I. BÖLÜM
3.1. Kitabın Nisbeti ve Eserle İlgili Yaptığımız Çalışma
Çalışmamızda Ezher Kütüphanesi’nde genel 41821 sayı ve 3127 özel sayıyla mevcut yazma nüshayı esas aldık. Bu nüshanın yazısı açık ve okunabilir niteliktedir. Nesih hattıyla yazılmıştır. Nüsha tamdır.
Söz konusu nüsha 40 varaktır. Bir varakta bulunan satır sayısı 23’tür. Bir satırın kelime sayısı yaklaşık olarak 12 kelimedir. Nüshanın yazı çeşidi nesih hattı ile yazılmıştır..Nasihin ismi ve istinsah tarihi belirtilmemiştir.
3.1.2. Kitabın Müellifine Aidiyetinin Tesbiti
Yukarıda söylediğimiz gibi bu nüshayı Ezher Kütüphanesi’nden elde ettik. Yazma eserler kütüphaneleri ve internet sitelerinde uzun bir süre araştırma yaptıktan sonra bu eserin dört nüshası olduğunu tespit ettik. Ezher Kütüphanesi’nde bulunan yazma eserin toplam dört nüshası vardır:
İki tam nüsha İmam Nevevî’ye nisbet edilmiştir. Diğer tam bir nüsha da herhangi bir müellife nisbet edilmemiştir. Bir başka nüsha da Kâdî Zekeriyyâ’ya nisbet edilmiştir. Fakat bu nüshayı diğer nüshalarla karşılaştırdığımızda bu nüshaların ya Nevevî’ye ya da Kâdî Zekeriyyâ’ya ait sadece bir eser olduğu kanaatine vardık. Bu işin sonucuna ulaşmaya çalışarak bu kitabın hangi âlime ait olduğunu gösteren gerekçeleri araştırdık. Bu gerekçeleri şu şekilde zikredebiliriz:
3.1.3. Eserin İmam Nevevî’ye Ait Olduğunu Gösteren Gerekçeler
1- Ezher Kütüphanesi’nde bulunan iki nüshanın kapağında şerhin İmam Nevevî’ye ait olduğunun yazılmış olması.
29
2- Nevevî, kendi el-Erba‘ûn’unun hatimesine şunu yazmıştır: “İnşaallah
daha sonra bunun için müstakil bir şerh yazmaya başlayacağım.”151 Bu ifadeden hareketle onun ileride bir şerh yazma ve o şerhin de bu şerh olma ihtimali.
3- Nevevî’nin hayatını ele alan kaynakların çoğunun onun kendi Erba‘ûn’ü üzerine bir şerh yazdığını zikretmiş olmaları.
3.1.4. Eserin Kâdî Zekeriyyâ el-Ensârî’ye ait Olduğunu gösteren deliller
1. Ezher Kütüphanesi’nde bulunan nüshalardan birinin kapağı üzerinde şu şekilde yazılmıştır: “Şerhu Metni’l-Erba‘în li-‘ş-Şeyhi’l-İmâmi’l-Kâdî Zekeriyyâ el-
Ensârî”. Bu ifade söz konusu şerhin Zekeriyyâ el-Ensârî’ye ait olduğunu
göstermektedir.
2. Yazma eserin kataloğunda şu açıklamaya yer verilmiştir:
Kitabın adı: Şerhu Zekeriyyâ el-Ensârî ale’l-Erba‘îni’n-Nevevî.
Müellif: Zekeriyya el-Ensârî: Zeynuddin Ebû Yahya Zekeriyyâ b. Muhammed b.
Ahmed b. Zekeriya es-Suneykî el-Mısrî eş-Şâfiî.
Yazmanın başı: Ali b. Ebî Tâlib, Abdullah b. Mes‘ûd, Mu‘âz b. Cebel, Ebu’d-
Derdâ, İbn Ömer, İbn Abbas (r.a.) Enes b. Mâlik ve Ebû Hureyre’den rivayet ettik.
Yazmanın sonu: Peygamber (s.a.s.) Hz. Ebubekir (r.a.)’e şöyle demiştir:
“Allah’ım ben nefsime çok zulmettim. Günahları ancak sen bağışlarsın. İndinden bir mağfiretle beni bağışla. Bana merhamet et. Şüphesiz sen çok bağışlayan ve çok merhamet edensin”.
Nüshanın Numarası: *--337957. Varakların Sayısı: 40 varak. Ekteki Dosya Sayısı: 4 dosya.
Mahtût Eserin Kaynağı: el-Ezherü’ş-Şerif, Mısır.152
3. Ezher Kütüphanesi’nde bulunan 3. nüshanın kapağı üzerinde hiçbir müellife nisbet edilmeden şu şekilde yazılmıştır: “Kitâbu Şerhi’l-Erba‘în Hadîs”. Önsöz, nüsha numarası ve varak sayısı farklı olmakla beraber yukarıda geçen yazma
151 Heytemî, s. 639.
30
nüshanın bilgilerinin aynısı bu nüshada da vardır. Yani bu nüshanın yazma eserle ilgili bilgi bölümünde müellifin Zekeriyya el-Ensârî olduğu söylenmiştir.
4. Mektebetü’l-Mustafa’nın internet sitesinde153 söz konusu şerhin üç nüshası vardır. Onlardan biri esas aldığımız nüsha, diğeri yukarıda bahsedildiği gibi Nevevî’ye nisbet edilen iki nüshadan biri ve diğer nüsha ise hiçbir müellife nisbet edilmeyen nüshadır. Bu nüshaların hepsinin kataloğunda bu şerh, Kâdî Zekeriyyâ el- Ensârî adıyla kaydedilmiştir.
5. Alukah internet sitesinde154 Ezher Kütüphanesinde Nevevî’ye nisbet edilen bir nüsha bulunmaktadır. Kapağında Nevevî’nin adı yazılı olduğu halde katalogda şu şekilde kaydedilmiştir:
el-Mektebetu’l-Ezheriye, Şerhu Zekeriyyâ el-Ensârî ale’l-Erba‘îni’n-Nevevîyye. Müellif: Zekeriya Muhammed b. Ahmed b. Zekeriyyâ el-Ensârî.
6. Dâru’l-İftâi’l-Mısriyye sitesi, Zekeriyyâ el-Ensârî’nin el-Erba‘ûn üzerine şerhi olduğunu zikretmiştir.155
7. “el-Fethu’l-Mubîn bi-Şerhi’l-Erba‘în” adlı eseri tahkik eden komisyon
el-Erba‘ûn’ün şerhlerini zikrederken şöyle demiştir: “Zekeriyyâ el-Ensârî’nin Nevevî’nin Erba‘ûn’ü üzerine şerhi vardır”.156
Yukarıda şerhin Kâdî Zekeriyyâ veya Nevevî’ye ait olduğunu gösteren gerekçeleri zikrettik. Bu gerekçelerin yanında aşağıda gelen bilgileri de göz önünde bulundurduğumuzda şerhin Zekeriyyâ el-Ensârî’ye ait olma ihtimali daha yüksek olduğuna kanaat edilmiştir.
Nevevî’nin öğrencisi Alauddîn el-Attâr, Nevevî’nin el-Erba‘ûn’üne yazdığı şerhin mukaddimesinde Nevevî’nin kendi el-Erba‘ûn’üne bir şerh yazmaya niyetlendiğini fakat bunun ona nasip olmadığını açık bir şekilde söylemiştir. Nitekim onun el-
Erba‘ûn’ü üzerine konuşurken şöyle demiştir: “Nevevî’nin bir araya getirdikleri, Peygamber (s.a.s.)’in hadislerinden kırk hadistir. Nevevî (rh.), bu kırk hadisi şerh
153http://www.al-mostafa.info/books/htm/search1.php Bakıldığı tarihi: 07.04.2016. 154
http://www.alukah.net/Home/Search/q/tb2LLZg9ix2YrYpw,,/ Bakıldığı tarih: 01.04.2016.
155http://www.dar-alifta.org/ Bakılıdığı tarih: 01.04.2016. 156 Heytemî, s. 15.
31
etmeye niyetlendi. Fakat ömrü vefa etmediğinden bunu yapamadı. Allah ona rahmet eylesin.”157
Ayrıca Nevevî’nin eserleri bereketli, meşhur ve insanlar arasında yaygındır. Âlimler el-Erba‘ûn’ün diğer şerhlerine ilgi göstermelerine rağmen, bu şerh ilgi görmemiş ve tahkik edilmemiştir.
Ben bu şerhi farklı ilim alanlarında çalışmaları olan hocam Muhammed Salih Ekinci’ye gösterdim. Baştan sona okudu ve kitap hakkında şöyle dedi: “Bu şerhte
Nevevî’nin etkisi görünmüyor. Bir de Karrâfî’den nakiller var. Hâlbuki o Nevevî’nin muâsırıdır. Nevevî’nin ondan nakiller yapması uzak bir ihtimaldir”.
3.1.5. Eser Üzerinde Yaptığımız Çalışma
1- Tahkikini yaptığımız bu şerh için bir mukaddime yazdık. Nevevî ve Zekeriyyâ el-Ensarî’nin hayatı ve eserlerini zikrettik. Kırk hadisler hakkında bilgi verdik. Şerhin nüshaları hakkında bilgi verdik. Onların müellifine aidiyetini tespit eden gerekçeleri zikrettik.
2- Şerhte geçen ayetlerin Kur’an’daki yerlerine işaret ettik. 3- Metin ve şerhte geçen hadislerin tahricini yaptık.
4- Hadislerin sayısı, kaynakları ve sıhhat dereceleriyle ilgili bilgileri tablo halinde verdik.
5- Nevevî’ye ait el-Erba‘ûn metnini yukarıya aldık ve şerhi aşağıda verdik. Aralarını çizgiyle ayırdık. En alta da yaptığımız tahkik ve tahrici koyduk.
6- Nevevî kendi Erba‘ûn’unun kapalı olan lafızlarını açıklamak için “el- İşârât ilâ dabti’l-elfâzi’l-müşkilât” adında bir bölüm yazmıştır. O yazma nüshada olmadığı için onu buraya ekledik.
32
3.2. Eserdeki Hadislerin Değerlendirilmesi