Koleksiyonlarına Göre Müzeler

Müze çeşitlerinin gruplamasında en etkin ayırım, kuşkusuz koleksiyonların türleri göz önüne alınarak yapılandır. Sergilenen eserler, menşeine, doğasına, nicelik ve niteliğine, kronolojik bütünlüğüne vb. etkenlere göre benzer ya da ilişkili konumdaki tutarlı gruplar oluştururlar.

- Genel Müzeler

- Arkeoloji Müzeleri

- Sanat Müzeleri

- Tarih Müzeleri

- Etnografya Müzeleri

- Jeoloji Müzeleri

- Bilim Müzeleri

- Askeri Müzeler

- Endüstri Müzeleri…..Vb. (Madran, 1999:7)

1.4.2.Bağlı Olduğu Đdari Birime Göre Müzeler

Müzelerin yönetim biçimleri her ülkede değişken olduğu gibi müzelerin karakterine göre ülke içinde de farklılar gösterebilir. ICOM’un Arjantin’in Buenos Aires kentinde 4 Kasım 1986’da gerçekleştirdiği 15. genel kurul toplantısında müzenin bağlı olabileceği üst düzey yönetim otoritesinin kimler olabileceği açıklığa kavuşturulmuştur. Buna göre bir bakanlık yada devlet kuruluşu, bir yerel yönetim kurumu, şirket, kar düşüncesinden bağımsız bir kuruluş (Vakıf, dernek,..vb) bahsi geçen otoriteyi temsil edebilmektedir (Madran, 1999:8).

1.4.2.1. Ulusal Yönetime Bağlı Müzeler

Ülkenin tarihsel, kültürel gelişmesini sağlayan müze koleksiyonları ulusal önem taşır. Ulusal müzelerin finansal kaynakları bağlı oldukları kurumun fonlandırılması ile ilgili hükümet biriminin bütçesinden karşılanır. Bu fon bir hibe değil, bütçenin düzenli bir parçasıdır. Bu yüzden ulusal müzeye girişler ücretsiz ya da çok düşük ücretlidir. Bu tür müzelerin koleksiyon parçaları ve taşınmazları bağlı bulunduğu birime aittir. Müze doğrudan kendi sağladığı gelirden yararlandırılmamaktadır. Avrupa’da pek çok müzede olduğu gibi Đngiltere’de de ulusal yönetime bağlı müzeleri yönetme yetkisi devlet adına müze müdürlerine aktarılmıştır (Erbay,1999:24).

Türkiye’de devlet, öncelikli olarak müzelerin korunmasından sorumludur. Bu görevi Kültür Bakanlığı aracılığıyla üstlenir. Kültür Bakanlığına bağlı müzeler, ülkemiz müzelerinin büyük çoğunluğunu kapsar. Arkeoloji Müzesi, Topkapı Sarayı, Ayasofya Müzesi, Türk ve Đslam Eserleri Müzesi.. vb Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı

Đstanbul müzelerinden birkaçıdır. Devlet, Kültür ve Turizm Bakanlığı aracılığı ile yurt içinde korunması gereken tüm eski eserleri, yurt dışında da ülkemizle ilgili tüm eser ve belgeleri satın alma, değiş-tokuş ve bağış yoluyla toplar, korur ve yararlandırmaya sunulması için gerekli ortamı hazırlar, resmi ve özel çalışmalar yaparak yayınlar,

esaslarına göre kayıt ve bakımları kontrol edilerek sahiplerinin mülkiyetinde bırakılır (Erbay, 1999:25). Ulusal yönetime bağlı müzelerden birisi olan, ayrıca çalışmamızda da yer alan Đstanbul Arkeoloji Müzesi hakkında kısa bilgi aşağıda verilmektedir.

Đstanbul Arkeoloji Müzesi:

T.C. Kültür Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü'ne bağlı olan Đstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü Sultanahmet Semti'ndeki Gülhane Parkı girişinin sağından Topkapı Sarayı Müzesi'ne çıkan Osman Hamdi Bey Yokuşu üzerindedir.

Đstanbul Arkeoloji Müzeleri; Arkeoloji Müzesi, Eski Sark Eserleri Müzesi ve Çinili Köşk Müzesi olmak üzere üç müzeden oluşmaktadır.

19. yüzyıl sonlarında ünlü ressam ve müzeci Osman Hamdi Bey tarafından Müze-i Hümayun (Đmparatorluk Müzesi) olarak kurulan Đstanbul Arkeoloji Müzeleri 13 Haziran 1891'de ziyarete açılmıştır. “Đlk Türk Müzesi” olarak taşıdığı önemin yanı sıra dünyada müze olarak inşa edilmiş az sayıdaki müze binası arasında yer almasıyla da büyük önem ve ayrıcalığa sahiptir. Çeşitli kültüre ait bir milyonu aşkın eseriyle bugün de dünyanın en büyük müzeleri arasındaki seçkin yerini korumaktadır.

Müze koleksiyonları arasında Balkanlar'dan Afrika'ya, Anadolu ve Mezopotamya'dan Arap Yarımadası'na ve Afganistan'a kadar Osmanlı Đmparatorluğu sınırları içinde yer alan bölgelerden değişik uygarlıklara ait zengin ve çok önemli eserleri barındırmaktadır (www.kultur.gov.tr, 14.04.2008).

Müzede ziyaretçilerin dinlenebileceği küçük bir kafeterya bulunmaktadır. Ayrıca orta bahçede ziyaretçilerin ihtiyaçlarını giderebilmeleri adına bir büfe mevcuttur. Müze 100. kuruluş yıldönümü olan 1991 yılında alt kat salonlarında yapılan yeni düzenleme ve ek bina sergilemesi ile Avrupa Konseyi Müze Ödülü'nü almıştır

1.4.2.2. Özerk Yönetime Bağlı Müzeler

Bakanlık, üniversite, belediye, askeriye, vakıf ve çeşitli kuruluşlara bağlı müzeleri kapsar. Özerk yönetime bağlı müzelerin ulusal müzelerden farkı; Ulusal müzeler devlete bağlı otoriteler tarafından yönetilir. Özerk yönetime bağlı müzeler ise bağlı oldukları üst düzey politik, bu üst düzey yönetim aracılığı ile devlet otoritelerine bağlıdırlar. Bünyesinde bulunan koleksiyon, taşınmaz ve demirbaşların mülkiyeti devletin koruması altındadır. Bağlı bulundukları kurum devlet bütçesinden pay

alırken, otoriteler bu paydan belirlenen kısmı kendilerine bağlı müzeler için harcarlar. Bu yapıdaki müzelere devlet tarafından ayrılan bütçe yıllık ödenek şeklinde yapılır. Bu da özerk müzelerin gelirini ulusal müzelere oranla daha belirsiz kılar. Ancak özerk müzeler kendilerine alternatif gelirler ve bağışlar bulabilirler. Yönetim kurulu, kurum adına bazı yasal ve finansal sorumlulukları üstlenir. Kar amacı gütmeyen hayır kurumu statüsü kazanmak için müze vergi dairesine, bu tür kurumlara verilen vergi numarasını almak için başvurabilir. Bu yapıya kavuşan müzeler koleksiyonların ve taşınmazların sahibi, aynı zamanda memurlarında işvereni olurlar. Bu tip müzelerin ödeneği kamu ve özel fonların bir karışımı niteliğindedir (Erbay, 1999:26).

Özerk Yönetime Bağlı Müzelere Örnekler.

Belediye Müzeleri: Aşiyan Müzesi, Atatürk Müzesi, Đtfaiye Müzesi, Karikatür ve

Mizah müzesi, Sait Faik Müzesi, Şehir Müzesi, Tanzimat Müzesi, Yerebatan Sarnıcı, Bolvadin Müzesi (Afyon), Taşova Belediye Müzesi (Amasya), A.R. Đzzet Koyunoğlu

Şehir Müzesi (Konya), Etnografya Özel Müzesi (Konya), Altıntaş Açıkhava Müzesi (Kütahya), Đnönü Etnografya Müzesi (Sivas), Atatürk Müzesi (Trabzon)

Đl Yönetimine Bağlı Müzeler: Yunus Emre Etnografya Müzesi (Eskişehir), Yeşil

Efendi Osmanlı Evi Müzesi (Eskişehir), Ali Fuat Paşa Kuvay-i Milliye Müzesi (Sakarya), Atatürk Evi (Samsun)

Milli Park Müdürlüğü’ne Bağlı Müzeler: Zafer Müzesi ( Başkomutan tarihi Milli

Park Müdürlüğü-Afyon) Biga Atatürk Evi, Şehit Abidesi Müzesi (Milli Park Müdürlüğü- Çanakkale), Kabatepe Tanıtma Merkezi (Milli Park Müdürlüğü-Eceabat)

Emniyet Müdürlüğüne Bağlı Müzeler: Polis Müzesi (Đstanbul) Kaymakamlığa Bağlı Müzeler: Cizre Müzesi (Mardin)

Bakanlıklara Bağlı Müzeler: Olgunlaşma Enstitüsü 100. Yıl Müzesi (Milli Eğitim

Bakanlığı), Atatürk Orman Çiftliği Atatürk Evi Müzesi (Tarım Ve Köy Đşleri Bakanlığı), Meteoroloji Müzesi (Çevre Bakanlığı), MTA Tabiat Tarih Müzesi (Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı), Denizcilik Müzesi (Ulaştırma Bakanlığı), TRT Müzesi (TRT Genel Müdürlüğü)

Silahlı Kuvvetler’e Bağlı Müzeler: Alagöz Karargah Müzesi (Ankara), Anıtkabir ve

Müzesi (Ankara), Devlet Mezarlığı Müzesi (Ankara), Komutan Atatürk Müzesi (Diyarbakır), Askeri Müze (Đstanbul), Havacılık Müzesi (Đstanbul), Deniz Müzesi (Đstanbul), Florance Nightingale Müzesi (Đstanbul-1. Ordu Komutanlığı), Haritacılık Müzesi (Ankara), Çanakkale Boğaz Komutanlığı Müzesi (Çanakkale)

Vakıf Müzeleri: Türk Vakıf Hat Sanatı Müzesi, Türk Đnşaat ve Sanat Eserleri Müzesi,

Halı ve Kilim Müzesi, Çifte Minareli Medrese (Erzurum), Malkara Eğitim Kültür Vakfı Özel Müzesi (Tekirdağ)

Eğitim Kurumlarına Bağlı Müzeler: Đstanbul Resim ve Heykel Müzesi, Orta Doğu

Teknik Üniversitesi Müzesi, Boğaziçi Üniversitesi Müzesi, Ankara Üniversitesi Oyuncak Müzesi, Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Müzesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi Müzesi, 23 Temmuz Kongre Müzesi ( MEB Erzurum Fen Lisesi), Deniz Ürünleri Müzesi ( Denizcilik ve Su ürünleri Meslek Lisesi-Đstanbul) (Altun, 2007:818).

1.4.2.3.Özel Yönetime Bağlı Müzeler

Özel müzeler, koleksiyonlarının yönetimi özel kişi ya da kuruma bağlı müzelerdir. Özel olmalarına karşın, kuruluşlarını onaylayan devlet kurumları tarafından denetlenir. Müze yöneticileri, müze kurucusuna yönetim kurullarına karşı sorumludurlar. Sınırlı bir sanat alanı ya da sınırlı bir konuyla ilgili eserlerin kişisel çalışmalarla toplanması sonucu, bilim, teknik, endüstri alanlarındaki gelişmelerin ortaya çıkardığı müzelerdir. Çeşitli kuruluşlar, vakıflar, gerçek ve tüzel kişilerle, bilimsel enstitülerin araştırma birimleri, çeşitli iş yerleri ve kişilerce kurulabilir.

Özel müzeler genellikle sınırlı finansal kaynaklar ile güvenilen statüye sahip

şirketlerin yönetimindedir. Şirketler gibi müzeler ortaklık sözleşmeleri ile tayin edilen yöneticiler tarafından yönetilirler.

Đngiltere’de sayıları 1100’ün üzerinde olan özel müzeler, bağımsız müzeler statüsünde yer alırlar. Hemen hemen hepsi vakıflar tarafından desteklenerek kurulmuş ve çoğu merkezi veya yerel yönetimlerden düzenli kaynak almazlar.

Ülkemizde özel müzeciliğin temelini 1980 yılında ilk atan, Vehbi Koç Vakfı tarafından kurulmuş olan Sadberk Hanım Müzesi’dir (Erbay, 1999:30).

Özel Yönetime Ait Müzelere Örnekler:

Rahmi M. Koç Sanayi Müzesi (Đstanbul), Ali Üstay Av Müzesi, Ayşe ve Ercüment Kamlık Müzesi, S. Yaşar Resim Müzesi ve Sanat Galerisi, Çağlar Boyu Aydınlatma ve Isıtma Araçları Müzesi (Çamlıca), Eğit-Der Müzesi (Ankara Eğitimciler Derneği’ne Bağlı),T.C. Ziraat Bankası Müzesi (Ankara), Đş Bankası Müzesi (Đstanbul), Demir Çelik Sanayi Müzesi (Kardemir A.Ş.), Yapı Kredi Vedat Nedim Tör Müzesi (Đstanbul), Tekel Müzesi (Tekel Sigara Sanayi Đşletme Müdürlüğü) (Erbay, 1999:30) Özel yönetime bağlı müzelerden birisi olan, ayrıca çalışmamızda da yer alan Rahmi M. Koç Müzesi hakkında kısa bilgi aşağıda verilmektedir.

Rahmi M. Koç Müzesi:

Rahmi M. Koç Müzesi, eski Đstanbul'un merkezinde Haliç Kıyısında, iki tarihi binaya sahiptir.

Lengerhane (Lenger:Çıpa, Çıpahane): Sultan III. Ahmet (1703-1730) zamanında 12.

yüzyıldan kalma bir Bizans binasının temelleri üzerine kurulmuştur. Cumhuriyet'in kurulmasından sonra ise binaya Cibali Tütün Fabrikası sahip olmuştur. Lengerhane binasının çatısı 1984 yılında çıkan bir yangında ciddi hasar görmüş ve bina 1991 yılında Rahmi M. Koç Müzesi ve Kültür Vakfı tarafından satın alınmıştır.

Hasköy Tershanesi: Tersane 1861 yılında Osmanlı Deniz Hatları Şirketi (Şirket-i

Hayriye) tarafından kendi gemilerinin bakım ve onarımını yapmak üzere yapılmıştır. Tersane, 1984 yılında Ulaştırma Bakanlığının kontrolüne geçmeden önce, değişik kamu kuruluşlarının kontrolü altında bulunmuştur. 1996 yılında Rahmi M. Koç Müzesi ve Kültür Vakfı tarafından satın alınmıştır.

Müze misyonunu “Rahmi M. Koç Müzecilik ve Kültür Vakfı bünyesinde yer alan, Rahmi M. Koç Müzesi, tüm ülkelere ve geçmişten günümüze tüm dönemlere ait, endüstri ve mühendislikle ilgili objelerin ve belgelerinin toplanması, ev sahipliği yapılması, araştırılması, korunması ve sergilenmesine adanmış, kar amacı gütmeyen özel bir kurumdur. Müze, koleksiyonlarını ve kaynaklarını, halkı bilgilendirmek, onları etkilemek; Türkiye genelinde müze ziyaretlerini yaygınlaştırmak ve endüstri tarihinin araştırılmasını desteklemek için kullanacaktır.” olarak belirlemektedir.

Rahmi M. Koç Müzesi ufak seminerlerden büyük organizasyonlara kadar olan davetlerin organize edilebildiği bir alandır.130 kişilik konferans salonu, Erdoğan Gönül Galerisi'nde ise 750 misafiri oturarak veya 900 misafiri ayakta ağırlayabilme kapasitesine sahiptir. Haliç kıyısında yer alan teras alanlarını da isteyen kişi ve kuruluşların hizmetine sunmaktadır.

“Müzebüs” adlı gezici müze projesi kapsamında kısıtlı imkanları olan çocuklara müzenin sunduğu imkanları tattırma, farklı ve yaratıcı araç ve metodlarla eğitim alma

şansını vermektedir. Müzebüs , yılda 100.000 öğrencinin ayağına giderek ziyaret edilmektedir.

1994 yılında ziyarete açılan Rahmi M. Koç Müzesi'ni, 1996 yılında Avrupa Konseyi "Yılın Müzesi Özel Ödülü"ne layık görülmüştür.