Ders kitapları, öğretme-öğrenme sürecinde, öğrencilerin neler öğreneceğinin, öğretmenlerin neler öğreteceğinin ve sürecin yürütülmesinde nasıl bir yöntem uygulanacağının yol göstericisi olarak etkili bir kaynaktır. Çünkü öğrencilerin, derste anlatılan bilgilerin doğruluğunu karşılaştırabilecekleri tek bilgi kaynağı ders kitaplarıdır. Bu nedenle ’’ ders kitaplarının öğrenci için bir zorunluluk değil, onun istekle ulaşacağı, bilme merakını gidereceği, uygulama isteği meydana getiren bir kaynak olması gerekmektedir’’ (Doyran, 1997, 37). ‘’Ders kitapları planlı eğitim uygulamalarında öğrencilerin neyi öğreneceğini ve öğretmenin de neyi öğreteceğini önemli ölçüde belirleyen kaynaklar olduğundan, öğretmen ve öğrencinin temel başvuru kaynağı durumundadır. Bu sebeple ders kitabı, gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde her zaman önemli bir eğitim aracı olmuştur. Japon öğretmenlerin, okulda derste iken deprem olduğunda, ders kitaplarının da öncelikle kurtarılması gerekenler arasında olduğunu vurgulamaları bu önemi net bir şekilde ortaya koymaktadır’’ (Semerci, 2004, 49-50). Günümüzde ise Japonlar ve Amerika Birleşik Devletleri gibi birçok
32
gelişmiş ülke ders kitaplarını öğretim için temel kaynak olarak göstermektedirler. Amerika Birleşik Devletlerinde ders kitaplarının önemli bir yeri vardır. Shannon’un yaptığı bir araştırmaya göre, ‘’öğrenciler sınıfta zamanlarının yaklaşık yüzde 80’ini ders kitapları ve ders kitaplarıyla ilgili etkinliklere harcamaktadır’’ (Semerci, 2004, s. 49-50). Diğer taraftan ‘’Türkiye’de de ders kitapları, temel bir bilgi kaynağı olup derslerde en çok kullanılan materyallerden birisidir’’ (Kaya Z. , 2002, s. 92-3).
‘’Öğrenme öğretme süreçlerinin başarıyla gerçekleşmesi, eğitim ortamında konunun gerektirdiği her türlü öğenin yer almasına ve bunların yeri ve zamanı geldiğinde birbirini tamamlayacak biçimde kullanılmasına bağlıdır’’ (Çetin, 2008, 17).
Eğitim ortamı, öğrenme öğretme etkinliklerinde, konunun özelliğine göre etkileşimde bulunan araç gereç, tesis ve organizasyon öğelerinden oluşur. Eğitim ortamının kaynaklarını oluşturan araç gereçlerden biri ise öğretmen ve öğrenciyi istekli kılan ya da isteği azaltan çeşitli etmenleri içinde barındıran ders kitabıdır. Bu nedenle ders kitaplarının öğrenciye seslenen, onların gereksinimlerini göz önünde tutan ve öğretim ortamını olumlu etkileyen yönleri olmalıdır. Zira ders kitapları, “eğitim programlarında belirlenen amaçlar doğrultusunda öğretim programlarındaki derslerin içeriği ile ilgili bilgileri öğrencilere sunan ve öğrenme hızlarına uygun çalışma olanağı sağlayan öğretim materyalleridir” (Evin ve Kafadar, 2004, 294). Yukarıda saydığımız nedenlerden ötürü ders kitaplarının sınıfta öğretmen ve yazı tahtasından sonra en çok kullanılan araç olması gerekmektedir. Bu da ancak ders kitaplarının eğitim programına uygun bir şekilde hazırlanmas ı ile mümkün olabilir. Bu nedenle eğitimde kaliteyi artırmak amacıyla Milli Eğitim Bakanlığımız tarafından yürütülen ilköğretim programlarını yenileme çalışmaları tamamlanmış ve 2005-2006 öğretim yılında uygulamaya konmuştur.
Her bir derse ilişkin olarak hazırlanan yeni öğretim programı ile birlikte yeni ders kitapları da hazırlanmıştır. Hazırlanan yeni ders kitaplarının her birinin değerlendirilmesinin eğitim ve öğretim faaliyetlerinin etkili ve verimli bir şekilde yapılmasına katkı sağlayacağını iddia eden tez çalışmasında, 7. Sınıf
33
Sosyal Bilgiler Ders Kitabını öğretmen görüşlerine göre incelenmiştir. Araştırmadaki temel soru ise “iyi bir ders kitabı nasıl olmalıdır?” sorusudur. Kabapınar (2002), günümüz dünyasının bu soruya verdiği yanıtı şöyle özetlemektedir:
“Ders kitaplarının öğrenci merkezli, öğrencide sistemli bir şekilde belirli beceriler oluşturmayı amaçlayan, öğrencinin bireysel düşünce ve değer yargılarım özgürce oluşturmasına olanak tanıyacak özellikte olması gerektiği yönündedir. Bununla beraber, bir önceki bölümde incelediğimiz gibi son dönemdeki hâkim anlayış olan yapılandırmacı yaklaşıma göre Sosyal Bilimlerle ilgili konularda da iyi bir ders kitabı, mutlak ve tek doğrudan uzak bir çoğulculuk, önyargıdan uzak bir objektiflik, farklı görüşlerin kaçınılmazlığını ve geçerliliğini ortaya koymalıdır” (Kabapınar, 2002, 33).
Bu çalışmada da 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabının bu özellikleri taşıyıp taşımadığı öğretmen görüşlerine göre belirlenmeye çalışılmıştır.
Bununla beraber, eğitim hayatında karşılaşılması muhtemel bazı problemlerden de bahsetmek gerekmektedir. Bunlardan bir tanesi, ders kitaplarının içeriği tasarlanırken, ülkenin iç dinamiklerinin de göz önünde bulundurulması gerekliliğidir. Mesela, çevrenin imkânları, dersin özellikleri, öğretmenin formasyonu gibi faktörlerden dolayı öğretim ortamında kullanılan araçlar çeşitli olmayabilir. Bu tür imkânsızlıklarda öğrenme -öğretme sürecinin vazgeçilmez materyali ders kitaplarıdır. Öte yandan teknolojideki gelişme ve öğretim araçlarındaki çeşitliliğin olduğu öğrenme ortamlarında bile ders kitaplarının günümüzde en önemli kaynaklardan biri olması, bu kitapların, öğretim programında soyut olarak planlanan amaç ve hedeflerin, somut olarak kendini gösterdiği materyaller olmaları ile de ilişkilidir (Kabapınar, 2002, 337). Bu sebeple, imkânların çok fazla gelişmemiş olduğu bölgeleri de düşünerek, ders kitaplarının içeriğinin öğrenci merkezli anlayışa göre tasarlanması gerekir. Bu sebeple, ders kitaplarında öğrencinin önceki deneyim dünyasını harekete geçiren, tanımların ve anlamların neler olabileceğini hissettiren/sezdiren ve onun bireysel anlam yaratma çabasına girmesini kışkırtan metinler yer almalıdır. Aksi takdirde, metinlere dayalı öğrenmenin karmaşıklığından dolayı öğrencilerin ders kitabında bulunan
34
konuları kavramakta zorlanması ve metinleri okuyarak, önemli bilgileri ve olayları tespit etmeyi bilmemesi sonucu doğar ki bunun sonucunda yapılandırmacı yaklaşımın hedeflediği eğitim sonuçlarına varılması imkânsız hale gelir. (Myers ve Savage, 2005)
Eğitim hayatındaki bir başka problem de ders kitaplarının tamamen yapılandırmacı yaklaşımın öngördüğü şekilde tasarlanmasına rağmen, dersin işleniş biçiminin buna uygun olmamasından kaynaklanmaktadır. ‘’Bazı sınıflarda hâkim olan eğitsel stratejinin, çok az ya da hiç etkinlik olmadan, doğrudan ders kitaplarından öğretmek olması, Sosyal Bilgiler dersinde
“anlama” ve “düşünme” eylemlerinin kazandırılması yerine, kitabın
işlenmesine öncelik verilmesi sonucunu doğurmaktadır’’ (Sunal ve Haas, 2005, 7). Bu gibi durumlarda içeriği öğrenmek için bütün sorumluluk öğrenciye yüklenmektedir. Öğrenilmesi gereken içerik, genelde terimleri ve konuları ezberlemekten oluşmaktadır ve Sunal ve Haas, bu tür bir öğretimin sosyal bilgileri gerçekten öğretmeyeceğini vurgulamıştır.
2.1.7.Eğitim programlarında davranışçı yaklaşımdan yapılandırmacı yaklaşıma