Kullanım Alanına Göre Kıyaslar

َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُ َّاللَّ ىَّلَص -« : اًدِعاَصَف ٍراَنيِد ِعُبُر يِف ُعْطَقْلا . » َنْب َرَمُع َّنِإَو ِدْبَع َع َّنِإَو .َعِطُق اًدِعاَصَف ٍراَنيِد َعْبُر ُهُتَقِرَس ْتَغَلَب ْنَم : َبَتَك ِزيِزَعْلا َعْطَقْلا ُتيِسَن اَمَو َّيَلَع َلاَط اَم : ْتَلاَق َةَشِئا ِعْبُر يِف َبَهَّذلا َقَرَس اَذإ ،اًبَهَذ ٍراَنيِد ِعْبُر ِنْزَو يِف ُهْعَطْقَأ ْمَل ْوَلَو :ِمِساَقْلا ُنْبا َلاَق .اًدِعاَصَف ٍراَنيِد ُث يِف َلَ ُهُتْعَطَق اَم يِف َلََو ٍٍُل ِّدلا يِف َلََو ٍفْصِن َّنلا ُف ْرَصَو ، ٌناَمَز ِساَّنلا ىَلَع ىَتَأ ْدَقَلَو .َمِهاَرَد ِةَث َلََث ْنِم َّلَقَأ ُهُتَميِق ْتَناَك اَذإ ِهِّلُك ِراَني ُث ِسا ٍراَنيِد ٍُُل مِهاَرَد ُةَيِناَمَثَو َمِهاَرَد ُةَعْبَس ْمُهُفْرَص اَمَّنإ ،َمِهاَرَد ِةَث َلََث ْنِم ُّلَقَأ .

İmam Malik Hz Peygamber’in hırsızlıkta “el kesme cezası dinarın çeyreği ve daha fazlasındadır” hadisine kıyasen çalınan malın el kesme cezası gerektirmesi için en az üç dirheme ulaşmasını gerekli görmüştür.141

2.2. Kullanım Alanına Göre Kıyaslar 2.2.1. İbadetlerde Kıyas Uygulamaları

Haceru’l-Esved’i Selamlarken Ellerin Havaya Kaldırılması:

Çocuğu ile birlikte hac yapan bir kimse namaza kıyasen aynı anda hem çocuğunun yerine hem de kendisinin yerine tavaf yapamaz.¹⁴²

Namaz kişinin aynı anda hem kendisi hem de başkası adına icra edebileceği bir ibadet değildir. Beden ile yapılan ibadetler aynı anda iki kişi adına yapılamaz. Bu sebepledir ki

140 İbni Sahnun, el-Müdevvenetü’l-Kübra, I, 117

141 İbni Sahnun, el-Müdevvenetü’l-Kübra, IV, 558.

çocuğu ile hacca giden bir baba çocuğunun yerine ve kendi yerine aynı anda tavaf yapamaz. Önce kendi yerine daha sonra çocuğunun yerine yapması gerekmektedir. Çünkü haccın rükünlerinden olan tavaf da bedeni bir ibadettir.

Yemin Kefaretinde Köle Azadı

Zıhar kefaretinde köle azat etme gerekli olduğu gibi yemin kefaretinde de gereklidir. Yemin kefaretinde de zıhar ve kefaret borcu ile ölen kimsede olduğu gibi kefaret mükellef dışındakiler tarafından ödenebilmektedir.143

Burada yemin kefareti ile zıhar kefaretine Allah Teâla’nın aynı hükümleri verdiği hatırlatılmaktadır. Buradan hareketle yemin kefaretini zıhar kefaretine kıyas etmek gerektiğinden aynı şekilde keffaret borcu ile ölen kimsenin yakınları tarafından ödenmesi caizdir.

Yolcunun Namazı Kısaltması:

Seferi kimsenin yolculuktan döndüğünde güneş henüz batmamışsa ikindiyi dört öğleyi ise iki rekât kılmasının karada ya da denizde yolculuk yapılması arasında bir fark gözetilmemesi.144

Karada seferi olan bir kimse için geçerli olan hükümler denizde yolcu olan kimse için de aynen geçerlidir. Bundan dolayı denizdeki yolcu da karadaki yolcu gibi güneş henüz batmamışsa öğleyi dört ikindiyi ise iki rekât kılar. Bilindiği gibi seferi kimse farzları iki olarak kılmaktadır. Ancak burada seferin bitişinde ikindinin vakti henüz çıkmadığı için ikindinin farzını tamamen kılar.

Tavafta Kur’an, Hadis ya da Şiir Okunması:

İmam Malik’in farz olan beş vakit namaz dışında tavafın yarıda kesilemeyeceğini ifade etmiştir. Malik’in bu görüşünden hareketle cenaze namazı için de tavaftan çıkılamaz.145

Tavaf namaz gibi yarıda kesilemeyen eğer ara verildiyse iade edilmesi gereken bir

143 İbni Sahnun, el-Müdevvenetü’l-Kübra, I, 596.

144 İbni Sahnun, el-Müdevvenetü’l-Kübra, I, 207.

ibadettir. Yalnızca beş vakit namaz için yarıda kesilebilir. Cenaze namazı da farz bir namaz olduğundan tavaf arasında cenaze namazı kılınabilir.

Ödemek İçin Yemin Ettiği Meblağı Sadaka ya da Hibe Vermesi

Ödemek için yemin ettiği meblağı sadaka ya da hibe veren kimseye kıyasen vedia olarak veren kimsenin yemininden çıkmamış olması.¹⁴⁶

Ödemek için yemin edilen tutar hakkında gelir getiren ya da yarar sağlayan bir tasarrufta bulunulduğunda yemin bozulur ve kefaret gereklidir. Vedia da sadaka ve hibe gibi maddi yarar ya da gelir sağlamayan bir işlemdir. Dolayısıyla bu meblağı vedia olarak vermek yeminden çıkarmaz ve kefaret gerekmez.

2.2.2. Muamelatta Kıyas Uygulamaları

Mahremlerle Nikâhlanılması:

İmam Malik’e göre annesiyle zina yapan kişinin daha sonra kızıyla nikâh yapması mekruhtur. Bundan dolayı kayınvalidesiyle bilmeden nikâhlanan kimsenin evliliği de mekruhtur.147

İmam Malik’e göre iki kız kardeşi cariye edinmiş kimse ancak başka bir satım akdinden sonra milkinde kalanla ilişkiye girebilmektedir. Bundan dolayı iki kız kardeş cariyeden biriyle nikâh yapan kimsenin diğeriyle (cariyesiyle) ilişkiye girmesi yasaktır.¹⁴⁸

İster nikâh akdi olsun ister zina olsun vad’ konusunda kardeş, hala yeğen, teyze yeğen, anne kız ya da nine torun gibi kadın mahremlerin nikâhla bir arada tutulamayacağı Nisa Suresi 23. ayette Şâri tarafından belirtilmiştir. Bu ayette belirtilen hükümden yola çıkarak nikâh ve zina vad’ illetini içermesinden dolayı birbirine kıyaslanmış, aynı hüküm verilmiştir.

Elbisede Selem:

İmam Malik’e bir avuç(tutam) dirhem satan adamın durumu sorulduğunda tarladaki

146 İbni Sahnun, el-Müdevvenetü’l-Kübra, I, 613.

147 İbni Sahnun, el-Müdevvenetü’l-Kübra, II, 197

mahsul satılırken mahsulün görülmesi gerektiğini ifade etmiştir. Bundan dolayı (akit esnasında) avuç görüldüğü zaman satım akdini yapmasında bir sakınca yoktur.149

Tarladaki mahsul satılırken garara sebebiyet vermemesi için sedd-i zeria gereği mahsulün yerinde görülmesi gerekir. Aynı şekilde tutam, avuç, kulaç gibi sınırı kesin olmayan ölçülerin akit esnasında veya öncesinde görülmesi gerekmektedir.

Müdevvene üzerindeki kıyasların büyük çoğunluğu Abdurrahman b. Kasım’a aittir. Burada bahsi geçen mesele İmam Malik’e ait nadir kıyaslardandır.

2.2.3. Ukubatta Kıyas Uygulamaları

Hastalık sebebiyle azat edilen kölenin efendisi ölmeden cinayet işlemesi:

Efendisinin “ben öldükten sonra azat edin” dediği kölenin efendisinin ölümünden sonra henüz azat edilmeden cinayet işlerse müdebberde olduğu gibi efendisi öldükten sonra hür sayılır ve cinayet yükümlülüğü kendisine aittir.150

Bilindiği üzere müdebber köle efendisinin ölümüyle hürriyetine kavuşmaktadır. Efendisi varislerine azat edilmesi konusunda vasiyette bulunan köle de efendisinden sonra hür olması açısından müdebber ile aynı konumdadır. Dolayısıyla müdebberde olduğu gibi azat edilmeden cinayet işlediğinde sorumluluk tamamen kendisine aittir. Kölenin Cinayet İşlemesi (Kuyu ya da Kanalizasyon Kazılması):

Müdebber köle (kazdığı kuyudan dolayı) birinin ölümüne sebep olsa cinayetten sonra doğan çocuk hizmetli/uşak sayılarak kısasa ya da diyete dahil edilmemektedir.151

Müdebber köle efendisinin vefatından sonra kölelikten çıkacağından dolayı doğacak çocuğu köle kabul edilmez. Hizmetli ya da uşak gibi ücretli çalışan sayılır. Hür insanlar gibi muamele göreceğinden mal statüsünde değildir ve babasının işlediği cinayetten muaftır.

149 İbni Sahnun, el-Müdevvenetü’l-Kübra, III, 115.

150 İbni Sahnun, el-Müdevvenetü’l-Kübra, IV, 588.