Kopsların Bobin Haline Getirilmesi

Dokuma hazırlık aşamasında ilk işlem bobine sarımdır. Bu işlemde, çözgü ve atkı ipliği olacak iplikler düzgün bir gerilim altında 100-150 gramlık kopslardan 1,5-3 kilogramlık bobinlere sarılmaktadır. Kopslar çok kısa metrajlarda oldukları için atkı veya çözgü

Bobinlemenin amaçları;

 Üzerlerinde az miktarda ip bulunduran kopslardaki iplikleri uzun metrajda bobinlere aktarmak,

 Aktarma yapılırken ince-kalın bölgeler ve neps gibi düzgünsüzlükleri ortadan kaldırmak,

 Ring iplik makinesinden büküm dağılımı homojen olarak çıkmayan ipliğin, kops halinden bobin haline geçerken büküm dağılımını düzgünleştirmek

olarak sıralanmaktadır.

Bu işlemler neticesinde dokuma makinesinin randımanı artırılırken; iplikteki zayıf bölgeler giderilmekte ve dokuma sırasında meydana gelebilecek kopuşlar da engellenmektedir. Aynı zamanda kumaş yüzeyinde ortaya çıkabilece iplik hataları da temizlenerek kumaşın kaliteli ve randımanlı dokunması sağlanmaktadır.

Dokuma makinesinde atkı ipliği olarak kullanılacak ve çözgü makinesinin cağlıklarında kullanılacak iplikler sağılma kolaylığı açısından konik masura üzerine sarılmaktadır. Bunun yanında hem silindirik masura ve hem de konik masura üzerine iplik sarılırken iplik geriliminin aynı olması oldukça önemlidir. Zira silindirik ve konik bobinlerin üzerine sarılan ipliklerin sarım açıları bobinin yoğunluğunu doğrudan etkilemektedir.

4.5.1.2. Atkı Aktarma:

Atkı ipliği mekiksiz dokuma makinelerinde bobin halinde çalışmaktadır. Bilindiği gibi dokuma işleminde uzunlamasına iplikler kumaşın ana konstrüksiyonunu teşkil etmekte ve “çözgü” diye adlandırılmaktadır. Enine olan ipliklere ise “atkı” denmektedir.

Atkı iplikleri dokuma işlemi esnasında çok az bir gerginliğe maruz kalmaktadır. Bu iplikleri dokumaya hazırlamak için onları istenen kalınlıkta eğirmek ve kumaşın istediği gerekli bükümü vermek gerekmektedir.

4.5.1.3. Çözgü Hazırlama:

Çözgü iplikleri düz veya konik çözgü makinelerinde leventlere sarılmaktadır. Leventler de kumaş için gerekli çözgü iplikleri kumaş genişliğine yakın ende ve istenilen boyda (2000- 3000m) hazırlanmaktadır.

4.5.1.4. Haşıllama:

Dokuma tezgahlarında çözgü iplikleri lamel, gücü ve terk dişlerinden geçerken, ağızlığın açılıp kapanması sırasında ve ayrıca tefe vurma işleminde sürekli değişken gerilime ve sürtünmeye maruz kalarak hırpalanıp aşınmaktadır. Çözgü ipliklerinin kullanılması sırasında aynı kısımlar üzerinde çok kez tekrarlanan hareketler iplik yüzeyinin zedelenmesine sebep olmakta, bu sebeple de ipliklerin dirençlerini arttırmak için haşıllamaya ihtiyaç duyulmaktadır.

Haşıllama işlemi özellikle tek kat ve pamuklu ipliklere uygulanmaktadır. Yünlü, rejenere ve sentetik elyaflardan yapılmış ipliklere ise ancak gerekiyorsa haşıllama yapılmaktadır.

Haşıl yardımıyla ayrı haldeki lifleri birbirine yapıştırmak ve üzerine bir film tabakası kaplamak suretiyle ipliğin dokuma esnasında yeterli dayanım kazanması mümkün olmaktadır. Haşıllanmamamış iplik çoğunlukla kopacaktır ve bu da çalışmayı zorlaştırmanın yanında randımanın da bir hayli düşmesine sebep olacaktır. Burada amaç dokuma sırasında oluşacak yıpratıcı kuvvetlerden iplikleri korumak için ipliklerin kayganlaştırılması ve güçlendirilmesidir.

Dokumacılıkta kullanılmak üzere hazırlanan çözgü ipliklerinin haşıllanması en önemli işlemlerden biridir. Haşıl reçetesinin hazırlanması sırasında ve haşıl işleminde çok dikkatli olmak gerekmektedir. Elyaf cinsine göre doğru haşılın seçimi dokumada verimlilik performansı açısından oldukça önemlidir.

Haşılın yapısı dokuma işlemi sırasında amaca hizmet edecek nitelikte olması gerektiği gibi aynı zamanda boyama ve baskıdan önce kolayca uzaklaştırılabilmelidir.

Dikkat edilecek bir diğer husus da haşıllama işlemi sırasında çözgü iplik gruplarının haşıl tarafından birbirine yapıştırılıp şeride benzer bir durum aldığı hatalı haşıllamadan kaynaklanan çözgü hatasına sebebiyet vermemektir.

4.5.1.5. Taharlama:

Örgü raporuna göre ilk olarak çözgü ipliklerinin çerçevedeki gücülerden ve daha sonra çözgü sıklığına uygun olarak dokuma tarağından geçirilmesi işlemine taharlama denmektedir. Taharlanan çözgü levendi, gücüler ve tarak dokuma makinesine yerleştirilmektedir. Böylece çözgü dokumaya hazır hale gelmektedir.

4.5.2. Dokuma

Dokuma makinesinde atkı ve çözgü ipliklerinin bağlantı yaparak dokuma yüzeyini oluşturması için üç temel işlem gerekmektedir.

Bunlar:

1) Ağızlığın oluşması, 2) Atkının atılması,

3) Dokuma tarağının (tefenin) vuruşu; yani atılan atkı ipliğinin sıkıştırılmasıdır.

Ayrıca dokumanın sürekliliği için çözgünün salınması ve dokunan kumaşın sarılması gerekmektedir. Bu iki işlem, her atkı atılışında bir atkı ipliği kalınlığı kadardır. Kumaşın sabit bir hızla sarılması ve dokuma hızına bağlı kalarak çözgü ipliğinin düzenli salınımı, dokumanın kalitesi için çok önemlidir.

Dokuma işlemini kısaca şöyle açıklanmaktadır: “Tefe, tarak ile birlikte ön konumdan arkaya doğru giderken ağızlık açma tertibatı çözgüyü iki tabakaya ayırarak atkının geçeceği ağızlığı oluşturmaktadır. Ağızlık yeterli miktarda açıldığında, atkı atma işlemi başlamakta ve tefenin öne doğru hareket etmesiyle işlem tamamlanmaktadır. Tefe öne doğru gelirken de ağızlık kapanmaktadır.” Tefenin ön konuma gelmesiyle yeni atkı ipliği kumaşa dahil olmakta, yeni atkı ipliğinin kumaşa dahil olması ile de dokuma kumaşın uzunluğu artmaktadır.

Çözgü ve atkı ipliklerini dokuma tekniğine göre bağlantı yaparak dokunmuş kumaş yüzeyi oluşturabilmeleri için bir dokuma makinesinde şu üç temel hareket gerekmektedir.

4.5.2.1. Ağızlık Açma:

Çözgü iplikleri iki ayrı dizi halinde birbirinden ayrılarak aralarında ağızlık adı verilen ve atkını geçmesi için açılmış bir boşluk oluşturmaktadır. Birbiri ardına kumaşa yerleştirilecek her atkı ipliği için örgüye göre farklı olabilen çerçevelerin üzerlerindeki çözgü iplikleri ile yeni ağızlıklar oluşmaktadır.

4.5.2.2. Atkı Atımı:

4.5.2.3. Atkı Sıkıştırma:

Ağızlık içine serilen atkı ipliği tefe vuruşu olarak adlandırılan hareketle dokuma tarağı tarafından kumaşın oluştuğu çizgiye doğru çözgüler arasından itilerek sıkıştırılmaktadır. Dokuma işleminin sürekliliği bakımından aşağıda belirtilen iki hareket de dokuma operasyonları içinde gerekli olmaktadır.

a) Çözgü Boşalması: Atkılar çözgü iplikleri ile doku meydana getirdikçe tezgahtaki çözgü boyu kısaldığından, levende sarılı çözgü iplikleri ileri doğru bırakılarak gerekli çözgü ipliği dokuma tezgahına beslenmektedir.

b) Kumaş Sarması: Sürekli atkı atımıyla oluşan kuma, kumaş levendine sarılarak hem beslenen çözgünün gerilimi hem de dokunan kumaşın tezgahtan çekilmesi sağlanmaktadır.

4.5.3. Sulzer Ruti Dokuma Makinesi, Makinanın Elemanları, Temel ve