ECC ile çalışan PEGAS üzerinde işlem yapan bir Taşıtanın kontratlarını aşağıdaki görselde bulabilirsiniz.
Şekil 19: ECC İle Çalışan Taşıtanın Kontrat Yapısı
Ticaret yapacak firma TSO ile Hub anlaşması imzalamakta ve aynı zamanda PEGAS borsası ile ticaret anlaşması imzalamaktadır. Taşıtan PEGAS üzerinde yaptığı işlemlerin netleştirilmesi için clearing firması olan ECC’ye üye lisanslı bir firma ile (çoğunluğu bankalar; Merrill Lynch, J.P. Morgan, Deutsche Bank vb.) anlaşma imzalamaktadır. Bu sayede PEGAS üzerinde gerçekleşen işlemler clearing firması ECC tarafından nominasyon olarak TSO’lara iletilmektedir. Clearing firması, yapmış olduğu anlaşma ile Taşıtan adına tek taraflı nominasyon yapma ve kesinleşen nominasyonu bildirme hakkına sahip olmaktadır.
Şekil 20: Sorumluluk ve İş Akış Şeması
Örneğin; A Taşıtanı B Taşıtanına PEGAS üzerinden satış yapmakta, firmalar PEGAS aracılığı ile birbirlerinden haberdar değillerdir. Bu işlem gerçekleşirken A Taşıtanı ECC’ye 100 satmış, ECC B Taşıtanına 100 satmış olur. ECC’nin ticari pozisyonu sıfırlanır ve her zaman dengede olan bir Taşıtan gibi görev yapmaktadır.
Şekil 21: Örnek İşlem
Bu sayede, ECC TSO adına fiziksel teslimatın riskini kapsayacak teminatı Taşıtanlardan temin etmiş olmaktadır.
Tespit: ECC fiziksel teslimatın riski için teminat almaya yetkili iken Türkiye’de şu anki koşullarda Takasbank’a fiziksel riski yönetebileceği bu yetki verilmemiştir.
Finansal uzlaştırmalar üye olan bankalar (Avrupa birliği ülkelerinin ve İsviçre bankaları) aracılığı ile yönetilmektedir. Her gün finansal ödemeler belirli saatlerde gerçekleşmektedir. Finansal uzlaştırmalar ticareti yapan firmanın tüm enerji ürünleriyle yaptığı işlemlerin neti alınarak oluşturulduğu için firmaların gerekli teminatları, depozitoları minimize edilmektedir.
Finansal uzlaştırmaların yapılabilmesi için ECC, ticaret yapan firma ve banka arasında üçlü bir anlaşma imzalanmaktadır.
TRAYPORT
1993 yılında kurulan bağımsız enerji ticaret platformu, 4.000’den fazla ticaret uzmanına hizmet vermektedir. 14 borsa, 25 OTC brokerı, 6 uzlaştırma firması, 350 ticari firma, 200 banka/fon bu platformu kullanarak işlem yapmaktadır.
Örneğin; PEGAS borsasında gerçekleşen işlemler, Trayport ticaret ekranı üzerinden yönetilmektedir. Borsalar işlemlerin gerçekleştiği ekran için Trayport’tan hizmet almaktadır.
Birçok enerji ürününün ticareti tek platform üzerinden işleme alınabilmektedir.
Bu platform üzerinde gerçekleşen işlemler REMIT kuralları gereği düzenleyici kurumlara raporlanmaktadır.
Örnek Ekran Görüntüsü:
Şekil 23: Ekran Görüntüsü
Şekil 24: CEGH'da Gerçekleşen Ticaret Hacimleri
Örneğin; yukarıdaki grafikte Central European Gas Hub’da 2009 yılından itibaren ticaret hacimleri ele alındığında, 2012 yılında Trayport ekranının bu borsada uygulamaya alınması ile ticaret hacmindeki artış gözlemlenmektedir. Ticaret uzmanları için bu platform teklif şeffaflığı, ticaret öncesi risk koşullarının görülebilmesini, işlem gerçekleştikten sonra şeffaflığı sağlamaktadır.
PRISMA (Kapasite Ticaret Platformu)
Avrupa Birliği 2014 yılında, ülkelere ve platformlara daha rekabetçi enerji piyasası kurma hedefleri vermiştir; hedeflenen pazar yapısının esaslarına ulaşmak için Prisma kapasite ticaret platformunun çalışmaları hızlanmıştır.
ESKİ PAZAR YAPISI: YENİ PAZAR YAPISI:
- Ayrışmış bir pazar yapısı - Daha bütünleşik pazar yapısı
- Farklılaşmış ürünler - Standartlaşmış ürünler
- Dikey bütünleşik yapı - Ayrışma
- Düşük rekabet - Daha fazla rekabet
Şekil 25: Eski ve Yeni Pazar Yapılarının Karşılaştırma Tablosu
Prisma, Avrupa TSO ve Taşıtanlarının birincil ve ikincil kapasite ihalelerine çıkabildiği ticaret platformu olarak hizmet vermektedir. 2012 yılında Capsquare, Trac-x ve Link 4hubs firmalarının birleşmesiyle kurulmuştur. Mevcut durumda 37 Avrupalı TSO;
Avusturya, Belçika, Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Fransa, Almanya, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz, Slovenya, Slovakya, İspanya ve İngiltere TSO’ları tek platform üzerinden işlem yapabilme olanağı sunmaktadır. Tüm üye ülkeler aynı zamanda Prisma’nın hissedarı olmaktadır. Ülkelerin hisse oranları ENTSO-G’deki oy kullanma haklarıyla doğru orantılıdır. Her yeni TSO Prisma üyesi olduğunda tüm hisse oranları tekrar hesaplanmaktadır. Hisse yapıları EU tarafından belirlenmekte olup hisse büyüklüğü ile ülke büyüklüğü vb arasında bir ilişki bulunmamaktadır.
Şekil 26: Prisma'da Gerçekleşen İhale Sayısı ve Kullanıcı Sayıları
Şekil 27: Ülkelerin Prisma'ya Sunduğu Ürün Çeşitleri
Prisma aracılığıyla, kuruluşundan bugüne kadar 200.000’den fazla kapasite ihalesi gerçekleşmiştir. 2013 yılında birincil kapasite ticaretine first come first served ihale uygulaması ile başlamıştır. 2014 yılında ikincil kapasite ticareti ihalelerine başlanmıştır. 2015 yılında ise gün içi kapasite ticareti ihaleleri yapılmaktadır.
Şekil 28: İhale Başlangıç Fiyatının Oluşumu
Ülkeler günlük, aylık, çeyreklik ve yıllık ürünlerini bu platform üzerinden sunmaktadırlar.
Tespit: Avrupa piyasalarının likiditesini artıran en büyük unsurlardan bir tanesi;
interkonnektör kapasite ticaretleri sayesinde ülkeler arası ticaretin gelişmesi olmuştur.
Uzun dönemli (yıllık, çeyreklik, aylık) ve kısa dönemli (gün öncesi ve gün içi) olmak üzere iki ihale çeşidi bulunmaktadır. Uzun dönemli ihaleler talebe bağlı olarak tekrarlanan ihalelerden oluşmaktadır. Uzun dönemli kapasite için ilk ihale seansı 3 saat sürüyor iken bunu takip eden seanslar 1’er saatlik dönemlerden oluşmaktadır. Uzun dönemli kapasite ürünlerinin ihale fiyatlarının düzenlemeleri TSO tarafından yapılmaktadır. Kısa dönemli kapasite ürünlerinin ihaleleri ise tek seansta sonuçlanmaktadır, teklif edilen düşük fiyattan ihale kapatılmaktadır.
Kapasite ürünleri de iki çeşit olarak; kesin ve kesilebilir kapasiteler şeklinde ihaleye sunulmaktadır. Yıllık kesin kapasite ürünleri Mart ayının ilk Pazartesi günü ve Haziran ayının ilk
Pazartesi günü ihaleye
çıkarılmaktadır. Bu tarihleri takip eden aylarda ise kesilebilir kapasite ürünleri ihaleye çıkarılmaktadır.
İhale baz fiyatı ise ilgili TSO’ların regüle tarifleri ve ek maliyetleri eklenerek oluşmaktadır.
Ardından ihalenin tekrarlanmasına yani
talebe göre düzenleme maliyeti eklenmektedir. Ayrılabilir kapasite kadar veya altında talep gelirse ihale başlangıç fiyatından sonuçlanmaktadır. Talep ayrılabilir kapasitenin üzerinde olur ise; ihalenin 2.etabına geçilmektedir. 2. Etapta düzenleme ek maliyetinin eklenmesiyle talebin düşürülmesi hedeflenmektedir. Etaplar bu şekilde tekrarlanarak ayrılabilir kapasite kadar talep elde edildiğinde son gerçekleşen etap fiyatından ihale kapatılmaktadır.
Şekil 29: İhale Seanslarının Oluşumu
Eğer son etapta toplam talep ayrılabilir kapasitenin altında kalır ise; son eklenen düzenleme ek maliyetinin daha altında bir düzenleme bedeli ile bir önceki etap tekrarlanır. Ufak düzenleme ek maliyetleriyle tekrarlanan etaplar sonucunda ayrılabilir kapasitenin altında toplam talebe ulaşıldığında ihale etap fiyatından kapatılmaktadır.
Kısa dönemli ihaleler için Taşıtanlar minimum ve maksimum miktarlarını sunarak ihaleye girmektedirler. 3 farklı yöntem (fill, kill ve prorata) ile platform üzerinde ihale sonuçlanmaktadır. İhaleye verilen en düşük teklif ihale fiyatı olmaktadır. Uzun dönemli kapasite ürünlerinin %10’u kısa dönem ihalelerine gerekli esnekliği sağlaması amacıyla bırakılmaktadır. Gün içi ve gün öncesi ihaleler her yarım saatte bir düzenlenmektedir.