Kişilerarası Duyarlılık, Depresyon, Öfke-Düşmanlık ve Psikotizm Sanal Zorbalığı Yordayan Önemli Psikolojik Belirtilerdir

Sanal zorbalık ile psikolojik belirtiler arasındaki ilişki incelendiğinde, psikolojik belirtilerin sanal zorba toplam varyansının %15’ini açıkladığı tespit edilmiştir. Psikolojik belirtiler ile sanal zorbalık arasında pozitif ve orta düzeyde bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Bu durum sanal zorbalığın ele alınmasında, psikolojik belirtilerin etkili olduğunu göstermektedir. Regresyon analizi sonuçlarına göre; kişilerarası duyarlılık, depresyon, öfke-düşmanlık ve psikotizm sanal zorbalarda görülen önemli psikolojik belirtilerdir. Arıcak (2009)’ın yaptığı bir araştırmada, sanal zorbalığa herhangi bir şekilde karışmayan bireylerin, sanal zorba ve sanal mağdurlara göre daha düşük psikiyatrik belirti gösterdiklerini tespit etmiş, düşmanca duygular ve psikotik belirtilerin sanal zorbalığı anlamlı olarak yordayan iki temel değişken olduğunu tespit etmiştir. Doğan (2010)’ın yaptığı araştırma sonuçlarına göre, sanal zorba ve mağdurlar çok çeşitli fiziksel, duygusal ve davranışsal sorun yaşamaktadırlar. Deryakulu ve Büyüköztürk (2010) tarafından sanal zorbalıkla ilgili Türkiye’de yapılmış olan araştırmalar analiz edilmiş ve düşmanlık, psikotiklik ve saldırganlığın, sanal zorbalığın yordayıcıları olduğu belirtilmiştir. Şahin, Aydın ve Sarı (2012) sanal zorbalarda çeşitli psikolojik sorunların olduğunu ve psikolojik sorunların bazı belirtilerle kendini gösterdiğini ifade etmişlerdir. Çetin ve Diğ.,

78

(2012) sanal zorbalığın depresyon, stres ve anksiyete ile ilişkili olduğunu bildirilmişlerdir.

Kişilerarası duyarlılığın sanal zorbalığı yordayan önemli bir değişken olduğu tespit edilmiştir. Doğan ve Sapmaz (2012)’a göre, kişilerarası duyarlılığı yüksek olan bireyler, hem kendileriyle ilgili hem de diğer insanlara ilişkin fonksiyonel olmayan inançlara sahiptirler. Kişilerarası duyarlılığı yüksek olan bireylerin sosyal kaçınma davranışları sergiledikleri görülmektedir. Çünkü kişilerarası duyarlılığı yüksek olan bireylerin kendi yetersizlikleri ve diğerleri tarafından önemsenmediklerine ya da değer verilmediklerine ilişkin işlevsel olmayan inançları bulunmaktadır. Çetin ve diğ. (2011)’ne göre, ilişkilerle ilgili bilişsel çarpıtmalara sahip bireyler sanal ortamda da sağlıklı sosyal ilişkiler kuramamakta ve sanal âlemde belli bir süreden sonra çatışma yaşamaktadırlar. Kişilerarası duyarlılığı yüksek bireylerin, sanal zorbalık puanlarının daha yüksek olmasında, gerçek yaşamda olduğu gibi sanal âlemde de ilişkileri dengelemekte zorlanmalarından kaynaklandığı düşünülmektedir.

Sanal zorbaların yaşadıkları duyguları belirlemeye çalışan birçok araştırmacı (Raskauskas ve Stoltz, 2007; Aoyama, 2010; Erdur-Baker ve Tanrıkulu, 2010; Çetin ve Diğ., 2012 ), depresyonun sanal zorbalarda görülen önemli bir psikolojik belirti olduğunu bildirmiştir. Depresyonun belirtilerinin genellikle; umutsuzluk, ilgi kaybı, uyku bozukluğu, yorgunluk, dikkatsizlik, kararsızlık, ölüm ve intihar düşünceleri, kendini değersiz hissetme olarak karşımıza çıktığı görülmektedir. Depresyon belirtisi gösteren bireylerin olumsuz duygu ve düşüncelere yoğun olarak kapıldıkları, bu bireylerde enerji eksikliği olduğu bilinmektedir. Ayrıca depresyondaki bir bireyin kendine ve başkalarına zarar verme ihtimalinin yüksek olması beklenmektedir. Haran ve Aydın (1993), depresyondaki bireylerin kendilerine herhangi bir şekilde zarar verme olasılıklarının daha yüksek olduğunu ve depresyonun intihar riskini 30 kat arttırdığını ifade etmişlerdir. Bu duruma paralel olarak depresyondaki bireylerin çevrelerine karşı daha tahammülsüz olabilecekleri, daha saldırgan davranabilecekleri, sanal âlemde de zorbalık olaylarında daha yoğun olarak buluna bilecekleri söylenebilir. Ayrıca sanal zorbalık davranışında bulunan bu bireylerin, yaptıkları davranışlar yüzünden kendilerini güvende hissetmeme, olumsuz düşüncelere kapılma, kendilerini suçlama eğilimine girerek depresyon psikolojik belirtisini gösterebilecekleri tahmin edilmektedir.

79

Öfke-düşmanlık duygu sanal zorbalada görülen bir diğer psikolojik belirti olarak tespit edilmiştir. Öfke-düşmanlık duygusunun yoğun olduğu bireylerde daha fazla antisosyal davranışların görülmesi beklenir. Banks (1997), zorbaların akranlarına ve yetişkin bireylere karşı olumsuz davranışlar sergilediklerini ve zorbaların antisosyal bir kişilik yapısına sahip olduklarını bildirmiştir. Craig ve diğerleri (1998) de zorbaların asabi bir yapıya sahip olduklarını ifade etmiştir. Fitzgerald (1999) zorbaların, ilişkilerinde başarısız ve öfkeli olduklarını ifade etmiştir. Türkiye’de yapılmış bazı araştırmalarda (Topçu ve Diğ., 2008; Şahin ve diğ., 2010) öfke duygusunun sanal zorbalarda yoğun olarak yaşandığını bildirmektedir. Arıcak (2009) da yaptığı araştırmada sanal zorbalarda düşmanlık duygusunun yaşandığını belirtmektedir. Sanal zorbalarda öfke-düşmanlık duygusunun daha yoğun olarak tespit edilmesi beklenen bir sonuç olarak değerlendirilmektedir. Yukarıda belirtilen araştırmalardan da anlaşılacağı üzere sanal zorbaların kişilik yapısı olarak normal bireylere oranla daha asabi ve antisosyal oldukları bilinmektedir. Mağdur durumdaki kişiye acı çektiren bireylerin öfke ve düşmanlık duygularına sahip olması gerekmektedir. Bu duygulara sahip olmayan bir birey karşısındaki kişiye zarar verici davranışlarda bulunamayacağı düşünülmektedir. Sanal zorbalığın da saldırganlığın farklı bir şekli olduğu kabul edilerek, öfke-düşmanlık duygusuna sahip bireylerin sanal âlemde saldırgan davranarak sanal zorbalık yapabilecekleri düşünülmektedir. Türkiye’de Arıcak (2009) tarafından yapılan araştırmada, psikotizmin sanal zorbalığı yordayan temel bir değişken olduğu ifadesi, araştırma sonucunu destekler niteliktedir. Araştırma sonuçları Peren ve Aloskar, (2006) tarafından yapılan çalışmayla da tutarlılık göstermektedir. Psikotik belirtiler gösteren bireylerde gerçekle bağıntı, kısmen ya da tamamen kopmaktadır (Epic, 2012). Psikotik belirtiler gösteren bireylerin sanal âlemde daha yoğun olarak zorbalık yapmaları, gerçeği değerlendirme yetilerinin anormal bir işlev göstermesinden kaynaklanabilir. Psikotik belirtiler gösteren bireyler, çevrelerinden yersiz yere şüphelenebilir, kendileriyle alakalı olmayan bir durumu kendilerine kasti ve zarar verici olarak algılayabilir ve bütün bu tehditlere karşı olarak karşı tarafa sanal zorbalık yapabileceği düşünülmektedir. Psikotik belirtiler gösteren bireylerde sanal zorbalık davranışlarının daha yoğun olarak görülmesinin bir diğer nedeni olarak da yine “gerçeği değerlendirme yetilerinin anormal bir işlev göstermesi” nedeniyle sergiledikleri

80

davranışların ciddiyetinin farkında olmayarak, sanal zorbalık yaptıklarının tam olarak bilincinde olmadıkları tahmin edilmektedir.

2. Katılımcıların Sanal Zorbalık ve Sanal Mağduriyet Puanları Cinsiyete Göre