El Koyma

El koyma, Ceza muhakemesinde delil olabilecek ya da ileride müsadere edilebilecek eşya üzerinde zilyedin tasarruf yetkisinin kaldırılması anlamına gelmektedir. Yasaya göre el koyma, eşyanın veya malvarlığı değerlerinin rızayla teslim edilmemesi halinde söz konusu olmaktadır. Kişi, bu tür değerleri rızasıyla teslim ettiği taktirde, bunlar koruma (muhafaza) altına alınmaktadır.(CMK.m.123) İlgili yasa doğrultusunda eşyanın ya da malvarlığı değerlerinin kişinin rızasıyla teslim etmemesi halinde el koyma söz konusu olmaktadır.283

5.2.3.1. Kapsamı

El koymanın kapsamı iki ana başlık altında düzenlenmiştir. Bunlar, ispat aracı olarak yararlı görülen malvarlığı değeri ve eşya veya kazanç müsaderesinin konusu olan malvarlığı değerleridir.(CMK.m.123)

a) İspat Aracı Olarak Yararlı Görülen Malvarlığı Değeri

El koyma tedbirinin konusunu oluşturan ve ispat aracı olarak görülen değerlerin başka bir anlatımla delillerin, “adliye eli altına alınması” elkoymanın amacını oluşturmaktadır. Buna göre, bir olayın gerçekleştirildiği yerde bulanan silaha el konulabilmekte ve bundan başka dolandırıcılık suçuyla ilgili bir soruşturma kapsamında şüphelilerin banka hesaplarına dair hareketlerini gösteren evraklara da el konulabilmektedir.284

b) Eşya veya Kazanç Müsaderesinin Konusu Olan Malvarlığı Değeri

El koymanın diğer bir amacını da müsaderenin imkansızlığını engellemek oluşturmaktadır. Bu suretle el koyma sadece eşyadan ibaret olmayacak, eşyanın yanı sıra kazanç da el koymanın konusunu oluşturabilecektir. 01 Haziran 2005 tarihinde uygulamaya konulan Suç Eşyası Yönetmeliğine göre kazanç kavramı, “Suçun işlenmesi

283 _{Centel ve Zafer, 2012,S.377} 284 _{Özbek ve diğ.,2012,s.387}

92

ile elde edilen veya suçun konusunu oluşturan ya da suçun işlenmesi için sağlanan maddî menfaatler ile bunların değerlendirilmesi veya dönüştürülmesi sonucu ortaya çıkan yahut bunların karşılığını oluşturan ekonomik malvarlığı değerlerini ifade eder”(SEY.m.3) şeklinde tanımlanmıştır. Buna göre örneğin, hırsızlık suçunun

işlenmesi neticesinde elde edilen eşyanın satılması sonrasında elde edilen para el koymaya konu olacaktır.285

CMK’ da el koymanın farklı türleri de düzenlenmiştir. Bunlar; Postada El Koyma (m.129), Şirket Yönetimi İçin Kayyım Tayini (m.133), Bilgisayarlarda, Bilgisayar Programlarında ve Kütüklerinde El Koyma (m.134) ve Kaçak Sanığın Mallarına İlişkin El Koyma (m.248) olmak üzere sayılabilmektedir.286

5.2.3.2. El Koymaya Kararını Verme Yetkisi

CMK’ nın 127/1. Maddesine göre, ispat aracı veya kazanç müsaderesinin konusu olan eşyayı üzerinde veya yanında bulunduran kişiden zorla almak, diğer bir deyişle el koyma için, önceden verilmiş hakim kararı bulunmalıdır.(CMK.127/1) Bu karar C. Savcısının emri doğrultusunda kolluk tarafından yerine getirilmektedir.287

5.2.3.3. Özel Güvenlik Görevlileri Bakımından El Koyma (Emanete Alma)

5188 Sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanununun, Özel Güvenlik Görevlilerinin yetkileri başlığı altında düzenlenen 7/g maddesine göre, genel kolluk kuvvetlerine derhal bildirmek şartıyla aramalar sırasında suç teşkil eden veya delil olabilecek yada suç teşkil etmemekle birlikte tehlike doğurabilecek eşyayı emanete alma yetkisi bulunmaktadır. Aynı Kanunun 7/h maddesinde ise, terk edilmiş ve bulunmuş eşyayı emanete alma yetkisi verilmiştir. Özel güvenlik görevlilerinin el koyma işlemi emanete alma olarak belirtilmiştir. Emanete alınan eşyanın en kısa zamanda genel kolluk kuvvetlerine tesliminin yapılması gerekmektedir. Bununla birlikte söz konusu Kanunun uygulanmasına dair Yönetmeliğinin 16. Maddesinde Özel Güvenlik görevlileri, görev alanlarında bir suç meydana geldiğinde, suçun devam etmesinin önlenmesi, şüpheli yada şüphelilerin tespiti yakalanması, olay yerinin ve delillerinin korunması ve genel kolluğa teslim etmekle görevlendirilmiştir. Özel güvenlik görevlileri, genel kolluğun

285 _{Özbek ve diğ.,2012,s.388} 286 _{Özbek ve diğ.,2012,s.387} 287 _{Yenisey,2009,s.183}

93

ulaşmasından itibaren meydana gelen suçla ilgili araştırma ve delil toplama çalışmalarına eğer genel kolluğun talebi var ise yardımcı olmakla mükelleftir.(ÖGHY.m.16)

Özel güvenlik görevlilerinin şu hallerde emanete alma yetkisi bulunmaktadır. Bunlar; a) Bir tehlikenin ya da suçun önlenmesi amacıyla bazı eşya ve aletleri, (Suçta kullanılabilecek bıçak, sopa, vs.)

b) Bir suç teşkil eden veya delil olabilecek varlığı, bulundurulması, taşınması suç olan eşyayı, (Silah, patlayıcı madde, vs.)

c) Suç teşkil etmemekle birlikte tehlike doğurabilecek eşyayı, d) Terk edilmiş veya bulunmuş eşyayı emanete almadır.

Buradaki temel şart genel kolluk kuvvetlerine derhal bildirilmesi şartıdır.(ÖGHDK m.7)

5.2.3.4. Önleme Amaçlı Alıkoyma

Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliğinde, “Koruma Altına Alma: Suçun veya

tehlikelerin önlenmesi yada delil olabilecek veya müsadereye tabi olan yahut güvenliğin sağlanması amacıyla, eşyayı zilyedinden kendiliğinden vermesini veya el konulana kadar geçici olarak alı koyma” (AÖAY.m.4) olarak tanımlanmıştır. Önleyici hizmetler

açısından bakıldığında, güvenlik kontrolünün aleni olarak yapıldığı yerlerde, kişilerin üzerlerinde, eşyalarında, kamu düzenini bozabilecek, genel güvenliği tehlikeye düşürebilecek maddelerin varlığının tespit edilmesi halinde, bu maddelerin kişilerden kendi rızaları ile geçici olarak alınması, muhafaza edilmesi ve tekrar kendilerine teslim edilmesini ifade etmektedir. Yönetmelik hükmünde de görüldüğü gibi, güvenliği tehlikeye düşürme ihtimali olan eşya tespit edildiğinde, kişinin rızası doğrultusunda geçici olarak alınmakta, işlem tamamlanınca iade edilmektedir. Suç unsuru olanlar yetkili makamlara bildirilerek el koyma kararı verilinceye kadar adli işlemler tamamlanana kadar geçici olarak alıkonulmaktadır. Bu duruma geçici alıkoyma veya koruma altına alma da denilebilir.

Kişilerin üzerlerinde ve eşyalarında taşıdığı maddelerin birçoğu normalde suç teşkil etmemesine rağmen korunan yerlerde bazen güvenliği tehlikeye düşüreceği düşünülmektedir. Örnek verilecek olursa, kişinin benzin dolu bir bidonu taşımasında normal şartlarda herhangi bir tehlike söz konusu olmadığı gibi suç da teşkil etmemektedir. Güvenlik kontrol noktası bulunan marketler, büyük giyim mağazaları,

94

sinema, spor müsabakalarının yapıldığı kapalı ve açık salonlar, kapalı ve açık yer toplantıları ile hastane, hava meydanı, otogar, tren garı gibi yerlerden faydalanmak istenildiğinde, güvenliği tehlikeye düşürebileceği ihtimaline karşı bu maddeler güvenlik personeli tarafından geçici olarak geri alınmakta, çıkışında kendisine teslim edilmektedir. Aynı şekilde potansiyel tehlike olabilecek sopa, baston, çakı, şiş gibi maddeler ile yanıcı, aşındırıcı, zehirli gaz gibi tehlikeli maddeler halkın yoğun olduğu kapalı yerlerde güvenliği tehlikeye düşürebileceği ihtimali nedeniyle özel güvenlik personeli tarafından girişte geçici olarak geri alınarak çıkışta kişiye teslim edilmektedir.288 Sonuç olarak mevcut yasalar çerçevesinde üzerinde bulundurulması ve taşınması yasak olmasa dahi girilmek istenen yerin özel kural ve düzenlemeleri gereği, dışarıda bırakılması gereken eşyalar kontrol noktasında özel güvenlik görevlilerince emanete alınmaktadır. Kişilerin üzerlerinde veya yanlarında bulundurdukları yasal olmayan bir madde tespit edildiğinde ise gerekli ileri tedbirlerin uygulanabilmesi için özel güvenlik görevlileri derhal genel kolluğa haber vermelidir. CMK’ da düzenlenen el koyma özel güvenlik görevlilerinin yetkisi dahilinde görülmemektedir.289

5188 sayılı kanunun 7. Maddesinin “g” bendinde özel güvenlik görevlilerine “Genel kolluk

kuvvetlerine derhal bildirmek şartıyla, aramalar sırasında suç teşkil eden veya delil olabilecek ya da suç teşkil etmemekle birlikte tehlike doğurabilecek eşyayı emanete alma” yetkisi verilmiştir. Yine aynı kanunun “h” bendinde özel güvenlik görevlisi

tarafından kullanılabilecek olan terk edilmiş ve bulunmuş eşyayı emanete alma yetkisinin bulunduğundan bahsedilmektedir. Buradan da görülmektedir ki yetki el koymayı değil emanete almayı kapsamaktadır.290