1.9. OTP REFORMU İLE AB TARIMINDA OLUŞAN DEĞİŞİKLİKLER
2.1.1. Kominizm Sonrası Dönemde Polonya’daki Genel Durum
Yeni hükümet kurulmasıyla başlangıçta, 10 maddelik (zamanın Maliye Bakanı’nın adına atfen Balcerowicz Planı olarak adlandırılan) bir ekonomi paketi ortaya koydu. Bu paketin temel amacı, yüksek enflasyonla mücadele etmekti. Enflasyon, 1989’da % 351, 1990’da ise % 686 idi. İşte tam bu noktada “şok terapi” adı verilen bir yöntem uygulandı: Enerji taşıyıcılarına, tren tarifelerine ve ekonominin bazı dallarına bütçeden yapılan destek durduruldu. 114Zloti’nin konvertibilitesi sağlandı; ayrıca iç ticarette fiyat kontrolünden vazgeçilerek, serbest fiyat uygulamasına geçildi. Devlet işletmelerinin ve devlete ait olan finans kuruluşlarının yeniden yapılanmasına ve özelleştirilmesine başlandı; özellikle bankalar reformuna ve bir sermaye piyasası yaratılmasına ağırlık verildi. Ülkedeki hızlı değişimin en önemli unsurları, SSCB’nin dağılışı ve onun arkada bıraktığı boşluğun doğurduğu ağır krizdi. COMECON olarak bilinen Karşılıklı Ekonomik Yardım Konseyi tasfiye edildi; bu Polonya’nın alış-veriş yaptığı, geleneksel pazarlarını yetirmesi demekti. Zira 1989 öncesi
113 Szlachta, Jacek. The Role of the Structural Funds and Cohesion Fund in the Stimulation of Sustained
Economic Growth in Poland, http://www.tiger.edu.pl/publikac.je/TWPNo69.pdf, (çevirimiçi 10/10 /09),
53
Polonya dış ticaretinin % 64’ünü sosyalist ülkelerle yaptığı alış-veriş oluşturuyordu. Artık Polonya ticaretinin, yüzünü doğudan batıya çevirmesinin zamanı gelmişti.115
2-3 yıl kadar uygulanan şok terapisi, başlangıçta bir dizi olumsuz sonucu da beraberinde getirdi. Artık ekonominin asıl düzenleyicisi. Arz-talep ve üretim karlılığı olmuştu. Kar getirmeyen birçok devlet işletmesi iflas etti. İşsizlikle birlikte ithalat da aniden arttı. İşletmeler, rekabet zorunluluğu, üretim maliyetinin düşürülmesi ve yeni teknolojilere uyum türünden, yeni bir ekonomik sistemin yepyeni ilkelerine kısa sürede uyum göstermek zorunluluğuyla karşı karşıya kalmışlardı.
1990-1992 yılları arasında sınaî üretim ve Gayri safi Yurt İçi Hâsıla (GSYİH) % 12 azaldı. Bunun doğal sonucu olarak, halkın harcanabilir gelirinde gözle görülür bir düşüş yaşanıyordu. Devlete ait tarım işletmelerinin tasfiyesiyle birlikte, tarım sektöründe bir takım sıkıntılar başladı.
Polonya ekonomisi, içinde bulunduğu zor durumdan 1992’den itibaren, adım adım sıyrılmaya başladı. O yıl GSYİH % 2.3 arttı. Nihayet yüksek enflasyonun önü kesilmişti: 1992’de enflasyon, % 44 oranında bir artış gösterdi. Bütün bunları, sınaî ürünlerin üretimindeki yükseliş de izliyordu. Ekonominin kendisini toparlaması, özel teşebbüsün kısa sürede şekillendirilmesi ve özelleştirilmeye hız kazandırılması sayesinde gerçekleşmişti. Özellikle hizmet sektöründe özelleştirme çok hızlı seyrediyordu ve bunda özel teşebbüsün rolü büyüktü, ancak sınaî üretim alanında özelleştirme biraz ağır kalıyordu. Tarım sektöründe ise, özel işletmelerin, 1993’ün tarımsal üretimine % 95 oranında katkısı olmuştu. 116Sıra bankaların düzenlenmesine gelmişti. Bu arada, dolaysız yabancı sermaye yatırımları epeyce artmış ve yabancı sermaye miktarı 1993’de 3 milyar dolara ulaşmıştı. Ekonomideki gözle görülür iyileştirmeye karşın, doruk noktasını 1993’de bulan işsizlik oranı yükselmeye devam ediyordu; 2 milyon 800 bin dolayında işsiz vardı ve bu tüm çalışan nüfusun yaklaşık % 16.4’ü demekti.117
1993 sonrasında Polonya ekonomisinin düzelmekte oluşu, somut bir şekilde görülüyordu. Uygulanan ekonomik politikalarla, Devlet baskısı altındaki bir ekonomiden, canlı bir serbest piyasa ekonomisi yaratılmıştı. Böylelikle GSMH ve ekonomideki büyü hızında artış sağlandı. Hatta Polonya bu konuda, Batı ve Orta Avrupa Ülkeleri arasında birinci sıraya yükseldi. O arada yeni istihdam olanaklarının yaratılmasıyla, işsizlik oranı da düşmeye
115Poland’s way to the EU, http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kob/aptr2001.pdf (çevirimiçi 01/08/09)
116 Cesur, Özden (2004). Avrupa Birliği’nde Tarıma Yönelik Mali Yardımlar ve Türkiye ile Bir
Karşılaştırma, Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi, s.29
117 Dura, Cihan ve Atik, Hayriye (2004). Ekonomik Açıdan Avrupa Birliği Sözlüğü, Ankara, Vadi Yayınları,
54
başladı; 1998’e gelindiğinde bu oran % 10’un altına indi ki bu İspanya, Finlandiya, Fransa ve Almanya gibi gelişmiş batı Avrupa ülkelerindeki işsizlik oranından daha düşüktür. Ancak şu anda Polonya’nın içinde bulunduğu sıkıntılardan birisi işsizlik oranının yüksek oluşudur. Şu anda % 18-20 işsizlik oranı ile Polonya, AB ülkeleri arasında ilk sıradadır. Büyük iş yerleri bundan memnundur, çünkü düşük ücretle çalıştırabilecekleri işçiyi kolaylıkla bulabilmektedirler.118
Hızlı bir ekonomik gelişim ve enflasyonun aşağıya çekilmesiyle, reel ücretlerdeki ve tüketimdeki artış da paralel gidiyordu, bunun yanı sıra ulusal ekonomide yatırımların gelişim trendi de olumlu bir biçimde devam etmekteydi. Enflasyon baskısıyla mücadele etmenin en etkili yönteminin, bütçenin hükümet tarafından çok sıkı biçimde disipline edilmesi olduğu görülmüştü. 1993-1997 yılları arasında kurulmuş olan hükümetler, bütçe açığını, milli gelirin % 3 daha aşağısında tutmaya çalışmışlardı. Bütçe açığı, 1997’de milli gelirin yalnız % 1.3’ü düzeyinde idi.119
Polonya ekonomistleri şimdi 2007-2013 yılları arasında uygulanacak olan ekonominin planlanmasıyla meşguldürler. Ayrıca AB’ne sunulmak üzere bir de Reform Programı hazırlandı. Makro, Mikro ve Sosyal Ekonomi olmak üzere, üç ana madde içerisinde ele alınan reform paketi, alt yapının geliştirilmesini, iş yerlerinin birbirleriyle rekabet güçlerinin arttırılmasını ve kamu ihtiyaçları için gerekli paranın nasıl temin edileceği hususlarını kapsamaktadır.
2004 yılı ekonomik verilerine bakıldığında görülen manzara şudur: Gayri Safi Milli Hâsıla (GSMH) 463 Milyar ABD Doları olup, bunun sektörel dağılımı şöyledir: Tarım % 2.9, Sanayi % 31.3, Hizmetler % 65.9. Kişi başına düşen GSMH ise 12.000 Dolardır. Buna göre yıllık büyüme hızı % 5.6, enflasyon oranı % 3.4’dür. Çalışan işgücü 17.02 milyondur. Son rakamlara göre ihracat 75.98 Milyar Dolar, ithalat ise 81.61 Milyar Dolardır. Dış borç 99.15 Milyar Dolar olup, bütçe % 5 oranında açık vermektedir. Bu açığın % 3’e çekilebilmesi halinde, halen kendi para birimi olar Zloti’yi kullanan Polonya da, artık Avrupa para birimi olar Euro (Avro)‘ya geçecektir.120
118 www.cedgm.gov.tr/ced.htm (çevirimiçi 08/10/09)
119 www.canaktan.org/ekonomi/avrupa-birligi/amsterdam.htm (çevirimiçi 15/10/09)
55