulacak analizler için Üniversitenin laboratuvarı kullanılabilecektir. Yine Bingöl Üniversitesi bünyesinde kurulması planlanan Teknokent ve Teknoloji Transfer Ofisi’nin de işletmenin Ar-Ge çalışmaları için önemli bir fırsat olacağı değerlendirilmektedir.

Ayrıca Kamu-Üniversite-Sanayi İşbirliği (KÜSİ) programı kapsamında firmanın ihtiyaç duyacağı tüm konularda ilgili kamu kurum/kuruluşlarından destek alma imkânı bulunmaktadır.¹⁹