Konya-Yükselen Traverten Sahası İncelemes

Açık ocak işletmecilik şartlarında fakat mermer işletmeciliği bazında çalıştırılması planlanan bir traverten sahası incelemesi de Konya’nın Yükselen Kasabasında yapılmıştır. Bu sahada rezerv boyutları itibarıyla gözle görülebilecek detaylara sahiptir. Bu nedenle bu sahanın incelemesi sahanın rezerv sınırlarının tayinine yönelik yapılmamıştır. Bu sahada inceleme traverten sahası içinde, yerdirenci farklılığı olup olmadığının belirlenmesidir. Daha sonra bu farklılaşmanın nedeni sondaj yapılarak araştırılmıştır. Böylece elektriksel yerdirenci ölçümlerinin mermer-traverten ocaklarında kalite bazında maden mühendisinin vereceği kararları etkileyecek seviyede bilgiler sunup sunamayacağı incelenmiştir.

Ölçüm yapılan arazi normal (15o-20o) eğimli bir yapıya sahiptir. Traverten kaya kütlesinin K, KD ve KB’sı derin (70-80 m) bir fayla kesildiği için bu kısımdan traverten kayaçların kalınlığı görülebilmektedir. Kütlenin G ve GB tarafında kuru dere yatağı boyunca küçük bir sel dere düzlüğü bulunmaktadır. Traverten tabakasının görülen mostralarında ince tabakalı olduğu görülmekle beraber kütlenin orta yerinde veya daha derin lokasyonlarda tabaka kalınlıklarının kalın olup olmadığının öğrenilmesi bu lokasyona yatırım yapmayı düşünen bir madenci için önemli noktalardır. Bu amaçla 2000 x 1000 metre boyutundaki bir sahanın traverten ocağının ağız olarak açılabilecek noktası civarında, birbirine dik iki hat boyunca elektriksel yerdirenci ölçümleri alınmıştır.

Bu ölçümlerden elde edilen grafikler Şekil 5.35-5.40 arasında verilmiştir. Ölçüm yapılan 1.hat traverten sahasında G-K doğrultulu olarak yapılmıştır. Sahadaki 2.hat da GB-KD doğrultusundadır. Ölçüm lokasyonu olarak seçilen bölge traverten sahasının, traverten beklentisi en çok olan lokasyonudur. Bu ölçüm hatları altında traverten kütlelerinin belirlenmesi veya belirlenmemesi maden mühendisi olarak sahanın işletmeye alınıp alınmaması konusunda verilecek kararı doğrudan etkileyecektir.

5.5.1. Konya-Yükselen traverten sahasında yapılan yerdirenci ölçüm sonuçları

Traverten sahasında yapılan ölçümlerde, sahanı derinlemesine incelemesini yapmak için Pole-pole elektrot diziliminden faydalanılırken, traverten kütlesinin durumunu belgelemek için Schlumberger ve Wenner-beta elektrot dizilimi kullanılmıştır. Arazide uygulanan birinci hattaki (G-K doğrultulu) ölçümlerden elde edilen Pole-pole dizilimi sonuçları Şekil 5.35’de verilmiştir. Bu grafik ilgilenilen sahadaki direnci kaya kütlesinin 64 m derinliğine kadar tabakalanmıştır. Kütlenin hat-1 başlangıç noktasından 50 m sonra yüzeylendiği açıkça görülmektedir.

Şekil 5.35. Traverten sahasında hat-1 için ölçülen yerdirenci sonuçları (Pole-pole dizilimi sonuçları).

Şekil 5.36. Traverten sahasında hat-1 için ölçülen yerdirenci sonuçları (Schlumberger dizilimi sonuçları).

Şekil 5.37. Traverten sahasında hat-1 için ölçülen yerdirenci sonuçları (wenner-beta dizilimi sonuçları).

Traverten olarak belirlenen bu kaya kütlesinin içindeki direnç değerlerinin farklı öbekleşme göstermesi saha hakkındaki karar vermeden önce dikkatli olunması gerektiğini göstermektedir. Şekil 5.35 üzerinde gösterilen sınır yüzeyi incelenmesi gereken önemli tasarım faktörü olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sınırın yüzeylendiği yeryüzü noktalarında herhangi bir fay belirtisi bulunmadığı için, bu sınır yüzeyinin travertenin yan kayaçla temas yüzeyini oluşturduğu düşünülmüştür. Şekil 5.36 ve 5.37’de verilen grafiklerde de Pole-pole grafiğinde fark edilen traverten kütlesi gözlenmiştir. Gözlemlenen traverten kaya kütlesinin içindeki direnç değişiminin çok fazla olması traverten içindeki oluşumların düzensiz olma olasılığını akla getirmektedir.

Bu sahada ölçüm yapılan 2. hattan elde edilen yerdirenci dağılımları Şekil 5.38 ile 5.40 arasında verilmektedir. Bu ölçüm hattı 1. ölçüm hattını orta noktasından kesen bir ölçüm hattı olmuştur. Ölçüm hattından elde edilen pole-pole elektrot dizilimi sonucu Şekil 5.38’de verilmektedir. Bu şekilden traverten kütlesinin 56 m derinliğe kadar tabakalı olarak sahanın altına yerleştiği gözlenebilmektedir. Şekil 5.39 ve 5.40 de gözlenen yerdirenci değişimleri ise traverten tabakasının çok fazla karmaşık bir şekilde farklı direnç zonlarına bölündüğünü göstermektedir. Schlumberger diziliminde bu zonlar arası yerdirenci farklılığı 1.0 ohm.m değerini geçmiştir. Bu değerlerden yola çıkılarak ilgili traverten sahası hakkında şu bilgiler söylenebilir; Bu sahada gözlemlenen traverten sahası 60-70 metre derinliğe kadar yayılmaktadır. Bu bilgi sahanın kuzeyinde görülen derin faydan görülen traverten kalınlığıyla uyuşmaktadır. Traverten sahasının altında Schlumberger ve Wenner-beta elektrot dizilimleriyle yapılan ölçümlerden elde edilen öbeklenmiş direnç zonlarının fazlalığı traverten kalite olarak çok fazla farklılık gösterdiğiyle ilişkilendirilmiştir. Bu traverten içinde bozuk zonların fazlalığı sahanın işletilebilirliğini azaltmaktadır. Bu sahada daha sonra yapılan iki sondaj traverten kütlesinin varlığını doğrularken, travertenin karot veremeyecek kadar bozuk zonların olduğu ortaya çıkmıştır.

Şekil 5.38. Traverten sahasında hat-2 için ölçülen yerdirenci sonuçları (Pole-pole dizilimi sonuçları).

Şekil 5.39. Traverten sahasında hat-2 için ölçülen yerdirenci sonuçları (Schlumberger dizilimi sonuçları).

Şekil 5.40. Traverten sahasında hat-2 için ölçülen yerdirenci sonuçları (wenner-beta dizilimi sonuçları).

Sonuçta iki adet 25’er metre derinliğindeki sondajla örneklenen saha, elde edilen yerdirenci grafikleriyle de birleştirilerek değerlendirilmiş ve sahanın işletmeye alınmamasına karar verilmiştir. Yerdirenci en fazla gözlenen lokasyondan ve göreceli olarak yerdirenci daha az olan lokasyonlardan yapılan iki sondaj yerinde de düşük direnci bölgelerin kırılmış travertenler ve kil zonları olduğu ortaya çıkarken dirençli zonlarında içindeki karbonat oranı fazla, traverten tabakaları olduğu görülmüştür. Yapılan sondajlarda dirençli zonların ince tabakalı (2-20 cm) travertenlerden oluşması, üzerinde araştırma yapılan bu sahanın işletilemeyeceği düşüncesi oluşmuştur.

5.6. Konya Çimento Fabrikası Kireçtaşı Ocağında, Patlatma Etkisinin