Konuşma yöntem ve teknikleri

İlköğretimden yükseköğretime kadar eğitim ve öğretim sürecinde her sınıfta kullanılacak çeşitli yöntem/teknikler vardır. İlköğretim programlarında öğretmenlerin sınıfta kullanmaları gereken yöntem/teknikler, bu yöntemlerin hangi amaçla kullanılacağı, uygulamasının nasıl olacağı ile ilgili programlarda ayrıntılı bilgiler bulunmaktadır.

Konuşma becerisini kazandırmada çeşitli yöntem/teknikler kullanılmaktadır. Yapılandırıcı yaklaşım esas alınarak hazırlanan Türkçe Dersi (6, 7, 8. Sınıflar) Öğretim Programı’nda konuşma etkinliklerinde kullanılabilecek on tane yöntem/tekniğe yer verilmiştir:

 İkna Etme

 Eleştirel Konuşma  Katılımlı Konuşma  Tartışma

 Kendisini Karşısındakinin Yerine Koyarak Konuşma (Empati Kurma)

 Güdümlü Konuşma

 Kelime ve Kavram Havuzundan Seçerek Konuşma  Serbest Konuşma

 Yaratıcı Konuşma

 Hafızada Tutma Tekniği (MEB, 2006).

Bu yöntem ve tekniklerden bir kısmı uygulama öncesinde hazırlık gerektirirken diğer bir kısmı içinse herhangi bir hazırlığa ihtiyaç duyulmaz. Öğrencilerin hem bireysel hem de toplumsal ilişkilerde kendilerini daha rahat ifade edebilmeleri için elbette farklı yöntem ve teknikleri kullanmaları önemlidir.

62

Bu yöntem/tekniklerin kullanılma amacı ve uygulama sürecinde yapılabilecek çalışmalara yönelik açıklamalar şu şekildedir:

İkna etme

Bu yöntem/teknikte amaç bir konu hakkındaki fikirlerin dinleyiciler tarafından kabul görülüp özümsenmesini sağlamaktır.

Uygulama: Fikirleri destekleyen argümanlara, sağlam kanıtlara, nicel verilere yer vermek; sesini ve beden dilini etkili bir biçimde kullanmak önemlidir. Bu yöntem sınıf ortamında uygulanırken öğrenciler veya gruplar bir konunun farklı yanlarını savunarak karşısındakileri ikna etmeye çalışırlar. Uygulama öncesinde öğrencilere kaynak toplamaları ve kanıt elde etmeleri için yeterince süre tanınmalıdır.

Eleştirel konuşma

Amaç, belirli bir konuya tarafsız bir biçimde yaklaşarak değerlendirmede bulunma, yorum yapma, fikir ve çözüm üretme becerilerini geliştirmektir.

Uygulama: Konuşmacı, belirlediği herhangi bir konu hakkında eksiksiz olarak konuşmasını dinleyici önünde yapar. Konu hakkındaki görüşlerini tarafsız bir biçimde ve bilimsel dayanaklarıyla ifade eder ve çözüm önerilerinde bulunur.

Katılımlı konuşma

Bu yöntemde, dinleyicileri konuşma sürecine dâhil ederek konunun daha kalıcı bir şekilde anlaşılması amaçlanır. Ayrıca konuya farklı bakış açıları getirilmesi de hedeflenir.

Uygulama: Dinleyicileri konuşma sürecine dâhil etmek maksadıyla konuşma ara ara duraklatılır ve dinleyicilerin duygu ve fikirlerini iletmeleri sağlanır. Bu amaçla konunun ilgi çeken kısımları üzerinde durulmalı ve dinleyicilere sorular sorularak dikkatleri canlı tutulmalıdır.

63 Tartışma

Öğrencilerin herhangi bir konu hakkında olumlu veya olumsuz düşüncelerini ifade etmeleri ve bu düşüncelerini savunma becerilerini geliştirmeleri amaçlanır.

Uygulama: Öğrenciler tarafında tartışmak ve savunmak istenilen konuyu seçilir ve bu konu hakkında gerekli kaynaklar ve bilgiler düzenlenir. Seçilen konu, öğrencileri düşünmeye sevk edecek nitelikte ve tartışmaya uygun olmalıdır. Sınıfta herkesin düşüncelerini rahatça ifade edebileceği bir ortam oluşturulmalıdır. Jüri oluşturulmalı ve bu jüri kesinlikle tarafsız olmalıdır. Öğretmen, sınıfça seçilecek bir başkan yönetiminde tartışmayı başlatır.

Başkan;

1. Tartışılan konunun niteliğini ve sınırlarını dinleyicilere iyi bir biçimde açıklamalı,

2. Tartışma sürecinde mevcut konunun dışına çıkılmasına müsaade etmemeli, tartışanların düşüncelerini rahat bir şekilde ifade edebileceği bir ortam oluşturmalı,

3. Ortaya çıkan fikirleri oylamaya sunmalı ve rapor tutmalı,

4. Yer yer tartışmaya dahil olmalı, sorular sormalı, tartışmanın özetini yapmalı,

5. Süresinden fazla konuşanlara ve konunun dışına çıkanlara uyarıda bulunmalı,

6. Kendi duygu ve düşüncelerini ifade etmekten kaçınmalı; tartışan grupların fikirlerine tarafsız şekilde yaklaşmalıdır.

Tartışmacı;

1. Tartışma sırasında söz hakkı almış olan kişinin sözünü kesmemeli, 2. Konu dışına çıkmamalı,

3. Sunduğu kaynaklar, savunduğu fikirleri destekleyecek nitelikte olmalı,

64

4. Tartışmanın, bir amaç değil, gerçeğe ulaşmak için bir araç olduğunu unutmamalı, tartışmanın karşılıklı saygı çerçevesinde olmasına özen göstermelidir.

Kendisini karşısındakinin yerine koyarak konuşma (empati kurma)

Amaç, konuşmada, karşısındakinin duygu ve düşüncelerini anladığını hissettirerek etkili bir iletişim kurmaktır.

Uygulama: Bir problemi çözmek, doğruya ulaşmaya çalışmak veya karşısındakinin sevinçlerini ve sıkıntılarını paylaşmak gibi olumlu iletişim becerilerini geliştirmek için uygun bir ortam oluşturulur. Her hafta bir konu belirlenerek karşısındakini anlama etkinliği düzenlenir.

Güdümlü konuşma

Öğrencilerin bir konu hakkındaki bilgilerini, duygularını ve düşüncelerini etkili bir şekilde anlatma becerilerini geliştirmek amaçlanır.

Uygulama: Öğretmen sınıfa belli bir konu getirir ve bu konu hakkında öğrencileri bilgilendirir. Daha sonra konuyla ilgili beyin fırtınası yapılır. Birkaç öğrenci seçilerek konuyla ilgili duygu, düşünce ve hayallerini iki dakika içerisinde ifade etmeleri istenir.

Kelime ve kavram havuzundan seçerek konuşma

Amaç, öğrencilerin öğrendikleri kelime, kavram, atasözü ve deyimleri konuşmalarında kullanmalarını sağlayarak söz varlıklarını zenginleştirmek ve ifade güçlerini geliştirmektir.

Uygulama: Öğretmen, kelime ve kavramların yer aldığı bir havuz oluşturur. Öğrenciler konuşma konuları kapsamında, bu havuzdan seçtikleri kelime ve kavramları kullanarak bir konuşma yaparlar.

Serbest konuşma

Öğrencilerin bir konudaki duygu, düşünce ve hayallerini sözlü olarak ifade etme becerilerini geliştirmek amaçlanır.

65

Uygulama: Öğrenciler seçtikleri konu hakkındaki duygu, düşünce ve hayallerini anlatırlar. Öğrencilerin kendilerini ifade etmesine olanak sağlayarak haftada ders saatinin bir bölümü serbest konuşmaya ayrılmalıdır.

Yaratıcı konuşma

Amaç, öğrencilerin konuşma yeteneklerini ve yaratıcılıklarını geliştirmektir.

Uygulama: Öğretmen herhangi bir konuyu öğrencilerine verir. Her öğrenci bir önceki arkadaşının konuşmasından hareketle konuya farklı açılardan değinir.

Hafızada tutma tekniği

Konuşmanın kesintiye uğratılmadan kurallarına uygun bir biçimde yapılmasını sağlamak amaçlanır.

Uygulama: Konuşmada içerik, düşünce sıralamasına göre düzenlenir. Cümleler düşünce gruplarına göre sınıflandırılarak sözcük listeleri oluşturulur ve bu sözcük listeleri bir kâğıda yazılır. Daha sonra bu kâğıtlardan seçilen sözcüklerle küçük bir hikâye oluşturulur. Hikâyeler oluşturulurken hayal gücü, abartma, mizah vb. yeteneklerden yararlanılır (MEB, 2006, s. 64-65).