1.5. KOBİ’LERİN SORUNLARI
1.5.2. KOBİ’lerin Finansal Sorunları
KOBİ’ler bulundukları ekonomilerde istihdam yaratma, inovasyon ve rekabet kaynağı olma, dinamik ve sağlıklı bir pazar ekonomisi yaratma ve ekonomik yapısal dengeyi koruma açısından oldukça önemlidir (Hitchens, 2003: 2). Dinamizm, esneklik, yeniliğe açıklık ve girişim KOBİ politikalarının temellerini oluşturmaktadır (Dyson, 1990: 6). Ancak tüm bunların sorunsuz olarak gerçekleştirilebildiği bir ekonomik ortam KOBİ’ler açısından mevcut değildir. Dünyada yatırımcılar, politikacılar ve gelişim uzmanları tarafından sıklıkla göz önünde bulundurulan işletmeler büyük işletmeler ya da beş veya daha az çalışanı olan mikro işletmeler olmakta; kalan ve daha önemli olan KOBİ’ler ise göz ardı edilmektedir (Newberry, 2006: 1).
KOBİ’lerin yaşadıkları sorunlar arasında onları en çok etkileyen finansman ile ilgili yaşadıkları sorunlar olmaktadır. Üretim, yönetim, pazarlama, finans gibi fonksiyonların birbirleriyle etkileşim içinde bulunmaları, sorunların birbirini etkilemesine neden olmaktadır. Her sorunun altında ise finansman sorunu ortaya
35
çıkmaktadır. Bu nedenle finansman sorunlarına çözüm bulmadan; KOBİ’lerin yatırım yaparak büyümeleri, dışarıya açılıp rekabet edebilmeleri söz konusu olamayacaktır (Yörük, 2001: 60).Ekonomi için tüm olumlu özelliklerine rağmen, KOBİ’ler ciddi bir dış kaynak sıkıntısı çekmekte ve ülkenin finansman kaynaklarından çok düşük düzeyde yararlanmaktadırlar. Reel sektörün yüksek faiz oranları ile kanak sağlaması ve göreceli olarak reel sektöre aktarılan fonların önemli kısmının, daha düşük riske ve daha fazla teminat gösterme yeteneğine sahip büyük işletmelere aktarılmış olması KOBİ’lerin ihmal edilmesine neden olmaktadır (Müslümov, 2002: 15). Finansman sorunları KOBİ’lerin en büyük sorunları olmakta; kuruluş aşamasında başlayan bu sorunlar işletme aşamasında da devam etmektedir.
Kuruluş aşamasında ticari bankaların tesis ve yatırım kredisi imkanları kısıtlı olup, bu konuda sadece Halk Bankası’nın geliştirdiği enstrümanlar az sayıda KOBİ’ye ulaşabilmektedir. Bazı KOBİ’lerin kısa vadeli kredilerini yatırımlarında kullanmaları borç / alacak vade yapısını uyumsuz hale getirmektedir. Yatırım ve kalkınma bankacılığının yeterince gelişmediği, risk sermayesi fonlarının yetersiz kaldığı, sabit sermaye yatırım araçları sağlayan ‘leasing’ sistemi ile proje bazında AB’nin ve Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşların sağladığı fonların KOBİ’lerin geleneksel yapıları ve bilgi eksikliği yüzünden tercih edilmediği görülmektedir. Devletin yatırım konusunda teşvik ve yardımları çok az sayıda işletmeye ulaşmakta, yatırımı doğru bölge ve sektöre yönlendirme konusunda eksik kalmaktadır (Yılmaz, 2003: 5).
KOBİ’lerin yatırım gereğini genelde sabit sermaye tutarı olarak algılamaları, kuruluş aşamasından sonra işletme sermayesi sorununu ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca kronik enflasyon, yüksek faizler, finansal dalgalanmalar da KOBİ’lerin işletme sermayesi eksikliğini beslemektedir. Stokların, vadeli satışların finansmanı da sorun olmakta, özsermaye yönetiminin yetersiz olması özsermaye / toplam varlık oranını olumsuz etkilemektedir. Yönetim ve örgütlenmede yaşanan sorunlar, muhasebe normuna uygun defter tutmama, özsermaye / toplam varlık oranının düşüklüğü gibi nedenler, bankaların KOBİ’lere kredi vermede çekimser davranmalarına yol açmaktadır. Alınan kredilerde de KOBİ’ler miktar, vade, faiz oranı ve teminat
36
açısından zorlu kredi koşullarına maruz kalmakta, finansman maliyetleri yükselmektedir (Yılmaz, 2003: 5).Aygen (2006), KOBİ’lerin finansal sorunları ile ilgili yaptığı çalışmasında, KOBİ’lerin %41,1’ i kredi faizleri konusunda, %30,4’ ü özkaynak yetersizliği konusunda sıkıntı yaşadığını ve işletmelerin %67,9’ nun özkaynakla finansmanı tercih ettiklerini belirtmiştir (Aygen, 2006: 85). Korkmaz ve Cura (2006), KOBİ’lerin finansal sorunlarının finansal yönetim konusunda bilgi ve donatım eksikliği; kaynak temin etmede güçlükler ve yüksek kredi maliyetleri; nakit, alacak, tedarik ve stok yönetimi problemleri; finansal kaynakların etkin kullanılmaması ve sermaye piyasasına uyum sorunları olarak sıralamışlardır (Korkmaz ve Cura, 2006: 148). Koyuncugil ve Özgülbaş (2006), KOBİ’lerin finans güçlüğü çekmelerinin en önemli nedenlerini; finansman yetersizliği, kredi temininde zorluklar, Türkiye’de mali piyasaların gelişmemiş olması ve finansal yönetimdeki yetersizlikler olarak sıralamışlardır. Ayrıca bu nedenlere, yatırım ikliminin yetersiz olması, yüksek enflasyon ve vergi oranları, sermayenin ve temel sınai girdilerinin yüksek maliyetli olduğu hususlarını da eklemişlerdir (Koyuncugil ve Özgülbaş, 2006: 159). Kendirli vd. (2007)’nin çalışmaları da bunu doğrulamakta ve karşılaşılan finansal sorunların kredi maliyetlerinin yüksekliği ve teminat bulmama şeklinde olduğunu ve işletmelerde profesyonel finans yöneticisi istihdam etme oranının %7,4 olduğunu belirtmişlerdir (Kendirli vd., 2007: 510).Kutlu ve Demirci (2007), KOBİ’lerin yaşadığı finansal sorunları incelemişler ve kredi temininde yaşanan sorunlar, özsermaye / işletme sermayesi yetersizliğinden kaynaklanan sorunlar, sermaye piyasasından fon elde etmede yaşanan sorunlar, finansal yönetim yetersizliğinden yaşanan sorunlar ve alternatif finansman tekniklerinin yeterince kullanılmamasından kaynaklanan sorunlar olarak beş grupta toplamıştır (Kutlu ve Demirci, 2007: 191-193). Wu vd. (2008)’ne göre, KOBİ finansmanında karşılaşılan en ciddi sorun günlük faaliyetleri yerine getirecek yeterli işletme sermayesinin olmamasıdır (Wu, vd., 2008: 966). Konuk ve Aygen (2007) çalışmalarında KOBİ’lerin en önemli finans sorunları; alacakların tahsilinde yaşadıkları sorunlar, kredi maliyetlerinde artış ve yüksek enflasyondur (Konuk ve Aygen, 2007: 518).
Ülkemizde yapılan çalışmalarda elde edilen sonuçları yıllar öncesinden doğrulayan Robbie vd. (1983), çalışmalarında KOBİ’lerin karşılaştığı en büyük finansal güçlüğün kredi temininde olduğunu belirtmişlerdir. Bunun nedenini,
37
kurumsallaşamayan KOBİ’lerin kredi taleplerinde bireysel müşteriler gibi davranmaları olarak açıklamışlardır (Robbie vd., 1983: 10).Ülkemizde faaliyet gösteren KOBİ’ler; yönetim, üretim, pazarlama ve finansman sorunları ile karşı karşıya kalmaktadır. Bu sorunlardan finansal sorunların öneminin, nedenlerinin ve çözüm önerilerinin belirlenmesi son derece önemlidir. Dolayısıyla küçük ve orta ölçekli işletmelerin fon tedarik sürecinde karşılaştıkları güçlükler önemli olmakla birlikte, sahip oldukları fon kaynakların etkin ve doğru kullanımı da önemli hale gelmektedir.