Babasının ölümü üzerine genç yaşta tahta geçerek Mısır kraliçesi olan Kleopatra’nın ilk yılları hakkında çok az bilgi mevcuttur. Özellikle İskenderiye’de geçirdiği bebeklik ve çocukluk dönemlerine ilişkin veriler yeterli ve verimli olmaktan oldukça uzaktır. Öyle ki Kleopatra ile ilgili bilgilerimiz, onun tahta geçişi ile birlikte yoğunluk kazanmıştır. Kleopatra283 M.Ö. 70 yılının sonu ya da M.Ö. 69 yılının başında
283 Pek çok kaynakta Kleopatra’dan “VII. Kleopatra” olarak bahsedilse de Ptolemaios sülalesinde kaç tane
Kleopatra olduğu hala önemli bir tartışma konusudur. Hatta bazı kaynaklarda “VII. Kleopatra” olarak bilinen kraliçenin aslında “VI. Kleopatra” olduğu ifade edilmektedir. Durum böyle olsa da, mevcut karışıklığı gidermek adına pek çok kaynakta “VII. Kleopatra” adı kullanılmaktadır. Bkz. S. A. Ashton, Cleopatra and Egypt, Blackwell Publishing, Oxford 2008, s. 11; E. E. Stoll, “Cleopatra”, The Modern Language Review, Vol. 23/2, 1928, s. 145; Ptolemaios kral ve kraliçelerinin kronolojik listesi için bkz. S. M. Burstein, The Reign of Cleopatra, Greenwood Press, Londra 2004, s. 155; Ptolemaios Hanedanı’nda nesiller boyu kullanılan ve Makedon-Yunan kökenli bir isim olan “Kleopatra” adı, Ptolemaios Hanedanı mensupları olan kadınlara verilen “Kleopatra, Berenike ve Arsinoe” gibi üç önemli isimden biridir ve “soyu belli/babası belli” anlamına gelmektedir. Bkz. J. Tyldesley, Cleopatra. Last Queen of Egypt, Basic Books, Londra 2008, s. 23-24; J. Tait, “Cleopatra by Name”, Cleopatra Reassessed, (Eds. S. Walker, and S. A. Ashton), The British Museum Occasional Paper, Londra 2003, s. 4; Angelica E. Delaney, “Reading Cleopatra VII: The Crafting of a Political Persona”, The Kennesaw Journal of Undergraduate Research, Vol. 3/I, Article 2, 2014, s. 1; W. Christensen, Great Empires of the Past: Empire of Ancient Egypt, New York 2005, s. 59; Kleopatra isminin Mısır’da ilk kez ortaya çıkışı III. Antiokhos’un kızı I. Kleopatra’nın M.Ö. 194-193 yılında V. Ptolemaios ile evlenmesi ile olmuştur. Bkz. J. Tyldesley, Cleopatra. Last Queen of Egypt, Basic Books, Londra 2008, s. 23-24; J. Tait, “agm.”, s. 4; Angelica E. Delaney, “agm.”, s. 1.
79
dünyaya gelmiştir.284 Bir yandan Mısır kralı babası XII. Ptolemaios285 hakkında çok az
bilgi, diğer yandan da annesinin kimliği hakkında teyit edilmesi güç olan bilgi parçaları söz konusudur. Bazı modern yazarlar Kleopatra’nın annesinin Mısırlı olduğunu ve Mısır’ın kurucu tanrısı Ptah’ın Memphis’teki tapınağında görev yapan başrahibin akrabası olduğunu öne sürmektedirler.286 Kleopatra’nın Mısır dilini çok iyi bildiği de
göz önüne alınırsa, Mısır kökenli bir annesi olma ihtimali olası bir hal almaktadır. Bu yaklaşımdan yola çıkarak Kleopatra’nın annesinin Ptolemaios soyuna mensup bir kadın olmasa bile Mısır kökenli seçkin bir kadın olması muhtemeldir.287 Fakat modern görüş,
Kleopatra’nın annesinin kimliği konusunda iki farklı isimden bahseder.288 Bazı yazarlar,
Kleopatra’nın, XII. Ptolemaios ile onun öz kız kardeşi olan VI. Kleopatra Tryphaina’nın kızı olduğu savunurken,289 bazı yazarlar ise hem Kleopatra’nın hem de IV. Berenike’nin
284 Antik kaynaklar Kleopatra’nın doğum tarihi konusunda net bir tarih vermemiştir. Dolayısıyla
Kleopatra’nın M.Ö. 70/69 yılının kış mevsiminde doğduğunu gösteren kesin bir kanıt yoktur. Fakat onun doğduğu yılı hesaplamak için Plutarkhos’un verdiği ölüm tarihine göre bir değerlendirme yapmak gerekirse 22 yıl kraliçelik yapan Kleopatra 39 yaşında iken ölmüştür. Tahta geçiş tarihi de tam olarak bilinmemektedir. Fakat babası XII. Ptolemaios’un öldüğü M.Ö. 51 yılında geçtiği düşünülmektedir. Bkz. Plutarkhos, Marcus Antonius, 86; G. Hölbl, A History of The Ptolemaic Empire, (Çev. Tina Saavedra), Routledge, Londra 2001, s. 223; Angelica E. Delaney, “Reading Cleopatra VII: The Crafting of a Political Persona”, The Kennesaw Journal of Undergraduate Research, Vol. 3/I, Article 2, 2014, s. 1; M. Grant, Cleopatra, Hachette Publishing, Londra 2011, s. 16; J. Tyldesley, Cleopatra. Last Queen of Egypt, Basic Books, Londra 2008, s. 32; P. J. Jones, Cleopatra: A Sourcebook, University of Oklohama Press, Oklohama 2006, s. xiv.
285 Strabon, Kleopatra’nın babası XII. Ptolemaios’tan bahsetmektedir. Dört çocuk sahibi olan ve
Auletes/flüt çalan lakabıyla bilinen XII. Ptolemaios’un en büyük kızının Kleopatra olduğunu belirtirken kralın çapkınlıklarından, ahlaksızlığından, kanun dışı işlerinden ve Roma ile kurduğu politik ilişkilerden de bahsetmiştir. Strabon’nun bahsetmiş olduğu bu konulardan Dio’da bahsetmektedir. Dio, Kral XII. Ptolemaios’un Roma’ya gitmesiyle birlikte kralın kızı IV. Berenike’nin İskenderiyeliler tarafından tahta geçirilmesi ve sonrasında yaşanan olayları anlatmıştır. Bkz. Strabon, Geographica, 17. 1. 11; Ayrıca bkz. Dio, Historiae Romanae, 39. 13.
286 Modern yazarlar bu konuda iki farklı görüş ortaya koymaktadır. G. Hölbl, Kleopatra’nın annesinin
Memphis’teki Ptah’ın yüksek rahiplerinin ailesinden geldiğini belirtir. Bu iki grup arasında var olduğu düşünülen sosyal etkileşimin pek mümkün olmadığını düşünen Thompson ise bu önerinin savunulamaz olduğunu düşünmektedir. Bkz. R. S. Bianchi, “Images of Cleopatra VII Reconsidered ”, Cleopatra Reassessed, The British Museum Occasional Paper, Londra 2003, s. 13; G. Hölbl, “age.”, s. 223.
287 Strabo, Geographica, 17. 1. 11; Dio, Historiae Romanae, 39.13; Samuel Birch, Two Egyptian Tablets
of the Ptolemaic Period, Londra 1864, s. 7; J. Tyldesley, Cleopatra. Last Queen of Egypt, Basic Books, Londra 2008, s. 28, 30; Ptolemaios Hanedanı’na yabancı soyunun Suriye kökenli bir kadın olan ve V. Ptolemaios Epiphanes ile evlenen I. Kleopatra ile girdiğini savunan yazar J. P. Mahaffy, “Cleopatra VI”, The Journal of Egyptian Archaeology” adlı makalesinde Kleopatra’nın kökeni hakkında bilgi verirken annesinin kraliyet ailesine mensup soylu bir kadın olduğunu öne sürmektedir. Bkz. J. P. Mahaffy, “Cleopatra VI”, The Journal of Egyptian Archaeology, Vol. 2/1, 1915, s. 1-4.
288 Kleopatra’nın farklı kadınlardan dünyaya gelmiş olan diğer kardeşleri IV. Arsinoe, XIII. Ptolemaios ve
XIV. Ptolemaios dışında sadece IV. Berenike’nin annesinin kim olduğu bilinmektedir. Bkz. T.C. Skeat, “Notes on Ptolemaic Chronology: III The First Year which is also The Third: A Date in The Reign of Cleopatra VII”, The Journal of Egyptian Archaeology, Vol. 48, 1962, s. 100; P. J. Jones, “age.”, s. 28; Michel Foss, The Search for Cleopatra: The True Story of History’s Most Intriguing Woman, Arcade Publishing, New York 2011, s. 40; J. Tyldesley, “age.”, s. 27.
80
annesinin, M.Ö. 80 yılında tahta çıkan Mısır kralı XII. Ptolemaios ile evlenen V. Kleopatra Tryphaina olduğunu savunmaktadır.290
Ptolemaios sülalesi mensubu olarak yönetimin yasal varisleri arasında yer alan V. Kleopatra Tryphaina ile VI. Kleopatra Tryphaina’nın aynı kişi olduğu görüşünde olan ikinci gruptaki modern yazarlara göre V. Kleopatra Tryphaina, M.Ö. 80 yılında tahta geçen XII. Ptolemaios ile evlenerek, M.Ö. 58-57 yılları arasında kısa bir süreliğine Mısır kraliçesi olmuştur. Bu evlilikten de VI. Kleopatra Tryphaina dünyaya gelmiştir.291
Modern yazarların bu tezinin dayanağı, 19. yüzyıla ait Mısır tabletleridir. PtolemaioslarDönemi’ne ait olan ve S. Birch tarafından çözümlenen bu tabletlerden edindiğimiz bilgilere göre, Mısır’ın erken dönem hükümdarları gibi XII. Ptolemaios da Ptah’ın Memphis’teki başrahibi olan III. Pasherenptah/Psenptah292 ile oldukça yakın bir
siyasi profil çizerek dönem rahibin görev yaptığı tapınağa ziyaretlerde bulunmuş, adaklar adamış ve para yardımında bulunmuştur.293 Bu bilgileri veren tabletlerden
birinde, XII. Ptolemaios ile V. Kleopatra Tryphaina’nın M.Ö. 79 yılında evlendiklerinden bahsedilmektedir.294 Modern yazarların ortaya koyduğu bu
tartışmalara göre Kleopatra’nın annesinin V. Kleopatra Tryphaina olması muhtemeldir. S. Birch’in çözümlediği tabletlerin varlığı bunu doğrulayan önemli kanıtlar olarak karşımıza çıkmaktadır.
290 A. E. Delaney, “Reading Cleopatra VII: The Crafting of a Political Persona”, The Kennesaw Journal
of Undergraduate Research, Vol. 3/I, Article 2, 2014, s. 1; M. Grant, Cleopatra, Hachette Publishing, Londra 2011, s. 16-17; J. Tyldesley, Cleopatra. Last Queen of Egypt, Basic Books, Londra 2008, s. 30, 32; P. J. Jones, Cleopatra: A Sourcebook, University of Oklohama Press, Oklohama 2006, s. xiv; Modern yazarların bu görüşü muhtemelen Ptolemaios dönemine ait tabletlerde yer alan bilgilere dayanmaktadır. Bkz. S. Birch, Two Egyptian Tablets of the Ptolemaic Period, Londra 1864, s. 6; Mısır kaynaklarına baktığımızda, Kleopatra’nın annesi olduğu öne sürülen V. Kleopatra Tryphaina’nın birden bire kaybolduğu görülmektedir. En geç M.Ö. 7 Ağustos 69 tarihine ait papirüslerde karşımıza çıkan V. Kleopatra Tryphaina bu tarihten sonraki kayıtlarda yer almamıştır. Bu da, V. Kleopatra Tryphaina’nın doğumda ölmüş, öldürülmüş ya da bazı nedenlerden dolayı kamusal hayattan çekilmek veya uzaklaştırılmak zorunda kalmış olabileceğini düşündürmektedir. Bkz. Stahelin, RE, XI (1921), col. 749; J. Tyldesley, “age.”, s. 31-32, 35-36; M. Grant, Cleopatra, Hachette Publishing, Londra 2011, s. 6, 18, Dip. 7; S. A. Ashton, Cleopatra and Egypt, Blackwell Publishing, Oxford 2008, s. 6; G. Hölbl, A History of The Ptolemaic Empire, (Çev. Tina Saavedra), Routledge, Londra 2001, s. 223, 251. Dip. 12.
291 J. Tyldesley, “age.”, s. 31-32, 35-36; M. Grant, “age.”, s. 16, 18, Dip. 7; S. A. Ashton, Cleopatra and
Egypt, Blackwell Publishing, Oxford 2008, s. 6.
292 Ptah’ın Memphis’teki başrahibinden S. Birch “III. Pasherenptah” olarak; G. Hölbl ise “III. Psenptah”
olarak bahseder. Bkz. S. Birch, “age.”, s. 6; G. Hölbl, “age.”, s. 223.
293 S. Birch, “age.”, s. 6.
294 Tabletlerde, Kleopatra V. Tryphaina’dan sonra gelen VI. Kleopatra’dan bahsedilmektedir. Fakat S.
Birch, burada VI. Kleopatra olarak bahsedilen kişinin aslında VII. Kleopatra olduğunu öne sürmektedir. Bkz. S. Birch, “age.”, s. 36.
81
Yukarıda bahsi geçen XII. Ptolemaios Theos Philopator Philadelphos Neos Dionysos ise VII. Kleopatra’nın babasıdır.295 Fakat İskenderiyeliler, Kral Lathyrus’un
bir cariye/metres ile olan ilişkisinden dünyaya gelmiş gayri meşru bir çocuk olması nedeniyle onu “nothos”296 (babası belli olmayan), “auletes” (flüt çalan), “piper”
(gaydacı) ya da “oboe” (ney çalan) olarak isimlendirmişlerdir.297 XII. Ptolemaios’un
gayrimeşru bir çocuk olarak dünyaya gelmesinin yanı sıra kraliyet kökenli olmaması, çocuklarının da gayrimeşru sayılmasına neden olacak bir sorunu da beraberinde getirmiştir.298
XII. Ptolemaios’un gayrimeşru olduğu yönündeki iddialar kızı Kleopatra’yı da etkilemiştir. Hem babasının gayrimeşruluğu ve kraliyet mensubu olarak görülmemesi hem de annesinin kim olduğunun net olarak bilinmemesi, Kleopatra’nın da meşruiyetini tartışmaya açık hale getirmiştir. Bu durum, Strabon’un “…onun üç kızı vardı, bunlardan yalnızca biri, kraliçe olarak ilan edilen en büyük kızı meşruydu…” ifadesinde sadece IV. Berenike’nin meşruiyetine değinmesi, Kleopatra’nın da tıpkı babası gibi gayrimeşru olarak değerlendirmesine yol açmıştır. Dolayısıyla Strabon’un burada, XII. Ptolemaios’un gayrimeşruluğu üzerinden kızı Kleopatra’nın gayri meşruluğunu vurgulamaya çalıştığı düşünülebilir.299 Fakat hem XII. Ptolemaios’un hem
de Kleopatra’nın gayrimeşru olduğu hususunda karşımıza çıkan asıl sorun, bir kraliçeden dünyaya gelmeyen çocukların meşru görülmemesi gerektiğini savunan
295 XII. Ptolemaios’un ünvanları Theos (Tanrı), Philopator (babasını seven), Philadelphos (kızını-oğlunu
seven), Neos Dionysos’tur (Yeni Dionysos). Bkz. Strabo, Geographica, 17. 1. 11; M. Grant, Cleopatra, Hachette Publishing, Londra 2011, s. 16; G. Hölbl, A History of The Ptolemaic Empire, (Çev. Tina Saavedra), Routledge, Londra 2001, s. 223; Philadelphos ünvanının XII. Ptolemaios’un yanı sıra VI. Kleopatra Tryphaina ve III. Berenike tarafından da kullanıldığı düşünülmektedir. Bkz. G. Hölbl, “age.”, s. 223.
296 XII. Ptolemaios’un nothos diye çağırılması, babası IX. Ptolemaios Soter’in nikahsız eşinden veya
sevgilisinden dünyaya gelmiş olması ile yakından ilişkilidir. Bkz. Strabo, Geographica, 17. 1. 11, 13; P. J. Jones, Cleopatra: A Sourcebook, University of Oklohama Press, Oklohama 2006, s. 28; M. Grant, “age.”, s. 25; S. A. Ashton, Cleopatra and Egypt, Blackwell Publishing, Oxford 2008, s. 31-32.
297 Strabo, Geographica, 17. 1. 11,13; P. J. Jones, “age.”, s. 28; M. Grant, “age.”, s. 25; S. A. Ashton,
Cleopatra and Egypt, Blackwell Publishing, Oxford 2008, s. 31-32.
298 Pausanias, Periegesis, I.9.3; G. Hölbl, “age.”, s. 222-223; M. Grant, Cleopatra, Hachette Publishing,
Londra 2011, s. 16, 46; Ptolemaios sülalesine yabancı kökenli bir kadının ilk kez dahil olması I. Kleopatra’nın, hanedandan V. Ptolemaios Epiphanes (M.Ö. 205-180) ile evlenmesi sonucu gerçekleşmiştir. I. Kleopatra’nın kökeni konusunda ise farklı görüşler vardır. Mısır, Suriye, Part, Pers, Yunan, Roma ya da Nubia kökenli bir yabancı olduğu ve bu nedenle çocuklarının da gayrimeşru sayıldığı öne sürülmektedir. Bkz. J. Tyldesley, Cleopatra. Last Queen of Egypt, Basic Books, Londra 2008, s. 31- 32; M. Grant, “age.”, s. 17-18; J. P. Mahaffy, “Cleopatra VI”, The Journal of Egyptian Archaeology, Vol. 2/1, 1915, s. 2; S. A. Ashton, Cleopatra and Egypt, Blackwell Publishing, Oxford 2008, s. 31-32, Fig. 3.1.
299 Strabo, Geographica, 17. 1. 11; Strabon’un Romalıları onurlandırmayı hedefleyen bu yaklaşımı,
doğuştan temizlenemeyecek bir lekeye sahip olduğunu öne sürdüğü Kleopatra üzerinden Ptolemaiosları küçümsediğini gösterir. Bkz. J. Tyldesley, “age.”, s. 27-28.
82
Greko-Romen bakış açısından kaynaklanmaktadır.300Burada kraliyet geleneğinin ön
planda olduğunu söylemek mümkündür. Kralın çocuklarını dünyaya getirecek olan kadının soylu ve köklü bir aileden olması, hatta kraliyet mensubu olmasının çoğunlukla tercih edilen bir durum olması önemli bir etken olarak karşımıza çıkar. Zira meşruiyet köklü ve soyu bir aileye mensubiyet ile ilişkilendirilmektedir. Dolayısıyla meşruiyet- soyluluk-statü ilişkisinin her daim etkili olduğu söylenebilir.