Kosova’da Toplumsal Cinsiyet Eşitliği

Cinsiyet eşitliği demokratik bir toplumun temel değerlerinden biridir.

Toplumsal cinsiyet perspektifinin çeşitli kalkınma alanlarına dahil edilmesi, yalnızca insan hakları ve sosyal adaleti sağlamakla kalmaz, aynı zamanda diğer sosyal ve ekonomik hedeflere etkili bir şekilde ulaşılmasını da sağlamaktadır. Her iki cinsiyet için de eşit fırsatlar yaratmanın hem ekonomik hem de sosyal ve politik yönleri üzerinde olumlu bir etkisi vardır. Cinsiyet eşitliği temel bir haktır ve ekonomik büyüme, kalkınma ve istikrar için önemli bir faktördür.

2008 yılında Kosova'nın Cinsiyet Eşitliği Programı kabul edilmiştir. Kosova Cinsiyet Eşitliği Programı toplumsal cinsiyet eşitliğinin Kosova'daki dönüşüm süreçlerinin merkezinde yer almasını sağlamayı amaçlamaktadır. (Agjencia për Barazi Gjinore, 10: 2020)

Bu programa ek olarak, gerek sivil toplum kuruluşları gerekse ilgili kurumlar tarafından Kosova'da kadının toplumdaki statüsünün iyileştirilmesi için birçok adım atılmıştır.

Ancak bütün bu faaliyetlere rağmen Kosova toplumunda kadınların durumu hala endişe vericidir. Temel sorun, eğitim, sağlık ve medyada eşitsizlik ve yapısal dışlanma ile

sosyo-kültürel ve kurumsal yaşamın çeşitli alanlarında insan kapasitelerinin yetersiz kullanılmasında yatmaktadır.

Kosova toplumu yıllar boyunca cinsiyet ayrımcılığıyla karşı karşıya kalmıştır.

İş türlerine göre de farklılıklar vardır. Özellikle kadınlar, geleneksel ataerkil değerler nedeniyle belirli meslekleri yapmaktan haksız bir şekilde dışlanmıştır. Bu fenomen özellikle üst düzey yöneticilik pozisyonlarında fark edilmektedir. Tablo 12’de kamu işletmelerindeki yönetici pozisyonlarını gösterilmektedir. 2017 yılı verilerine göre kamu işletmelerinde lider pozisyonlarda ağırlıklı olarak erkekler yer almaktadır. Toplam 299 yönetici pozisyonu var, bunların 252'si erkekler, sadece 47'si kadınlar tarafından icra edilmektedir. Bu verilere dayanarak, kadınların kamu işletmelerinde yönetim pozisyonlarında yeterince temsil edilmediğini söyleyebiliriz.

Tablo 12: Kamu İşletmelerinde Yönetim Pozisyonları

Pozisyon Erkek Kadın Toplam

Müdür 21 5 26

Şef 114 12 126

Yönetici 69 19 88

Lider 12 4 16

Sekreter 14 7 21

Denetleyici 3 0 3

Baş Yönetici

19 0 19

Toplam 252 47 299

Kaynak: GAP, 2017, Përfaqësimi i grave në bordet e ndërmarrjeve publike dhe agjencive të pavarura, 09.06.2021

Kosova İstatistik Kurumu’nun raporuna göre işgücü piyasasında büyük cinsiyet farklılıkları vardır. Çalışma çağındaki beş kadından biri (% 21,1), çalışma çağındaki erkeklerin ise yaklaşık beşte üçü (% 59,7) işgücü piyasasında aktiftir.

Tablo 13: Cinsiyete göre işsizlik oranı 2012-2019

Yıl Erkek Kadın Toplam İşsizlik 2012 28.1 40 30.9

2013 26.9 38.8 30 2014 33.1 41.6 35.3 2015 31.8 36.6 32.9 2016 26.8 31.8 27.5 2017 28.7 36.6 30.5 2018 28.5 33.4 29.6 2019 22.6 34.4 25.7 Kaynak: ASK, 2020, İşsizlik oranı

İş gücündeki kişiler arasında işsizlik kadınlarda %34.4 iken erkeklerde

%22.6’dır. Çalışma çağındaki kadınların istihdam oranı ise erkeklere göre çok düşüktür.

Bu oran kadınlarda %13.9 iken erkeklerde % 46,2'dur. Kadınlar ağırlıklı olarak eğitim, ticaret ve sağlık sektörlerinde istihdam edilmiştir (çalışan kadınların %53'ü). Erkekler ağırlıklı olarak ticaret, inşaat ve imalat sektörlerinde çalışmaktadır (çalışan erkeklerin%

46,3'ünü). Kosova'da genç işsizliği de çok yüksektir. 2019'da Kosova'daki gençlerin işsiz kalma olasılığı yetişkinlere göre iki kat daha fazlaydı. 15-24 yaşları arasındaki kişilerin %49,4'ü işsizdir. Genç kadınlar ile genç erkekler arasında yine eşitsizlik söz konusu. Genç kadınlarda işsizlik % 60,3 genç erkeklerde ise % 44,1’dir(ASK, 2020:

10).

Kosova'daki cinsiyet eşitsizlikleri, kadınların özellikle işgücü piyasasına katılım ve ekonomik fırsatlara erişim açısından dezavantajlı olduğunu göstermektedir.

Toprak veya kredi gibi üretken girdilere erişim eksikliği, özellikle girişimciler olarak kadınların ekonomik fırsatlarını kısıtlıyor. Son veriler, kadınların mülkiyete katılımının Kosova'da çok düşük olduğunu göstermektedir. Kosova'daki toplam mülk sahiplerinin sadece yüzde 15,2'si kadınlara aittir. Kadınların bir iş kurma olasılığı erkeklerden çok daha düşüktür ve erkeklerin yüzde 23,2'sine kıyasla kadınların yalnızca yüzde 13,8'i

serbest meslek sahibi veya bireysel girişimcidir. Kadın işçilerin çoğunluğu (yüzde 79,4) maaşlı çalışanlardır. (World Bank, 2017)

Kosova'da, toplumsal yaşamda ve çalışma ilişkilerinde cinsiyet eşitliği alanını dolaylı olarak etkileyen çeşitli yasalar kabul edilmiştir. Bu yasalar, kadınları kamusal yaşama katılmaya teşvik etmeyi ve toplumsal kalkınmaya katkı sağlamayı ve aynı zamanda temel haklarını korumayı amaçlamaktadır. Bu doğrultuda atılan en önemli adımlardan biri de Cinsiyet Eşitliği Programının onaylanmasıdır.

Kosova Cinsiyet Eşitliği Programının genel stratejik amacı, toplumsal cinsiyet eşitliğinin, hükümet, ajanslar, sivil toplumun tüm yapıları, kurumları, politikaları, prosedürleri, uygulamaları ve programları içinde Kosova'daki dönüşüm süreçlerinin merkezinde yer almasını sağlamaktır. özel sektör ve bağışçı topluluk. Bu amaca şu üç yönde çalışılarak ulaşılacaktır:

-Ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmak ve bundan yararlanmak, kapsayıcılığı artırmak ve sosyal refahı iyileştirmek için eşit fırsatlar yaratmak;

- Kaliteli eğitim ve sağlık yoluyla toplumsal cinsiyet eşitliğinin geliştirilmesi, sürdürülebilir insani gelişmede insan kapasitelerinin kullanılması ve toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin ve klişelerin ortadan kaldırılması;

- Cinsiyet eşitliğinin sağlanmasını garanti eden karar alma, barış, güvenlik ve adalet konularında hakların kullanılması. (Agjencia për Barazi Gjinore, 11: 2020)

III. BÖLÜM

KOSOVA’DA GELİŞMİŞLİK DÜZEYİ VE MODEL ÖNERİSİ

Bir ülkenin ekonomik kalkınmasının daha iyi anlamak ve yorumlamak amacıyla sosyal göstergelerle birlikte ekonomik göstergeler de analiz edilmesi gerekmektedir. Bu bölümde Kosova’nın ekonomik performansının yanında Kosova’da mevcut gelişmişlik düzeyi incelenmiştir.

3. Mevcut Gelişmişlik Düzeyi

1999'da silahlı çatışmanın sona ermesinden bu yana, güçlü makroekonomik performansa rağmen, Kosova Cumhuriyetinde yaşam standartlarının iyileştirilmesinde kaydedilen ilerleme yavaş ve eşitsiz olmuştur. Savaş sonrası dönemde, ekonomik büyüme hızlıydı ve GSYH, bağışçıların yeniden yapılanma çabalarından büyük ölçüde etkilenerek hızlı bir artış yaşamıştır. Bununla birlikte, pozitif büyüme eğiliminin yoksulluğun azaltılması üzerinde sınırlı etkileri olmuştur. Başka bir ifade ile, Kosova’da GSYH artış gösterirken insanların sosyal refahında bir iyileşme söz konusu olmamıştır.

Kosova, ülkelerin gelişimini doğrudan gösteren çeşitli uluslararası raporların bir parçası olmadığı için, bu çalışmada Kosova'nın mevcut gelişimini göstermek için kullanılan veriler esas olarak Kosova'daki ilgili kurumlardan ve Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlardan alınarak analiz edilmektedir. Kosova'daki mevcut gelişme durumu, bir ülkenin ekonomik kalkınmasının temel göstergeleri olan ekonomi, sağlık ve eğitim ile ilgili veriler temelinde analiz edilecektir.