BÖLÜM 3. KÜLTÜREL DEĞĐŞĐMĐN KONUT VE KONUT ALANINA
3.2. Konut Alanındaki Değişim
Đnsan yaşamına ait sosyo kültürel ve fiziksel yapının çevresel etkenler sonucu sürekli bir değişime maruz kalması, yaşamın sürdürüldüğü çevrenin de bu değişimden etkilenmesine neden olmaktadır. Đnsana ait yaşam alanlarına yapılan bu müdehalelerin en belirgin sonuçları konut alanlarında ortaya çıkmaktadır.
Değişimlerden doğrudan etkilenen konut alanlarının, bu değişimler ile varoluşundan günümüze nasıl farklılaştığını anlamaya konut alan oluşumu tanımını inceleyerek başlayabiliriz.
Konut Alan Oluşumu: Sokaklar, meydanlar, parklar, açık alanlar kentlinin toplanabileceği, birbirleriyle karşılaşacağı, kaynaşacağı, bireysel ve birlikte kendini ifade edebilecekleri, kentli kültürü yaratacakları özgürlük ve toplumsal – davranışsal uzlaşma alanlarıdır (Dönmez, 2005).
Konut çevresinin özellikleri yaşam kalitesinin en önemli göstergelerinden biridir ve yaşam kalitesi araştırmalarının sonuçları konut çevreleri tasarımlarına doğrudan yansır. Özellikle çocuklar, gençler, emekliler ve çalışmayan nüfus, komşuluk çevresinde uzunca süre vakit geçiren gruplardır. Đyi düzenlenmiş ve planlanmış konut çevreleri hem yaşam kalitesini yükseltir hem de kişileri orada yaşamak için seçime yönlendirir. Sonuç olarak, bir konut çevresi ne kadar iyi planlanmışsa o çevredeki kullanıcı memnuniyetini de o ölçüde arttırır. Yaşam kalitesi açısından konut çevresinin hem fiziksel hem de sosyal boyutunun ele alınması gereklidir. Sosyal birleşmenin sağlanması yaşam kalitesinin yükseltilmesi açısından önemlidir. Kentlerde konut çevrelerinin gereksinimlerinin belirlenmesinde ve yenilenmesinde ilk aşama en düşük kalitede olan, suç oranı yüksek ve sağlık ve eğitim konusunda zayıf bölgelerin belirlenmesidir.
Konut çevrelerinin araştırılması kent yenileme için öncelikli alanların belirlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu alanların belirlenmesi aynı zamanda ekonomik, sosyal, kültürel, çevresel, güvenlik ve ulaşım konularının entegrasyonu için planlama faaliyetleri açısından önem taşımaktadır. Bu araştırma çerçevesinde makro çevre genel anlamda semt düzeyini, mikro çevre ise konutun bulunduğu sokağı ifade etmektedir. Makro çevre görüşmecinin yaşamını geçirdiği, kendini ait hissettiği çevreyi mikro çevre ise yaşayanlarla ilişki kurduğu, yakın çevreyi ifade etmektedir. Her iki çevre birbiriyle karşılıklı etkileşim içinde olduğu bilinmektedir (Türkoğlu, 2008).
3.2.1. Fiziksel Değişim
“Yerleşme zaman-mekan içinde sürekli olan duraklar olduğundan, sürekli değişimlerde farklı mekan sistemleri meydana gelmektedir. Bu farklılık insan topluluklarının üzerinde yaşadığı toprağın geo-fizik özelliklerine ve değişik mikro klimlara dayanmaktadır. Bu durum genel yerleşmeyi tanımlamaktadır” (Kahraman, 2000).
Konut inşaasında kullanılan malzemelerin yakın çevresinde kolay ulaşılabilir oluşu ve uygulandıklarında çevreleriyle olan uyumları yüzyıllar boyu konutun sürekli bir fiziksel değişim içinde olmasına neden olmuştur.
Ayrıca fiziksel değişimin önemli nedenleri arasında gösterebileceğimiz aile yapısındaki değişimlerin ise konut alanlarının şematik düzenlerine doğrudan etki ettiğinden söz edebiliriz. Zamanla değişen aile yapısı ve buna bağlı farklılaşan ihtiyaçlar ile değişen konut alanları, gerek plan şemalarındaki değişim gerekse konut çevresinin bu değişimden etkilenmesi olarak sıralanabilir. “Osmanlı konutunda, zaman içinde kullanıcı ve aile yapısı farklılaşmalarında, odaların sayısı arttırılıp, sofa ile olan ilişkileri düzenlenerek farklı plan tipleri oluşturulmuştur” (Eldem, 1968).
“Toplumun sosyo ekonomik ve sosyo kültürel yapısının fiziksel mekana yansıması, farklı kentsel dokuların oluşumunu belirlemekte ve bu öğeler sosyolojik etkenler çatısı altında toplanmaktadır” (Kahraman, 2000).
3.2.2. Sosyo - Kültürel Değişim
Kültür-Konut ilişkisi başlığı altında belirtildiği gibi, konut biçimlenişleri sadece fiziksel etkilerin ya da eklentilerin sonucu değil, tüm sosyo-kültürel faktörlerin sonucu olarak görülmeli ve konut alanındaki değişimler bu çerçevede değerlendirilmelidir.
Sosyo-Kültürel değişim olgusu, toplumun yeni gereksinimler sonucu ortaya çıkan farklı davranışlar ve buna bağlı değişen çevre izlenimleri olarak değerlendirilebilir. Toplum tarafından yeni gereksinimlerin yaratılması, toplumun gerek barınma davranışı gerek beslenme alışkanlıkları, gerekse bireysel ilişkilerin yeniden düzenlenmesini sağlayabilmektedir.
Beyazıt vd, sosyo-kültürel değişiminin konut üzerindeki etkisine yazılarında dikkat çekmek istemişlerdir. Cumhuriyet öncesinde başlayan, batılılaşmanın getirdiği sosyo-kültürel değişim süreci, konut planlarının değişmesinde önemli rol oynamıştır.
Büyük kentlerde sanayinin gelişip, üretimin artmasıyla, satın alınacak ürünler dolayısıyla aile bireyleri için yapılacak harcamalar artmıştır. Böylece gelir düzeyi düşük ailelerde kadının da çalışması gerekmiştir. Kadının, eğitim alması ve çalışması ile dışa bağımlılığı azaltmıştır. Bu durum aile içindeki rolleri ve buna bağlı mekanların kullanımlarını doğrudan etkilemiştir (Beyazıt vd, 1976).
Konut alanında meydana gelen değişimlerin temel etkenleri arasında, birey ve aile yaşamında meydana gelen sosyal ve kültürel yapının değişimlerini gösterebiliriz. (Şekil 3.5.)
AKTÖRLER
ZAMAN
Şekil 3.5. Toplumsal Değişim ve Fiziksel Yapıya Etkileri (Sağdıç, 2001)
“Birçok aile eyleminin oluşum alanını belirleyici, aile ve aile bireylerine özgü veriler dışında, topluma özgü normlar, yada belirli bir toplum içinde varolan alt kültürlerin ortaya koyduğu özelliklerdir. Bu bakımdan gelir, toplumsal sınıf, meslek, kültür grubu, kentin ekolojik yapısı içindeki konum ve statüler, bu alanı belirleyebilecek değişkenler olmaktadır. Böylece gerek topluma özgü veriler gerekse çevrenin olanaklarına (donatım) oluşum alanı konutun dışına taşmakta ve bu eylemler, belirli ölçüde “toplum-eylem” niteliğine dönüşmektedir. Bunlara katılan kişilerse cins, yaş
• BĐREY • AĐLE • TOPLUM T O P L U M S A L D E Ğ ĐŞ ĐM KÜLTÜREL DEĞĐŞĐM EKONOMĐK DEĞĐŞĐM TEKNOLOJĐK DEĞĐŞĐM • BĐREY • AĐLE • TOPLUM • Konut • Yerleşme • Kent • Ülke DEĞĐŞĐM TÜRÜ • Đptal Etme • Bölme • Dönüştürme • Genişletme • Ekleme
grubu ve v.b. belirleyicilere göre eylem türüne de bağlı değişkenler göstermektedir”. Böylelikle, aile eylemlerinin uzantıları konutun da çevresine eylemsel düzeyde uzantılarla yayılması ve konutla ikamet çevresi arasında belirli bir sürekliliğin sağlanmasına neden olmaktadır. Belirli donanım öğeleri bu uzantıların mekansal ve teknik planda örgütlenmesi ve konutun yakın çevresinde ailenin günlük kullanışları ve ilişki alanı düzeyinde bir ortak düzenekler bütünü meydana gelmesini sağlar (Kahraman, 2000).
Türkiye, tarihsel mirasın zaman ve mekan boyutunda çeşitlendiği ender coğrafyalardan birine sahiptir. Anadolunun verimli toprakları yüzyıllar boyu farklı kültürlerden topluluklara yaşam vermiş ve bu çok kültürlü geçmiş bir kültür mozaiği olarak günümüze ulaşmıştır.
Kültür – konut – konut alanı ile ilgili incelediğimiz bölümlerde varılan sonuç; bu üç öğenin birbirinden bağımsız düşünülemeyeceği gerçeğidir. Đnsanı içinde barındıran ve dinamik olan yapıları gereği hergangi birinde meydana gelen değişim diğerlerini de etkiler ve değiştirir. Bu nedenle kültürel değişimin konut alanlarına etkisini incelemekte yarar vardır.
BÖLÜM 4. KÜLTÜREL DEĞĐŞĐMĐN KONUT ALANINA YANSIMASI: