Kilise HiyerarĢisi

Tebliğler sonucu çoğalan ve geniĢ bir coğrafyaya yayılan Hıristiyan kiliselerin yönetim problemlerini çözebilmek amacıyla (Sümer, 1996: 42) Kilise babaları, kendilerine bizzat Ġsa tarafından verildiği ileri sürülen kehnutluk gizinin paylaĢımıyla, episkoposlar ve papazlar tayin ettiler (Tümer ve diğerleri 1997: 291-292). Özellikle apostolik kilise patrikleri “Ġsa‟nın sesi” olarak kabul edilmeleri nedeniyle diğer dini liderler arasında istisnai bir durum yaratmaktadırlar (Atiya, 2005: 37).

Mesihsel kehnutlukta, episkoposluk, papazlık ve diyakosluk olmak üzere üç rütbe bulunmaktadır (Akdemir, 1972: 80).

Episkoposluk, ruhanilerin kendi aralarındaki en üst sınıftır. Episkopos Yunanca gözetmen anlamına gelen bir sözcüktür. Kutsal Kitap‟ta olgun ve yaĢlı kiĢiyi ifade etmek için kullanılır. Episkoposluğun kendi içerisinde hiyerarĢisi Patrik, Mafiryan (Katolikos) ve Metropolit Ģeklinde oluĢturulur.

Patrik, (Grek. Patriarkhis) topluluğun baĢı ya da “en üst dini lider” anlamında Yunaca bir sözcüktür (Öztürk, 1988: 64). Episkoposların ve metropolitlerin baĢı olan Patrik ünvanı, V. yüzyıldan itibaren Antakya, Ġskenderiye ve Roma Kilise baĢkanları için kullanılmaya baĢlanmıĢtır. Patrik, metropolitler arasından, Metropolitler Kurulu (Kutsal Sinod) tarafından seçilir.

Patriğin bulunduğu ve cemaate ait dini-idari iĢlerin yürütüldüğü kilise veya manastırlara patrikhane denilir. Patrikhaneler aynı zamanda patriğin ikametgâhlarıdır. Süryani patrikleri, M.S. 107‟de Roma‟da vahĢi hayvanlara atılarak korkunç bir Ģekilde öldürülen Antakya Piskoposu Ġğnatiyos‟a hürmeten 1293 yılından itibaren Ġğnatiyos ön

ismini kullanmaktadırlar (Atiya, 1995: 39). Yakubi kilisesi hiyerarĢisi ayrıntılı bir biçimde örgütlenmiĢtir ve geçmiĢindeki özgün koĢullardan kaynaklanan kendine özgü bazı özelliklere sahiptir. Yakubi Kilisesi‟nde, hem manastır hayatı yaĢayan, hem de seküler tipte ruhban sınıfı bulunmaktadır. Kilisenin en yüksek yetkilisi ve baĢı patriktir. Resmi ünvanı “His Holiness Mor Ignatius... Exalted Patriarch of the Apostolic See of Antioch and of all the Jacobite Churches of Syria and in the East”,”Mor Ignatius……Antakya ve Tüm Doğu Patriği Süryani Ortodoks Kilisesi Genel Lideri”dir (Atiya, 1995: 42).

Kadıköy Konsili (451) sonrası, Bizans‟ın Monofizit Süryaniler‟e karĢı baĢlattığı baskı nedeniyle, (518) patriklik kürsüsü Antakya‟dan farklı yerlere taĢınmak zorunda kaldı. 11. yy‟da Malatya yakınlarındaki Mor Barsavmo Manastırı‟na, 1166 yılında Mor Mihoyel Rabo‟nun seçimiyle Mardin‟deki Deyrulzafaran Manastırı‟na taĢınan patriklik, 1930 yılına kadar burada hizmet vermiĢtir. Suriye Metropoliti Mor Severios Efrem Barsavm 1933 yılında Partriklik Merkezi olarak Humus‟u seçmiĢ, Patrik III. Yakup da 1959 yılında patriklik kürsüsünü Suriye‟nin baĢkenti ġam‟a nakletmiĢtir. Günümüzde 121. Patrik olan Moran Mor Ġğnatius Zakka I. Iwas bu göreve devam etmektedir (Dolabani, 2006: 4).

Mafiryan, Patriğin bir altı, metropolitin bir üstüdür. Sadece Süryani Kadim Ortodoks Kilisesi‟nde bulunan Mafiryan, “Katolikos” olarak da adlandırılır. Mafiryan, patrik tarafından takdis edilerek atanır ve Baselios unvanını alır. Süryani Kilisesi'nde, her zaman sadece bir tane mafiryan bulunur (Durak, 2000:157). Mafiryan, tüm kategorilerdeki din adamlarının takdis, atama ve görevden alma yetkisine sahip olduğu gibi, sorumluluk sahasındaki bölgelerde piskoposların tüm görevlerini de yerine getirme hakkı uhdesindedir. Günümüzde, mafiryanlık görevi, Hindistan Süryani Ortodoks Kilisesi'nin uhdesinde bulunmaktadır.

Metropolit, episkoposların baĢı anlamında bir ünvandır. Patrikhanenin bulunduğu alanın dıĢındaki cemaatleri kapsayacak idari bölgeler (matranlık) tesis edilmiĢtir. Metropolit (Matran), patrikten sonraki, ruhani ve idari yetkilere haiz makamdır.

Metropolitlikler, piskoposluk birimlerinden teĢekkül eder. Metropolit, (Grek. Metro-politis) Ģehrin idarecisi anlamına gelir. Osmanlı millet sisteminde, Metropolitler sorumlu oldukları cemaat içerisindeki tüm hukuki davaların görülmesinde ve sonuca bağlanmasında yetkili kılınmıĢlardır. Yeni atanan metropolitler yönetme, öğretme ve

kutsallaĢtırma yetkisi yanı sıra, “el koyma” ve kutsama sözleriyle Kutsal Ruh‟u edinerek, Mesihsel görevi üstlenmiĢ olur. Kilisenin misyonundan sorumlu olan Metropolit, ataması sırasında, Patrik Kuryakos tarafından konulan yasayı, iman yasasını ikrar eder, kilise öğreticilerine itaat edip heretikleri ret edeceğini, Antakya Patriğine saygı gösterip itaat edeceğini beyan etmesi neticesinde kendisine, Patrik tarafından, “sustastikun” denilen bir ahitname verilir. Sustastikun ile Metropolitliğin sorumlu olduğu abraĢiyede, Metropolitin hangi yetkilere sahip olduğu ve görevi esnasında dikkat etmesi gereken hususlar ile cemaatin kendisine saygı ve itaat ile bağlı olmaları zorunluluğu bildirilir (Barsavm, 2005: 99).

Dünya üzerinde Süryani patriklik merkezine bağlı toplam 27 adet metropolitlik bulunmakta olup, Midyat, Ġstanbul ve Mardin olmak üzere, üç adet metropolitlik merkezi (AbraĢiye) Türkiye‟dedir.

Ülkemizdeki Süryani Kadim Cemaatinin patriklik merkezi ġam‟daki “Antakya Süryani Ortodoks Patrikliği”dir. “Süryani Ortodoks Cemaati” tabiri “Süryani Kadim Cemaati” tabiri ile aynı grubu ifade etmektedir. Süryani Ortodoks Kilisesi‟nin Türkiye‟de, Ġstanbul, Tur Ab‟din ve Mardin olmak üzere üç metropolitliği ve iki patrik vekilliği, on iki faal manastırı vardır (Durak, 2005: 202).

Ġstanbul Metropolitliği‟nin merkezi Ġstanbul‟da bulunan Meryemana Kilisesi‟dir. Metropolitliğin sorumluluk alanı, Ġstanbul ve Ankara illerini kapsamaktadır.

Tur Ab‟din Metropolitliği‟nin merkezi Midyat‟ta bulunan Mor Gabriel Manastırı‟dır. Metropolitliğin sorumluluk alanı, Midyat, Ġdil, ve Nusaybin‟le köylerini kapsamaktadır.

Mardin Metropolitliği‟nin merkezi Mardin‟de bulunan Deyrul Zafaran Manastırı‟dır. Metropolitliğin sorumluluk alanı Diyarbakır, Adıyaman, Malatya ve Elazığ illerini kapsamaktadır.

Metropolit ve Patrik, iffetini Allaha adamıĢ bekâr rahipler arasından seçilir. Episkoposlar ise dul veya bekâr papazlardan seçilir. Karısı ölen papaz bir daha evlenemez. Papazlar dini bilgilerinin yeterli olması halinde halk tarfından episkopos olarak seçilebilir (Akdemir, 2009: 79).

Papaz (KaĢiĢo, Ebuna), Ġhtiyar anlamındadır. Papazlık rütbesinde kutsanmadan önce evlenebilirler. Papazlık sınıfında baĢpapaza Horiepiskopos denir. Metropolit yardımcılığı yaparlar, Patrik vekili görevine atanabilirler (Küçük, Tümer, 2010: 401).

Arhedyakno (BaĢdiyakon), tüm diyakonların baĢıdır. Bu rütbe elçilerin atadığı yedi diyakonun baĢı Ġstefanos‟u temsil eder.

Ġncili ġemmas, Tanrısal gizlerin uygulanmasında episkopos ve papazın yardımcısıdır.

Afudyakne, Ġncili ġemmasın yardımcısıdır. Kilisenin ayin sırasında tertip ve düzene sokulmasından sorumludur.

Koruyo (Okuyucu), kutsal kitabı kilisede okuma görevlisi. Pazar ayinlerinde papazın Ġncil‟den belirlediği bölümleri yüksek sesle okur.

Mzamrono (Mürennim), Kilise korosunda ilahilere eĢlik eden güzel sesli ve ilahilerin makamları hakkında bilgisi olan kiĢilerdir. 10 yaĢından sonra, mihrabın hiz- met kitabını, duaları ve gerekli mezmurları ve Mesihsel öğrenimi almıĢ olmaları gerekir (Akdemir, 2009: 80).