Krizlerin Çözümünde Arabuluculuğun Etkisine İlişkin Bulgular ve Yorum:

Arabuluculuk, eşler arası çatışmaların yol açtığı krizlerde, eşlerin krizleri aşamadıkları durumlarda, uzlaşının sağlanmasında kullanılan bir yöntemdir.

Katılımcılar, tarafından hakem çağırmak olarak da anılan bu yöntemi, dinin kendilerine tavsiye ettiği, çatışmaların krize dönüştüğü ve bir türlü uzlaşının

sağlanamadığı durumlarda başvurulduğu ifade etmektedirler. Arabuluculuk 8 farklı kodlamada ifade edilirken, 4 kez arabuluculuk, 4 kez de hakem çağır-mak olarak ifade edilmiştir. Arabuluculuk ve hakemlik kavramlarının tekrar sıklığı Tablo 9’da aktarılmıştır.

Tablo 9. Arabuluculuk/Hakemlik Kavramlarının Tekrarlanma Sıklığı

Nedenler f

Arabuluculuk 4

Hakemlik 4

Katılımcı (E_2), hakem çağırmanın, eşlerin çatışmalarında çözüm bu-lamadıkları anlarda başvurulması gereken bir yol olduğunu düşündüğünü ifa-de etmiştir:

“Bizim dinimiz yaşadığınız sorunlarda öncelikle istişare edin diyor. Konu-şun anlaşmaya çalışın. Siz bu sorunu çözemediğinizde de aranızda hakem çağı-rın. Bir bilge çağırın ve ona danışın. O sizin sorununuzu çözsün. Biz de genelde bunu yapıyoruz. Olmadığında ya .... abiyi bir çağıralım bir de ona soralım. Bu nedir, nasıl oluyor bu? Çünkü bizim dinimiz bunun gerekliliğini söylüyor. Bu şekilde yaparak sorunlarımızı çözüyoruz.”

Arabuluculuk ailenin dağılmaması için son adım olarak görülmekte-dir. Ailenin kutsal bir kurum olarak görülmesi ve onun korunmasına verilen önem arabuluculuğu nihai bir adım olarak uygulanması gerektiğini gösteri-yor. Katılımcımız (E_24), arabuluculuğun bu nihai adım olma özelliğini şöyle ifade etmiştir:

“Ama iki mekanizma var aile ilişkilerini yeniden uzlaştıracak. Birincisi aile inancımıza göre kutsal bir kurum, onun bozulması hoş görülmüyor. Tamam bo-şanmak haram değil ama neredeyse haram gibi muamele görüyor. İkincisi de eşleri tanıyan eşlerin de sevip saydığı aracılar. Arabuluculuk bence çok önemli. Sorunlar büyüyüp içinden çıkılmaz hale gelince son noktada arabuluculuk devreye giriyor.”

Katılımcı ifadeleri, arabuluculuk ya da hakem çağırma olarak ifade edi-len yöntemin, eşler arası sorunların çözülememesi halinde başvurulan bir

yön-tem olduğunu göstermektedir. Eşler arasında yaşanan sorunların çözüleme-mesi durumlarında arabuluculuk, aile kurumunun ayakta kalmasını sağlayan son çare olarak görülmektedir.

Sonuç ve Tartışma

Bu araştırma, dinin, dindar ailelerin karşılaştıkları krizlerde onlara nasıl destek sağladığını anlamak için yapılmıştır. Araştırma, 10 yıldır evli olan ve kendilerini dindar olarak tanımlayan 30 çiftle, nitel araştırma yöntemlerine uygun olarak derinlemesine mülâkat kullanılarak yapılmıştır.

Aile krizleri karşısında dinin etkisine ilişkin bulgular dört kategori al-tında toplanmıştır. Bulguların ışığında, dinin, krizler karşısında ailelere, teorik anlam çerçevesi sunarak, psikolojik destek sağlayarak ve sosyal kontrol özelliği ile arabuluculuk desteği sağlayarak yardımcı olduğu söylenebilir.

Teorik Anlam Çerçevesi Sunmak

Araştırmanın bulgularından ulaşılan temalardan “İmtihan Algısı” ve

“Dini Metinler ve Örnekler” aileye krizlerin çözümünde teorik bir destek sunmaktadır.

Yaşanılan krizler, ilahi bir imtihanın parçası olarak görüldüğünde, dindar aile üyelerinin, krizi aşmak için artan bir motivasyona sahip olduklarını görmek-teyiz. İlahi imtihanlar, aşıldıkları zaman muhataplarına, ilahi mükafat getiren deneyimler olarak görülmektedir. Üstelik ilahi imtihanların aşılabilecek düzeyde algılanması, “kişiye gücünün üzerinde” bir yük yüklenilmeyeceğinin düşünül-mesi, çözüm konusunda, kriz içerisindeki aile bireylerinin çözüm umudunu art-tırmaktadır. Sabredildiğinde ve Allah’a tevekkül edildiğinde çözüm konusunda ilahi bir desteğin geleceğine inanılmaktadır. Karşılaşılan kriz durumlarını ilahi imtihan olarak görmek, sabrın sonucunu göreceğine inanmak ve Allah’a tevek-kül ederek sığınmak, dini başa çıkmanın unsurları arasında görülmektedir. Dini başa çıkmanın, aile krizleri karşısında kullanıldığı görülmektedir.

İlahi imtihan düşüncesinin dini metinlerden kaynaklandığını ifade et-mek mümkündür. Dini metinler sadece ilahi imtihan inancıyla değil, ayet ve hadislerde gelen çözüm önerileriyle aile bireylerine teorik destek

sağla-maktadır. Dini metinler, katılımcıların karşılaştıkları zorluklarda kendilerine Allah’ın neyi buyurduğunu, Peygamber (as)’ın nasıl davrandığını, zorlukları aşmak da kendilerine neler önerildiğini göstermektedir. Katılımcılar, kendi dindarlıklarını açıklarken, dini, yaşam tarzını ve kararlarını belirleyici olarak gördüklerini ifade etmişlerdir. Öznel dindarlığa ilişkin 70 kodlamanın 46’sına bu durum yansımaktadır. Kriz durumlarına nasıl hareket edeceklerini, neye karar vereceklerini bulabilmek için dini metinlere danışıldığı anlaşılmaktadır.

Psikolojik Destek Sağlamak

Krizler karşısında dinin, aile üyelerine sağladığı ikinci destek, dua ve namaz gibi ibadetler ve sağladığı değerler sistemiyle oluşturduğu psikolojik destektir.

Dua ve namaz aile üyelerine manevi destek sağlarken, başta sabır, tevek-kül ve şükür olmak üzere dinin sağladığı değerlerin karşılaşılan zor durumlar karşısında psikolojik yılmazlığı arttırmaktadır. Değerler içerisinde her on değer ifadesinden 4’ü (%39) sabır değerini ifade etmektedir. Sabır, karşılaşılan her tür-lü olumsuz durum veya olumsuzluk oluşturacak tüm olaylar karşısında insanın dayanma gücünü ifade eden değerdir.⁹⁸ Diğer ifade edilen erdemlerin genellikle sabır erdemi ile birlikte ifade edilmesi, değerlerin psikolojik yılmazlığı arttıran özelliğine bir destek olarak görülmektedir. Sabır, tahammül, tevekkül, şükür, ka-naat, sorumluluk gibi değerlerin bu psikolojik yılmazlığın sağlanmasında eşlere destek olduğu söylenebilir. Psikolojik yılmazlığı arttıran değerler, 46 değer ifa-desinin 33’ünü oluşturmaktadır. Bu sıklık, %72 oranında psikolojik yılmazlığı arttıran değerlerin ifade edildiğini göstermektedir. Dinin sağladığı değerlerin, eşlerin psikolojik yılmazlığına daha çok destek verdiği görülmektedir.

Bununla birlikte dinin sağladığı değerler sistemi, eşlerin çatışmaların yol açtığı, aile içi krizlerde uzlaşıya yönelik istekliliği arttırarak, aile üyeleri-ne destek sağladığı ifade edilebilir. Sevgi, şefkat, merhamet, empati, hoşgörü ve fedakarlık değerleri de uzlaşı istekliliğini arttıran değerler olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmanın bulguları, farklı çalışmalarda, eşler arası çatışmala-rın yarattığı krizlerde, uzlaşı istekliliğini arttırarak krizlerin çözümüne katkı sağlayan sevgi, merhamet, affetmek, empati, diğerkamlık, öfke kontrolü gibi değerlerin ortaya konmasıyla uyumludur.

98 Hayati Hökelekli, Psikoloji, Din ve Eğitim Yönüyle İnsani Değerler (İstanbul: DEM Yayınları, 2013), 117.

Şekil 2: Krizler Karşısında Dinin Etkisi

Krizler karşısında aile üyelerine ibadetlerin de destek sağladığı görül-mektedir. Namaz ve duanın kriz karşısında sağladığı psikolojik destek katı-lımcıların ifadelerine yansımaktadır. Dua, kriz anlarında, ilahi yardıma sığın-manın bir aracı olarak görülmüştür. Araştırsığın-manın ortaya koyduğu bulgular duanın bu etkisini desteklemektedir. Katılımcıların dua aracılığıyla krize karşı psikolojik bir destek sağladıkları görülmektedir.

Sosyal Kontrol Desteği: Arabuluculuk

Krizler karşısında dinin, aile üyelerine sağladığı üçüncü destek, özel-likle eşler arası çatışmalara yol açan krizlerin uzlaşıya varmasında arabulucu-luk kurumunu tavsiye etmesidir. Bu destek, dini sosyal çevrenin sağladığı bir destek olarak görülmektedir. Bozulan ilişkiler için arabuluculuk yapılması, dinin, sosyal kontrol özelliğiyle ilişkili görülmektedir. Eşler arası çatışmaların yol açtığı kriz durumlarında, dinin sağladığı teorik çerçevenin ve psikolojik desteğin yeterli olmadığında, arabuluculuk devreye girmekte ve eşlerin uzlaş-masına yardımcı olmaktadır.

Arabuluculuk, eşlerin ifadelerinde, dindar çevrelerinde, her iki çiftinde saygı duyduğu, sevdiği, itibar ettiği kişiler tarafından gerçekleştirildiği

görül-mektedir. Arabuluculuk, krizlerin çözümünde danışılan son çare olarak ifade edilmektedir. Arabuluculuk öncesinde, krizler karşısında eşlerin diğer tüm se-çenekleri denedikleri ifadelere yansımaktadır. Aile yapısının dağılmaması için arabuluculuk ya da hakemlik, dinin katılımcılara sağladığı son destek olarak ön plana çıkmaktadır.

Araştırma, nitel araştırmanın doğası gereği, nicel araştırmalara oranla küçük bir grupla yapılmıştır. Elde edilen veriler, mülakat yapılan grubun din-darlığı, aile ilişkilerine olan bakışı ile sınırlıdır. Konuya ilişkin hem nitel hem de nicel araştırmaların artması, konuyla ilgili bilgimizin gelişmesini sağlayacaktır.

Bu araştırma kesitsel bulgular içermektedir. Ancak dinin, aile krizleri üzerindeki etkisini saptayabilmek ve zamana göre geçirdiği değişimleri değer-lendirebilmek için, araştırmacıların bu konu ile ilgili boylamsal araştırmalar yapmaları önerilmektedir.

Evlilik ile ilgili politikalar ve projeler yürüten kurumların, ailelerin krizler karşısında güçlenmesini sağlayan değerleri artırmaya yönelik çalışmalar yapma-ları ve bu sayede aile yılmazlığını arttırmaya çalışmayapma-ları tavsiye edilebilir. Dini kaynaklar ve dinin aile değerlerini koruyucu ve aileyi bir arada tutmaya yardımcı olan söylemleri dikkate alınarak, aile değerlerinin güçlendirilmesi sağlanabilir.

Aile ile ilgili çalışmalar yapan kurumların, yeni kurulan ailelerde, eş aday-larına, ailelerin karşılaşabilecekleri krizler ve bu krizler karşısında dinin kendi-lerine sağlayacağı destekler konusunda eğitimler vermeleri sağlanabilir. Dinin sağladığı teorik çerçeve ve psikolojik destek kaynaklarına yönelik verilecek eği-timlerin, yeni kurulacak ailelerin yılmazlığına destek sağlayacağı düşünülebilir.

Araştırma, arabuluculuk desteğinin önemini ortaya koymaktadır. Aile-lerin dağılmasını, krizin ailenin parçalanmasıyla sona ermesini önlemek için son çare olarak arabuluculuk desteği ön plana çıkmaktadır. Boşanma oranla-rında yaşanan artışın azaltılması amacıyla, arabuluculuk kurumsallaştırılabilir.

Arabuluculuk kurumu, eşler arasında yaşanan tartışmaların yol açtığı, aile içe-risinde çözüm bulunamayan krizlerde eşlere destek sağlayarak, boşanmaların azalmasına destek sağlayabilir. Eşler arası çatışmalar nedeniyle krizle karşılaşan ve çözüm bulamayan dindar eşlere arabuluculuk hizmeti verilirken, dini ve psikolojik eğitim almış uzmanların destek vermesi sağlanabilir.

Kaynakça

Al, Channa M.W. vd. “The Role of Crisis in Family Crisis Intervention: Do Crisis Experience and Crisis Change Matter?”. Children and Youth Services Review 33 (2011): 991–998.

Al, Channa M.W. vd. “A Programme Evaluation of the Family Crisis Intervention Program (FCIP): Rela-ting Programme Characteristics to Change”. Child and Family Social Work 19 (2011): 225–236.

Allport, Gordon W. “The Religious Context of Prejudice”. Journal for the Scientific Study of Religion, 5/3 (Autumn, 1966), 447-457.

Alghafli, Zahra vd. “Religion and Relationships in Muslim Families: A Qualitative Examination of Devout Married Muslim Couples”. Religions 5 (August 2014): 814–833.

Arıcı, Asude. Ergenlerde Dini Başa Çıkma Yöntemi Olarak Dua. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.

Atalay, Talip. “Aile Dindarlığının Gençlerin Dindarlığına Etkisi Üzerine Bir Araştırma”, Dindarlık Olgusu (Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri). ed. Hayati Hökelekli. Bursa: KURAV Kuran Araştırmaları Vakfı, 2006.

Ayten, Ali. Tanrıya Sığınmak: Dinî Başa Çıkma Üzerine Psiko-sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.

Ayten, Ali vd. “Dini Başa Çıkma, Şükür ve Hayat Memnuniyeti İlişkisi: Hastalar, Hasta Yakınları ve Has-tane Çalışanları Üzerine Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/2 (Nisan 2012): 45-79.

Bal, Hüseyin. Nitel Araştırma Yöntem ve Teknikleri. İstanbul: Sentez Yayıncılık, 2016.

Balcı Arvas, Fatma - Hökelekli, Hayati. “Dindarlık ile Evlilik Doyumu ve Evlilikte Sorun Çözme İlişkisi Üzerine Bir İnceleme”. Değerler Eğitimi Dergisi 15/34 (Aralık 2017): 129-160.

Batan, S. Nazlı - Ayten, Ali. “Dinî Başa Çıkma, Psikolojik Yılmazlılık Ve Yaşam Doyumu İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 15/3 (Aralık 2015): 67-92.

Beach, Steven R. H. vd. “Prayer and Marital Intervention: A Conceptual Framework”. Journal of Social and Clinical Psychology 27/7 (September 2008): 641–669.

Butler, Mark H. vd. “Prayer as a Conflict Resolution Ritual: Clinical Implications of Religious Couples’

Report of Relationship Softening, Healing Perspective, and Change Responsibility”. The American Journal of Family Therapy 30 (January 2002): 19–37.

Call, Vaughn R. A. – Heaton, Tim B. “Religious Influence on Marital Stability”. Journal of Scientific Study of Religion 36/3 (September 1997): 382-392.

Çıkman, Bükre vd. “Adı: Meraklı, Soyadı: Çocuk, Durum: Çevrimiçi, Sonuç: Grooming, İnternette Çocuk İstismarı”. Güncel Pediatri (JCP) 15/3 (Aralık 2017): 87-97.

Diyanet Vakfı Meali. Erişim 26 Mayıs 2020. http://kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=2&a-yet=156.

Doty, Tommy R. Resiliency and Religion/Sprituality: A Factor in Families Coping with Multiple Crises. Mont-gomery, Alabama: Southern Christian University, Doktora Tezi, 2003.

Dudley Margaret G. – Kosinski Frederick A. “Religiosity and Marital Satisfaction: A Research Note”.

Review of Religious Research, 32/1 (September 1990): 78-86.

Eberl, Ulrich. Akıllı Makineler Yapay Zeka Hayatımızı Nasıl Değiştiriyor. çev. Levent Tayla. İstanbul: Paloma Yayınları, 2019.

Ekşi, Halil - Sayın, Mine. “The Adaptation of Religious Coping Scale into Turkish Language: A study of Bilingual Equivalance, Validity and Reliability”. The AGP Humanities and Social Sciences Conference (19-22 Mayıs 2016). Berlin: BAU International Berlin University, 2016.

el-İsfahani, Ragıp. Müfredat, Kur’an Kavramları Sözlüğü. çev. Yusuf Türker. İstanbul: Pınar Yayınları, 2010.

Geçioğlu, Ahmet Rifat. Evlilik Uyumu-Dindarlık İlişkisi: Adana Örneği. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.

Geçioğlu, Ahmet Rifat - Kayıklık, Hasan. “Dindarlık ve Evlilik Uyumu İlişkisi: Evli Bireyler Üzerine Bir İnceleme”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (Haziran 2019): 202-224.

Glock, Charles Y. “Dindarlığın Boyutları Üzerine”. Din Sosyolojisi. çev. M.Emin Göktaş. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.

Grotberg, Edith H. “The International Resilience Project Research and Application”. Birmingham: Civitan International, Reports-Research, 1995. https://eric.ed.gov/?q=The+International+Resilience+Project+-Research+and+Application&id=ED423955.

Gökler, Rıza - Koçak, Recep. “Uyuşturucu ve Madde Bağımlılığı”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 1 (Ocak 2008): 89-104.

Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.

Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisine Giriş. İstanbul: DEM Yayınları, 2010.

Hökelekli, Hayati. Psikoloji, Din ve Eğitim Yönüyle İnsani Değerler. İstanbul: DEM Yayınları, 2013.

İkbal, Muhammed. İslam’da Dini Düşüncenin Yeniden Doğuşu. Çev. N.Ahmet Asrar. İstanbul: Timaş Ya-yınları, 2015.

Kabakçı Yurdakul, Işıl. Nitel Veri Analizinde Adım Adım NVivo Kullanımı. Ankara: Anı Yayıncılık, 2016.

Kahveci, Gizem Ayşem. Evli Çiftlerde Evlilik Uyumu, Evlilik Çatışma Biçimi Ve Depresyon Düzeylerinin Değerlendirilmesi. Ankara: Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.

Karagöz, Sema. Otistik Çocukların Anne Babalarında Anlamlandırma ve Dini Başa Çıkma. İstanbul: Mar-mara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.

Kaner, Sema - Bayraklı, Hatice. “Aile Yılmazlık Ölçeği: Geliştirilmesi, Geçerliği ve Güvenirliği”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi 11/(2) (Mart 2010): 47-62.

Kaner, Sema - Bayraklı, Hatice-Güzeller, Cem Oktay. “Anne-Babaların Yılmazlık Algılarının Bazı Değiş-kenler Açısından İncelenmesi”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi 12/(2) (Mart 2011): 63-78.

Kaya, Mehmet – Arıcı, Neslihan. “Aile ve Çift Yılmazlığı”. Psikolojide Güncel Kavramlar –III- Aile-Evlilik.

ed. Ahmet Akın-Eyüp Çelik. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2015.

Kımter, Nurten. “Ergenlerde Benlik Saygısı Ve Öznel Dindarlık Algısının Bazı Değişkenler Açısından İnce-lenmesi”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9/17 (Kasım 2013): 439-468.

Kızmaz, Zahir. “Gelişmekte Olan Ülkelerde Suç: Suç Oranlarının Artışı Üzerine Sosyolojik Bir Çözümle-me”. Mukaddime 5 (Mayıs 2012): 51-74.

Koç, Mustafa. “Ruh Sağlığı İle Dinî Başa Çıkma Metodu Olarak Dua ve İbadet Fenomeni Arasındaki İlişki Üzerine Psikolojik Bir Yaklaşım”. Ekev Akademi Dergisi, 9/24 (2005): 11-32.

Lambert, Nathaniel M. – Dollahite, David C. “How Religiosity Helps Couples Prevent, Resolve, and Overcome Marital Conflict”. Family Relations 55 (October 2006): 439-449.

Mackova, Jaroslava vd. “Crisis in the Family and Positive Youth Development: The Role of Family Functi-oning”. International Journal of Environmental Research Public Health 16 (May 2019): 1678-1689.

Mahoney, Annette. “Religion and Conflict in Marital and Parent-Child Relationships”. Journal of Social Issues 61/4 (November 2005): 689-706.

Mehmedoğlu, Ali Ulvi. Kişilik ve Din, İstanbul: DEM Yayınları, 2004.

Merriam, Sharan B. Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. çev. Selahattin Turan. Ankara:

Nobel Yayınları, 2015.

Miles, Matthew B. - Huberman, A. Michael. Qualitative Data Analysis: An Expanded Sourcebook. New York: SAGE Publications, 1994.

Oh, Seieun – Chang, Sun Ju. “Concept Analysis: Family Resilience”. Open Journal of Nursing 4 (December 2014): 980-990.

Özbay, Yaşar - Aydoğan, Didem. “Aile Yılmazlığı: Bir Engele Rağmen Birlikte Güçlenen Aile”. Sosyal Poli-tika Çalışmaları 13/31 (Temmuz 2013): 129-146.

Patterson, Joan M. “Integrating Family Resilience and Family Stress Theory”. Journal of Marriage and Family 64 (March 2004): 349-360.

Patton, Michael Quinn. Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. çev. Mesut Bütün - Selçuk Beşir Demir. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2014.

Roberts, Albert R. - Dziegielewski, Sophia F. “Foundation Skills and Applications of Crisis Intervention and Cognitive Therapy”. Crisis Intervention and Time-Limited Cognitive Treatment, ed. Albert R. Roberts, Thou-sand Oaks/California: SAGE Publications, 1995.

Saldana, Johnny. The Coding Manual for Qualitative Researchers. London: SAGE Publications, 2009.

Seggie, Fatma Nevra - Bayyurt, Yasemin. Nitel Araştırma Yöntem, Teknik, Analiz ve Yaklaşımları, Ankara:

Anı Yayıncılık, 2015.

Shichida Toshi vd. “How the Perception of God as a Transcendent Moral Authority Influences Marital Connection Among American Christians”. Journal of Psychology and Christianity 34/1 (March 2015): 40-52.

Skinner Debra vd. “Narrating Self and Disability: Latino Mothers’ Construction of Identities vis-à-vis Their Child with Special Needs”. Exceptional Children, 65/(4) (June 1999): 481–495.

Strizenec, Michal. “Dindarlık ve Bilişsel Süreçler”. Çev. Abdülvahid Sezen. Din Bilimleri Akademik Araştır-ma Dergisi, 10/3 (Haziran 2010): 273-286.

Şimşek, Ali. “Araştırma Modelleri”. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. ed. Ali Şimşek, Eskişehir: Ana-dolu Üniversitesi Yayınları, 2012.

TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu. TÜİK Evlenme ve Boşanma İstatistikleri 2016. www.tuik.gov.tr/PdfGetir.

do?id=24642.

TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu. Evlenme ve Boşanma İstatistikleri 2019. http://www.tuik.gov.tr/PreHa-berBultenleri.do?id=33708.

UNODC, United Nations Office on Drugs and Crime. Global Study on Homicide Exucutive Summary, Vienna: 2019. https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/gsh/Booklet1.pdf

Uysal, Veysel. Türkiye’de Dindarlık ve Kadın. İstanbul: Dem Yayınları, 2006.

Vaux, Dana E. - Asay, Sylvia M. “Supporting Families in Crisis: Awareness and Use of Third Places”. Family and Consumer Sciences Research Journal 48/1 (August 2019): 22–36.

Walsh, Froma. “Family Resilience Strengths Forged Through Adversity”. Normal Family Processes. ed. Fro-ma Walsh, 399-427. New York: Guildford Press, 2006a.

Walsh, Froma. Strengthening Family Resilience. New York: Guilford Publications, 2nd ed., 2006b.

Wang, Wei vd. “A Study of Psychological Crisis Intervention With Family Members of Patients Who Died After Emergency Admission to Hospital”. Social Behavior and Personality 38/(4) (May 2010): 469-478.

Weber, Janice Gauthier. Individual and Family Stress and Crises. Thousand Oaks/California: SAGE Publi-cations, 2011.

Wilson, John - Musick, Marc. “Religion and Marital Dependency”. Journal for the Scientific Study of Reli-gion 35 (March 1996): 30–40.

Yazıcı, Elif. Aile Değerleri İle Aile Yılmazlığı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.

Yıldırım, Neşide. “Türkiye’de Boşanma ve Sebepleri”. Bilig 28 (Haziran 2004): 59-81.

Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları, 2013.

Zara, Ayten. “Krizler ve Travmalar”. Yaşadıkça Psikolojik Sorunlar ve Başa Çıkma Yolları. ed. Ayten Zara. ss.

91-121. İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları, 2011.