KONU

6.1.3.1. Günlük Hayattan Seçilmiş Konular

Alaaddin Sarayı’nın kompozisyonlarındaki konuların seçilişinde, günlük hayattan sahnelerin alındığı görülür. Günlük hayattan alınan sahnelerde bağdaş kurmuş saray ileri gelenleri, (Bkz.Katlg. No:3), dönemin eğlence hayatını yansıtan saz çalan figür gibi, (Bkz.Katlg.No:1) Kubad Abad Sarayı konum pozisyonlarında, elinde sembolik anlamlara sahip çeşitli unsurlar taşıyan figürler bereketi, ebedi hayat ve cenneti sembolize eden nar motifi (Bkz.Katlg.No:12,13,33) nar dalları, (Bkz.Katlg.No:18) zarafetin ve hükümranlığın ifadesi olan çiçek ve (Bkz.Katlg.No:17) kimi figürler ise, ellerinde balık tutmaktadır.

Elde kadeh tutan figürler ise, sembolik anlamının yanı sıra sarayın içki alemlerini yansıtıyor olabilir. Bütün kompozisyonlarda dikkat çeken nokta sembolik anlam ifade eden unsurların ortak özelliğinin, bereketin veya ebediyetin sembolü olmalarıdır.Ellerinde kadeh veya meyve tutan insan figürleri Göktürk çağı balballarında da görülür. Çiçek tutan insan figürüne ise ilk kez Uygur resimlerinde rastlanmıştır (Yılmaz. 1999:461). Nesneler içinde en fazla nar motifi kullanılmıştır.

6.1.3.2. Avla İlgili Sahneler

Alaaddin Sarayı çinilerinde, Selçuklularda milli ve askeri bir spor ve eğlence olan sürek avları da konu edilmiştir (Yılmaz, 1999:438). Bu figürlerden bazılarının kucaklarında sultana sunulmak üzere, av hayvanı olan karaca (veya yaban keçisi) taşıdıkları görülmektedir, (Bkz.Katlg. No:34,37). Avcı kuşun bir başka kuşla mücadelesi, (Bkz.Katlg.No:44) av hayvanları olarak ördek, tavşan geyik, (Bkz.Katlg.No:56) av hayvanlarından olan aynı zamanda zeka ve kurnazlığı simgeleyen tilki figürü yer almaktadır.

Kubad Abad hayvanları, oldukça değişik pozisyonlarda çoğunlukla da tek olarak ele alınmıştır. Ayı, (Bkz.Katlg.No:6) eşek, (Bkz.Katlg.No:39) su kuşu, dağ keçisi, tavus kuşu, av köpekleri (Bkz.Katlg.No:28) at figürü, tavşan, tazı (Bkz .Katlg.No:22) tilki, kurt, panter) aslan, deve (Bkz.Katlg.No:36) nar dalına konmuş kırlangıç, (Bkz. Katlg.No:46), ördek (Bkz.Katlg.No:9) kartal gibi çeşitli konuları oluşturan kompozisyonlar tek hayvan figürlü olanlarıdır.

kompozisyonlar avcı kuşların, avının üzerine saldırdıktan sonraki mücadelelerini yansıtmaktadır. Avcı kuşun bir başka kuşla mücadelesini (Bkz. Katlg. No:44) Kubad Abad kompozisyonlarında en geniş konu olan av hayvanlarını yansıtmaktadır.

Aspendos kompozisyonlarında da aynı hayvanlar ve av konusu işlenmiştir. Akşehir müzesindeki çinilerde de av konusu karşımıza çıkar.

6.1.3.3.Astral -Mitolojik Konular

Selçuklu devrinde, astrolojik inanca büyük yer verilmekteydi (Yılmaz, 1999: 462).

Bu konuyla ilgili kompozisyonların bazıları burçla ilgili tasvirleri yansıtır. Bilindiği gibi balık figürü, takvimde balık burcunu sembolize eder. Burç sembolleriyle birlikte verilen bağdaş kurmuş insan figürleri ise birlikte verilen bağdaş kurmuş insan figürleri ise gezegen tasvirleri olarak kullanılmıştır. Astrolojik inanca göre balık burcunu etkisinde bulunan venüs gezegeni olduğundan, insan figürü balık birleşimiyle burç-gezegen tasvirini ifade edilmiş olduğunu söyleyebiliriz (Bkz.Katg.No:14). Kubad Abad çinilerinde gezegenlerin sembolü rozet motifleriyle birlikte verilmiş, kendisi de pek çok durumda gezegen sembolü olarak bağdaş kurmuş olan insan figürlerinin, eksik parçaları nedeniyle, ellerinde ne tuttukları veya hangi motiflerle birlikte tasvir edildiklerini bilmiyoruz. Ancak bu kompozisyonlar astrolojik bir anlam taşımaları kuvvetle muhtemeldir (Yılmaz, 1999:462).

Çeşitli figürler ise gezegenleri veya öbür dünyayı sembolize eden rozet motifleriyle birlikte verildiğinde, büyük olasılıkla, ölü ruhunu öbür dünyaya götüren yaratık olarak ifade edilmiştir. Rozetlerle birlikte tasvir edilmiş ördek (Bkz.Kat:47) (Yılmaz, 1999: 463).

Bazı kompozisyonlarda, tavus veya tavuslar içinden su içtikleri iri bir kap ve rozetlerle birlikte verilmiştir. Böylece cennet sembolü tavus kuşları, ebedi hayat sembolü kadeh ve öbür dünyayı, gezegenleri ifade eden rozet motifleriyle, cennet ve ebedi hayat kuvvetle belirlenmiştir, (Bkz.Kat :45). Kubad Abad çinilerinde, bir hayat ağacının iki yanında yer alan çeşitli kuşlar, düş dünyasıyla ilgili sık tekrarlanan örneklerdir. Şaman inançlarına göre, dünyanın ekseni olarak kabul edilen hayat ağacı gök ile yeri birbirine bağlar. Öbür dünyaya yol vazifesi görür. İki yandaki kuşlar ise, ölü ruhunun, rozetlerle sembolize edilen öbür dünyaya, gezegen dünyasına geçişinde

yardımcı ruh, refakatcı yaratık vazifesi görülür. Kuşlar aynı zamanda ölünün ruhunu da sembolize edebilirler (Bkz. Katlg.No:23).

Alaaddin Sarayı’na ait kompozisyonların konuları arasında sarayın ve sultanın her türlü kötülük ve hastalıktan korunduğuna ilişkin, tılsımlı ve uğur getirici olduklarına inanılan siren ve sfenks gibi sembolik anlamlar taşıyan fantastik yaratıklar yer alır (Yılmaz, 1999:439). Artuklu saray çinisi, çift başlı kartal, Artuklu armasını teşkil eder. Hükümranlık, hakimiyet, koruyucu unsur, kuvvet, kudret, aydınlık ve talih sembolü olarak kullanılmış olan çift başlı oluşuyla, kartalın gücünün iki katına çıkmasına yol açan çift başlı kartal figürüdür.Figür taşa işlenmiştir. Figür, sembolik anlamının kaynağını, Orta Asya geleneklerinden, şamanist inançlardan almıştır.

Kubad Abad’ın hayali yaratıkları, siren, sfenks, grifon, ejder ve çift başlı kartaldır. Siren ve sfenks figürleri, çeşitli başlıkları, kiminde uzun, örgülü, kiminde kısa saçları ve zaman zaman yanaklarındaki benleriyle saray mensuplarına eş yüzlerine sahiptirler (Yılmaz, 1999:447). Sfenksler ve sirenler olağanüstü kuvvet ve kudretleriyle sarayı ve sultanı her türlü kötülükten koruduğuna, aynı zamanda talih sembolü olduğuna inanılan yaratıklardır.

Kubad Abad sarayı çini kompozisyonlarındaki sfenks figürleri de pek çok hayvan figüründe olduğu gibi iç ön ayakları göğse çekik olarak yürür veya koşar durumda tasvir edilmiştir. Tamamı kanatlı olan bu figürlerden bazıların da baş geriye dönüktür. Bunlar Orta Asya hayvan üslubunun özelliklerindendir.

Kubad Abad kompozisyonlarına konu olan yaratıklardan bir diğeri ise ejder figürüdür. Selçuklu üslubunu yansıtır. Selçuklu devrinde astrolojik inanca büyük yer verilmekteydi. Bu konuyla ilgili kompozisyonların bazıları, burçla ilgili tasvirleri yansıtır. Kubad Abad çinilerinde, bir hayat ağacının iki yanında yer alan çeşitli kuşlar, düş dünyası ile ilgili örneklerdir.

6.1.3.4. Diğer Konular

Kubad Abad Sarayına ait bazı kompozisyonlarda tavus figürleri, sembolik anlama sahip başka bir elemana yer verilmezken tek olarak ele alınmışlardır.

Cennet sembolü olan bu figürlere saray, büyük ihtimalle cennetten bir köşe olarak belirlenmiştir (Yılmaz, 1999:464).

Deve figürü, (Bkz.Katlg.No: 36), keçi, eşek, (Bkz.Katlg.No:39), kuğu, ( Bkz. Katlg.No: 57), cennet sembolü olan güvercin, ( Bkz.Katlg.No:58,59), leylek figürü önem kazanır, ( Bkz.Katlg.No:63).

Kubad Abad sarayı çini kompozisyonlarındaki pek çok hayvanda ve hayali yaratıkta, Orta Asya hayvan üslubunda olduğu gibi tılsımlı ve koruyucu olduğuna inanılan benek motifleri görülmektedir (Yılmaz, 1999:465).

6.2. ANADOLU SELÇUKLU SARAYLARINA AİT FİGÜRLÜ ÇİNİ