İkinci Sanayi Devrimi’nin Dünya Tarihi Açısından Önemi

İkinci Sanayi Devrimi; üzerinde yükseldiği buluşlar ve üretim teknikleri ile sanayileşme sürecinde köklü değişimlere yol açmıştır. Bu süreçte icat edilen buluşlar bazı değişimlere uğramakla birlikte insanların yaşamlarında bugün bile büyük öneme

105 Nurcan Özkaplan, “Yeni Teknoloji, Sendikalaşmanın Sonu mu?” Ekonomik Yaklaşım, Cilt: 5, Sayı:

12, 1994, s. 82.

106 Görçün, op.cit., s. 58-59.

107 Özkaplan, op.cit., s. 83.

108 Görçün, loc.cit.

109 Umut Çakmak, Esnek Üretim Sistemi: İstihdama Etkisi ve Toyota Örneği, http://kisi.deu.edu.tr//erkin.baser/Post-Fordizm.pdf, (e.t. 04/03/2018), s. 238.

110 Görçün, op.cit., s. 63.

sahiptir. Elektrik, ampul, telefon, otomobil, uçak, suni gübre, nükleer enerji ve daha birçok buluş örnek gösterilebilir. Bu buluşlar ortaya çıktıkları andan beri bireyler, toplumlar, uluslar, devletler ve uluslararası sistemin yeniden yapılanmasına neden olmuşlardır. İkinci Sanayi Devrimi’nin Dünya Tarihi’nde ekonomik, siyasi, askeri ve sosyal değişimlere sebep olduğu da görülmektedir.

İkinci Sanayi Devrimi, Dünya Tarihi’nde büyük ekonomik değişimlerin yaşandığı bir süreçtir. Tekniğin bilimle bütünleştiği bir sanayileşme süreci olan İkinci Sanayi Devrimi’yle fabrikalarda makine ve işçi sayısındaki artışa paralel olarak üretim miktarı da artmıştır. Bu artışın tetikleyicisi büyük alanları işgal eden buharlı motor yerine daha küçük olan içten yanmalı motorun kullanımının yaygınlaşmasıdır.¹¹¹ İşçi sayısının hızlı artmasının sağladığı gelir artışı otomobil başta olmak üzere sanayi ürünlerine olan talebi yükseltmiştir. Talebin yükselmesi sanayi alanında yapılacak yatırımların artmasına ve işsizliğin azalmasına neden olmuştur.¹¹² İkinci Sanayi Devrimi ABD başta olmak üzere sanayileşmiş ülkelerin ekonomilerinin geometrik bir hızla büyümesini sağlamıştır. Fordist üretim tekniğiyle çalışan sanayi işletmeleri “arz fazlalığı” ve “talep eksikliği” gibi sorunların ortaya çıkma ihtimalini düşünmeksizin üretime devam etmişlerdir. Fabrika stoklarında biriken ve talep edilmeyen sanayi ürünleri, 1929’da başlayan ve tarihin görmediği büyüklükte bir küresel finansal kriz olan “Büyük Buhran”ın en önemli sebeplerinden biri olmuştur. İkinci Sanayi Devrimi’nin lokomotif ülkesi olan ve rakibi Avrupa ülkelerini Birinci Dünya Savaşı’ndan kaynaklanan yıpranmışlıkları sebebiyle geride bırakan ABD, 1929’da borsanın çöküşüyle başlayan ve ülkenin İkinci Sanayi Devrimi sayesinde kazandığı büyümeyi tahrip eden bir finansal kriz yaşamıştır.¹¹³ ABD’nin yaşadığı büyük finansal kriz, ona ekonomik açıdan bağımlı olan Avrupa ülkelerini de etkileyerek kapitalist sistemde küresel bir krize dönüşmüştür.¹¹⁴ Krizden sonra İkinci Sanayi Devrimi’nin üretim teknikleri önemini yitirmiş; bu tekniklerin başarısı üzerinde yükselen liberal

111 Ibid., s. 52.

112 Kaykusuz, op.cit., s. 151.

113 Barış Özdal, R. Kutay Karaca, Diplomasi Tarihi II, 4. Baskı, Bursa, Dora Yayıncılık, 2017, s. 83.

114 Kaykusuz, op.cit., s. 162.

iktisat anlayışı yerini devlet müdahalesinin gerekliliğini savunan “Keynesyen iktisat yaklaşımı”na¹¹⁵ bırakmıştır.

İkinci Sanayi Devrimi, siyasi etkileri Dünya Tarihi’nin akışını da değiştirmiştir.

Sanayi Devrimlerinin ortaya çıktığı süreçte öncü olan ülkelerin uluslararası sistemde gücünün arttığı bilinmektedir. Birinci Sanayi Devrimi İngiltere’yi dünyanın imalatçısı ve en büyük askeri gücü yaparken; İkinci Sanayi Devrimi’nin öncü ülkeleri olan ABD ve Almanya, İngiltere’nin zirvedeki yalnızlığına son vermişlerdir. 19.yy’ın son yıllarında sanayinin en önemli girdisi olan çelik üretiminde İngiltere, ABD ve Almanya’nın gerisinde kalmıştır.¹¹⁶ Sanayileşmenin birçok ülkede yaşanması ham madde ve pazar arayışını artırmış; devletlerarasında sömürgecilik faaliyetleri hız kazanmıştır. Asya ve Afrika’da sömürgeleştirilen alanlar sermaye sahipleri için kendi ülkelerinden daha karlı olacak yatırım fırsatları arz etmekte olduğundan sömürgecilik, devletler için neredeyse zorunlu hale gelmiştir.¹¹⁷ Sömürgeleştirme konusunda birbiriyle rekabet halindeki devletler dünyanın birçok bölgesini kontrol edebilmek için kıyasıya mücadele etmişlerdir. Bu mücadele zamanla devletlerin ideolojik dayanakları haline gelen Friedrich Ratzel’in “Lebensraum” (yaşam alanı) ve Vladimir Lenin’in “iç sömürgeleştirme” teorilerinin temel nedeni haline gelmiştir.¹¹⁸ Sömürgeciliğin birbiriyle rekabet halindeki bir grup sanayileşmiş devletin dış politikasına dönüştüğü bu süreç

“Büyük Bunalım Çağı” olarak adlandırılmaktadır.¹¹⁹ Büyük Bunalım Çağı bu devletleri iki büyük Dünya Savaşı’na sürükleyerek Dünya Tarihi’ni derinden etkilemiştir.

İkinci Sanayi Devrimi’nden en çok etkilenen sektörlerden birisi askeri sanayidir. İkinci Sanayi Devrimi otomobil, kamyon, tank, uçak, dretnot ve nükleer silah gibi birçok buluşla Savaş Tarihi’ni derinden etkilemiştir. Benzin motoruyla çalışan kara taşıtları demiryolu teknolojisini ikame etmekle kalmamış savaşı daha mobilize ve daha yıkıcı bir hale kavuşturmuştur. Örneğin; İngilizler tarafından icat edilen tanklar, Birinci Dünya Savaşı’nda makineli tüfekler sebebiyle ilerlemenin durduğu Verdun Savaşı’nda

115 Ivan T. Berend, 20. Yüzyıl Avrupa İktisat Tarihi, 3. Baskı, Çev. Serpil Çağlayan, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015, s. 98.

116 Hobsbawm, op.cit., s. 116-117.

117 Berend, op.cit., s. 30.

118 Ibid., s. 31.

119 Hobsbawm, op.cit., s. 121.

Alman siperlerini Müttefik Devletlere armağan etmiştir.¹²⁰ İkinci Sanayi Devrimi’nin en önemli askeri buluşlarından olan tank, hala kara savaşlarının en önemli silahlarının başında gelmektedir. İkinci Sanayi Devrimi’nin bir başka buluşu olan uçaklar ise savaşa yeni bir boyut kazandırmıştır. Uçaklar vurulma güçlüğü ve bombalamalardaki üstünlüğü sayesinde savaşları daha yıkıcı hale getirmiştir. İkinci Sanayi Devrimi sürecinde gelişen drednotlar ve denizaltılar ise deniz savaşlarının en önemli vasıtaları haline gelmiştir. İkinci Sanayi Devrimi’nin askeri alanda yarattığı en köklü değişimin nükleer silahların icadı olduğu söylenebilir. Tarihte eşi olmayan nükleer silahlar bugün bile uluslararası sistemde büyük güç olmanın sembolü olarak görülmektedir.

İkinci Sanayi Devrimi’nin sosyal etkileri Dünya Tarihi’nde önemli toplumsal ve siyasal devrimlerin yaşanmasına zemin hazırlamıştır. Taylorist ve Fordist üretim tekniklerinin işçiyi vasıfsız hale getirmesi, işini kaybetmekten korkan işçilerin düşük ücretlerle uzun saatler çalışmalarına yol açmıştır. Düşük ücretler, uzun iş saatleri, güvenlikten yoksun çalışma koşulları, emekli olan işçilere maaş verilmemesi, işçilerin tazminatsız kovulmaları, ücretli izin verilmemesi, sağlık sigortasının olmaması, iş kazaları ve işçi ölümleri İkinci Sanayi Devrimi’nin karakteri olarak görülmüştür.¹²¹ Bu özellikleri itibariyle İkinci Sanayi Devrimi’nin işçi sınıfı üzerindeki sömürücü etkilere sahip olduğu görülebilmektedir. Bunlara ek olarak işçilerin ve ailelerinin kentlerde zor koşullar altında yaşamaları toplumsal eşitsizliği ve şiddet eğilimini artırmıştır. Kötü koşullarını iyileştirmek için örgütlenen ve sendika kurmaya çalışan işçiler derhal kovulmuş ve işverenler tarafından diğer işçilere sendika faaliyetlerine katılmanın işlerine mal olacağına dair güçlü bir mesaj gönderilerek fabrikalardan uzaklaşmaları sağlanmıştır.¹²² Amerika’da pek başarılı olamasalar da Avrupa'da işçilerin desteğiyle yükselen sosyalist hareketler, bir yandan hükümetleri büyük şirketlerin mülkiyetini ve kontrolünü üstlenmeleri konusunda ikna etmeye çalışırken diğer yandan demokratik seçimlerle veya devrim yoluyla hükümet üzerinde işçilerin kontrolünü sağlamak için mücadele etmişlerdir.¹²³ İşçilerce desteklenen sosyalist hareketler 20.yy’da Avrupa’da

120 Sami Atalan, Dünya Askeri Teknolojiler Ansiklopedisi: Modern Kara Sistemleri, Taarruz ve Taarruz Destek Silahları, Edit. Sami Atalan, İstanbul, DStil Tasarım, 2012, s. 17.

121 Outman, op.cit., s. 173

122 Ibid., s. 176.

123 Ibid.