İmtiyazsız Kredi Verme

İmtiyazsız krediler IMF’nin “kullanım bedeli” olarak bilinen finansal piyasalardaki koşullara bağlı olan faiz oranına tabidir ve büyük dilimli krediler (belirli limitlerin üstünde) ek ücrete tabidir. Kullanım bedeli, uluslararası merkezi para piyasalarındaki kısa vadeli faiz oranlarındaki değişikliklere endeksli olan ve haftalık olarak revize edilen SDR faiz oranına dayanmaktadır. Bir ülkenin, kredi kullanım limiti olarak bilinen IMF'den ödünç alabileceği azami miktar, kredi türüne bağlı olmakla birlikte, genellikle ülkenin IMF kotasının iki katıdır. İstisnai durumlarda bu limit aşılabilmektedir. Örneğin, 2010 borç krizi esnasında Yunanistan kotasının %3200 katı kredi kullanmıştır. Stand-By Düzenlemesi, Uzatılmış Fon Kolaylığı ve Esnek Kredi Hattı kullanımında önceden belirlenmiş bir limit bulunmamaktadır.

1.7.1.1 Stand-By Düzenlemesi (SBA)

IMF’in gelişmekte olan ülkeler için en sık kullandığı kredi aracıdır. Tarihsel olarak, Haziran 1952'de ilk defa kullanılmasından bugüne imtiyazsız IMF yardımlarının büyük kısmı Stand-by anlaşmaları ile sağlanmıştır. SBA, ülkelerin kısa vadeli ödemeler dengesi problemlerini çözmelerine yardımcı olmak için tasarlanmıştır. Program hedefleri de bu sorunları gidermek amacıyla oluşturulmuş ve belirlenen bu hedeflere ulaşmak için ödemeler şartlandırılmıştır. Bir SBA’nın uzunluğu genellikle 12 ila 24 ay arasındadır, geri ödeme ise 3-5 yıllık dönemi kapsamaktadır. SBA’lar, bir ihtiyati önlem olarak da sağlanabilir, bu durum ülkelerin onaylanan miktarları kullanmamayı tercih ettiği; ancak koşullar kötüleştiğinde krediyi kullanma seçeneğini korudukları bir durumdur. SBA’lar, üye ülkelerin ihtiyaçlarına daha esnek ve daha hızlı yanıt verecek şekilde 2009 yılında güncellenmiştir. Borçlanma limitleri iki katına çıkarılmış, koşullar iyileştirilip basitleştirilmiştir (IMF, 2019d).

SBA, ilk olarak 1952 yılında gelişmiş bir ülke olan Belçika ile yapılmıştır.

Özellikle bu dönemde IMF kredileri günümüzde amaçlanan gelişmekte olan ülkelerin

24

ödemeler dengesi problemlerinin çözümünden ziyade, sanayileşmiş ülkelerin savaş zararlarının tazmini için kullandırılmıştır (Binay, 2004, s.5).

1.7.1.3 Esnek Kredi Hattı (FCL)

Çok güçlü iktisadi temelleri ve iktisadi politikaları olan, geçmiş politika uygulamalarını başarılı bir şekilde sonuçlandırmış ülkeler için kullandırılan kredi türüdür.

Esnek kredi düzenlemeleri, üye ülkenin talebi üzerine önceden belirlenmiş yeterlilik kriterlerini karşılayan ülkeler için onaylanmıştır. Herhangi bir koşul veya limite bağlı olmaksızın sağlanan bu kredi, küresel finansal piyasalardaki son gelişmelerin gerekli kıldığı ve IMF'nin değişen piyasa şartlarına göre sunduğu bir kredidir. FCL, ülkenin takdirine bağlı olarak, ilk yıldan sonra uygun olup olmadığının gözden geçirilmesiyle 1-2 yıl boyunca yenilenebilir bir kredi türüdür. Kredi onaylandıktan sonra herhangi bir zamanda kredi hattını ihtiyati tedbir olarak alma veya herhangi bir zamanda kullanma esnekliği vardır. Geleneksel IMF destekli programlarda olduğu gibi ara ödemelerin belirli politikalardaki hedeflere ulaşmaya bağlı olması yerine, FCL kredi limitini ülke önceden belirlenmiş kriterlere göre krediyi kullanma hususunda kalifiye olduktan sonra istediği zaman tamamen kullanabilir. FCL’nin geri ödeme süresi SBA ile aynıdır. Bugüne kadar üç ülke, Kolombiya, Meksika ve Polonya, FCL anlaşması yapmakla birlikte hiçbiri krediyi aktif olarak kullanmamıştır (IMF, 2019e).

1.7.1.4 İhtiyat ve Likidite Hattı (PLL)

Bölgesel veya küresel iktisadi finansal krizden etkilenen ülkeler başta olmak üzere, sağlıklı iktisadi politikalara sahip ülkelere daha esnek koşullar altında likidite desteği sağlamak için tasarlanmıştır. Sağlıklı politikalara sahip ülkelerin mevcut ya da potansiyel ödemeler dengesi ihtiyaçlarını karşılamak için kredi sağlamakta ve bir sigorta görevi görerek krizlerin çözümüne yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Kredi yeterlilik süreci esnek kredi hattına benzemekle birlikte, farklı olarak kredi yeterlilik incelemesinde tespit edilen zayıflıkların kredi sonrası değerlendirilmesi de bulunmaktadır. Yeterlilik gereklilikleri ülke temellerinin ve politikalarının gücünü göstermekte, bu durum ülkenin finansal piyasalarda güveninin pekiştirilmesine katkıda bulunmaktadır. Bugüne kadar, iki ülke, Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti ve Fas, bu krediyi kullanmıştır.

25 1.7.1.5 Uzatılmış Fon Kolaylığı (EFF)

Bu kredi türü, ülkelerin temel iktisadi reformlar yapmasını gerekli kılan problemleri barındıran, orta ve uzun vadeli ödemeler dengesi sorunlarının çözülmesine dönük olarak tasarlanmıştır. Bir ülke, çözümü zaman gerektiren yapısal kırılganlıklar nedeniyle ortaya çıkan orta vadeli ödemeler dengesi sorunlarıyla karşılaştığında, IMF EFF kapsamında kredi sağlamaktadır. SBA kapsamında sağlanan yardımlarla karşılaştırıldığında, ülkelerin orta vadeli yapısal reformları uygulamalarına yardımcı olmak için daha uzun program katılımı ve daha uzun bir geri ödeme süresi olanağı sağlanmaktadır. EFF normal olarak üç yılı aşmayan süreler için onaylanır ve uygun olduğunda maksimum bir yıl daha uzatılabilir. On iki eşit altı aylık taksitler halinde geri ödeme planı ile birlikte, 4-10 yıl arası bir geri ödeme süresi vardır. Bu kapsamda EFF borçlanması, bir ülkenin IMF kotasının yıllık yüzde 145'ine kadar olmakta ve planlanan geri ödemeler ile birlikte, kotanın yüzde 435'ine kadar kümülatif bir sınıra tabi olmaktadır.

1.7.1.6 Hızlı Finansman Aracı (RFI)

Acil ödemeler dengesi ihtiyacıyla karşı karşıya kalan tüm üye ülkeler için hızlı bir finansal yardım sağlamayı hedeflemektedir. IMF’nin mali desteğini üye ülkelerin farklı ihtiyaçlarını karşılamak ve daha esnek hale getirmek amacıyla daha geniş bir reformun parçası olarak oluşturulmuştur. RFI, IMF’nin önceki acil durum yardım politikasının yerini almıştır ve çok çeşitli koşullarda kullandırılabilmektedir. Tam teşekküllü bir programın uygulanmasına gerek kalmadan üye ülkelere hızlı ve düşük limitli finansal yardım sağlanmaktadır. Emtia fiyat şoklarından, doğal afetlerden, çatışma ve çatışma sonrası durumlardan ve kırılganlıktan kaynaklanan acil durumlar da dahil olmak üzere çok çeşitli acil ihtiyaçların karşılanmasında destek olarak verilmektedir. Bu kredi kapsamındaki erişim, yıllık kotanın yüzde 50'si ve kümülatif bazda kotanın yüzde 100'ü ile sınırlıdır. Bu kapsamda sağlanan mali yardım, FCL, PLL ve SBA ile aynı finansman koşullarına tabidir ve 3 ila 5 yıl içinde geri ödenmesi öngörülmektedir.

1.7.1.7 Politika Koordinasyon Aracı (PCI)

Tüm üye ülkelerin faydalanabildiği, finansal olmayan bir politika aracıdır. Bu aracın amacı ülkenin IMF ile yaptığı anlaşma kapsamında belirtilen reform ajandasına olan bağlılığının gösterilmesini veya kredi sağlayan diğer kuruluşlardan sağlanan kredilerin temin edilmesini ve koordine edilmesini sağlamaktır. Bu araçla ülkenin küresel

26

finansal piyasalardan finansman temin etmesi kolaylaştırılmaktadır. PCI, IMF ile üye ülke arasında yakın bir politika iletişimini, bu kapsamada iktisadi gelişmelerin ve politikaların düzenli olarak izlenmesi ve bu politikaların IMF Yönetim Kurulu tarafından onaylanmasını sağlar. PCI, ülkelerin makroekonomik politika gündemi oluşturmalarına ve bu belirlenen politika uygulamalarıyla birlikte krizleri önleme ve dış şoklara karşı tampon oluşturma; makroekonomik istikrarı artırma ve makroekonomik dengesizlikler ile mücadele gibi konularda yardımcı olmayı amaçlamaktadır. PCI’nın Fon kaynaklarının kullanımını içermemesine rağmen, bu enstrüman kapsamında desteklenen politikaların, standart bir IMF kredisi için gerekli olanlarla aynı standardı karşılamaları gerekecektir.

PCI kapsamında olan bir üyenin, ödemeler dengesi problemlerinde ihtiyaç duyması halinde Fon kaynaklarına erişimini kolaylaştırabilmektedir.

1.7.1.8 Ticaret Entegrasyon Mekanizması (TIM)

Üye ülkelere, diğer ülkelerin uyguladığı ticaret politikalarından kaynaklanabilecek ödemeler dengesi sorunlarını çözmede yardımcı olmak amacıyla Nisan 2004’te devreye alınmıştır. TIM özel bir borç verme aracı olmamakla birlikte, mevcut IMF borç verme araçları altında IMF kaynaklarını daha öngörülebilir hale getirmek için tasarlanmış bir politikadır. TIM, özellikle gelişmekte olan ülkelerde, çok taraflı ticari serbestleşmenin bir sonucu olarak ödemeler dengesi açıklarının finanse edilmesine ilişkin endişeleri azaltmayı amaçlamaktadır. Üç üye ülke (Bangladeş, Dominik Cumhuriyeti ve Madagaskar Cumhuriyeti) bugüne kadar bu mekanizmadan faydalanmıştır.