Koruma Sonrası Uygulamaları

Koruma sonrası uygulamalar ciltleme işlemi ile başlamakta ve yazma eserlerin ait oldukları mekânlara sağlam bir şekilde ulaştırma, gitmiş oldukları mekânlarda ideal şartların sağlanarak tekrar tahribata uğrama riskinin ortadan kaldırılması, bu mekânlarda görev yapan ve faydalanan kişilerin koruma konusunda bilinçlendirilmesi gibi konuları kapsamaktadır. Temel olarak pasif koruma uygulamaları ile aynı işlemlerdir.

Ciltleme koruma uygulamaları içerisinde, yenileme-onarım işlemleri tamamlanan kitap sayfalarının tekrar bir araya getirilmesi veya dağınık sayfaların

138 _{M. Roper, a.g.e. 14-15, , s.; Đ. Binark (1988), a.g.e., 358-360 s.; Y. P. Kathpalia, a.g.e., 100-119 s.;}

kullanımını kolaylaştırmak ya da yıpranmış sayfaların tekrar tahribata uğramalarını engellemek için kullanılan bir yöntemdir. Onarımdan geçmiş yazma eserlerin ciltleme aşamasının birleştirme, dikme, sırt geçirme, kapak yapma ve kaplama gibi işlemlerinin hepsi elle yapılır. Ciltleme işleminde kullanılan tüm malzemelerin, özelliklede koruma amaçlı yapılan ciltlerde dayanıklılık ve süreklilik sağlaması açısından, en iyi kalite ve işçilik ile yapılmış olması gerekmektedir.

Tek sayfalar halinde onarımı yapılan yazma eserlerde, sayfalar koruma amaçlı olarak bir araya getirildiklerinde, genellikle sayfa ebatları birbirini tutmaz. Bu gibi durumlarda en büyük ölçüdeki, eşit iki sayfa bir kâğıt üzerine yerleştirilerek ölçüleri alınır. Daha sonra diğer küçük sayfalara el yapımı kâğıtlardan çerçeve eklenerek büyük olan sayfanın ölçüsüne getirilirler. Sayfalar bölümler oluşturacak şekilde formalar halinde dizilir. Genellikle 8 sayfalık formalar oluşturulur. Formayı oluştururken 1-8, 2-7, 3-6 ve 4-5 numaralı sayfalar bir araya getirilir. Sayfaların arasına 8 cm genişliğinde koruma şeritleri yapıştırılır. Bu şeritler hem orijinal sayfaların ciltleme sırasında dikişlerden etkilenmesini ve zarar görmesini engeller hem de ciltlendikten sonra yazılı kısımların çok iç kısımda kalmasını engelleyerek rahat okunmasını sağlar. Formalar oluşturulurken koruma şeritlerinin genişliği alttakinden üste doğru gittikçe daraltılmalıdır. Eğer bu yapılmazsa forma katlandığında sayfa dışarıya doğru taşma yapacaktır. Daha sonrada ciltleme işlemi yapılarak yazma eser kullanıma hazır hale getirilir. 139

Fotoğraf 48: Ciltleme için bir araya getirilecek olan, onarımı yapılmış sayfalar

Foto: Serkan Đlden

Ciltleme işleminde kullanılan diğer bir yöntemde guarding tekniği olarak adlandırılan yöntemdir.140 Bu teknikte ciltlenecek olan sayfalarla aynı ağırlıktaki şeritler veya tırnaklar kullanılır. Sayfalar kenarlarından bu şeritlere yapıştırılır. Şeritler aynı hizaya getirildikten sonra delinerek iki mukavva karton arasına konulur ve deliklerinden geçirilecek bir iplik yardımıyla tutturulurlar. Küçük ebatlardaki sayfaların dengelenmesine dikkat edilmelidir. Bu sayfaların dengelenmesi için laminasyon tekniğinden faydalanılabilir. Zaman alıcı bir yöntem olan bu tarz ciltleme çalışmasının normal ciltlere göre daha kullanışlıdır. Çünkü gerektiği takdirde cilt ipliklerinden kolayca sökülebilir ve hatta sayfalar cilt marjından bile rahatlıkla okunabilmekte ve işlem bittiğinde tekrar bir araya getirilebilmektedirler. 141

Onarımı biten yazma eserlerin ait oldukları merkezlere tekrar gönderilmesi süreci de üzerinde dikkatle durulması gereken bir konudur. Ülkemizde genellikle yazma eserler ait oldukları merkezler tarafından görevlendirilen bir kişi tarafından bir çanta veya koliler ile geri götürülmektedir. Fakat koruma servislerinden çıktıktan sonra tekrar farklı bir ortama giren yazma eserler bu ani ortam değişikliğinden olumsuz etkilenebilmektedirler. Ayrıca yazma eserler geri götürüldükleri esnada yolculuk sırasında araçtan veya iyi paketlenmemesinden kaynaklı aşırı titreşime maruz kalma, fazla miktarda yazma eserin üst üste konması ve taşıma esnasında titiz davranamama gibi sebeplerle yeni tahribatlara uğraması sorunlarıyla da karşılaşabilmektedirler.

Koruma uygulamaları yazma eserlerin ait oldukları merkezlere sorunsuz olarak gönderilmesiyle tamamlanmamaktadır. Çünkü yazma eserlere koruma merkezlerinde ideal şartlar gözetilerek oluşturulmuş alanlarda müdahale edildiğinden, onarım aşamasında kullanılan malzemelerin tepkileri de bu ideal şartlara göre seçilmektedir. Fakat yazma eserlerin asıl saklandıkları ya da kullanıma sunuldukları alanlardaki şartlar, onların kalıcılığına uygun değilse, koruma uygulamaları içerisinde kullanılan onarım malzemeleri, yazma eserlerin daha kısa bir süre içerisinde bozunmaya uğramasına da neden olabilmektedir. Bundan dolayı yazma eserlerin asıl bulundukları alanlarında ideal şartlara getirilmesi gerekmektedir.

140 _{M. Roper, a.g.e., 17 s.}

Đdeal olarak adlandırılan bu şartlar; kullanım-sunum alanlarının atmosfer-nem düzeyi, fiziksel veya kimyasal tepkimeye neden olacak aydınlatma ile ilgili olumsuz koşulların giderilmesi, kullanıcıların ve görevlilerin bilinçli, koruyucu davranmaları, yazma eserlerin yerleştirildikleri raf ve sunum gereçlerinin biçimi, yerleştirilme düzeni gibi konuları içermektedir.

Zira yazma eserlerin onarımında kullanılan kâğıtlar genellikle tahribata uğramış sayfalarla birebir aynı karakterde olmayıp, paçavra kâğıdı ya da Japon kâğıdı adı ile bilinen onarım malzemeleridirler. Koruma servislerinde ki ideal atmosfer şartlarında herhangi olumsuz bir tepkisi olmayan bu onarım malzemelerinin, yazma eserlerin sürekli bulundukları yerlerdeki uygun olmayan ortam (atmosfer-nem) şartlarındaki tepkileri önceden tahmin edilememektedir. Bu onarım malzemelerinin ideal olmayan atmosfer şartlarında ki genleşme veya bükülme gibi tepkileri yazma eserlerin orijinal sayfalarından farklı olabilmekte ve yazma eserlerin kalıcılığını olumsuz etkileyebilmektedir. Yine aynı şekilde aydınlatma elamanlarının da bu onarım malzemeleri üzerinde farklı tepkileri olabilmektedir.

Diğer taraftan onarım malzemeleri yazma eserlerin orijinal sayfaları ile aynı tepkiyi verseler bile hepsi birer kültür varlığı olan bu yazma eserlerin daha uzun süreler kalıcılıklarını sağlayabilmeleri açısından da saklama-sunum alanlarının ideal şartlar gözetilerek hazırlanması gerekmektedir. Bundan dolayı yazma eserlerin bulundukları ortamların gerekli tedbirler alınarak düzenlenmiş olması, koruma sonrası uygulamalar açısından olduğu kadar koruma-sunum alanlarındaki yazma eserlerin geleceği açısından da çok önemlidir.

Öte yandan yazma eserler için ideal ortam şartları sağlansa bile bu mekânlarda görevli kişilerin veya araştırmacıların yazma eserleri yanlış kullanmaları, raflara yanlış istiflemeyle koymaları gibi pek çok hatada yazma eserlerin daha sonraki süreçte çok büyük tahribatlara uğramasına neden olabilmektedir. Bundan dolayı koruma uygulamaları, yazma eserlerin koruma servislerinden çıkışıyla bitmemekte, asıl önemli süreç başlamaktadır.

2.3. _{Bölgesel Laboratuarların Kurulmasının Önemi, Bu Laboratuarların}