Subvertising As A Crisis Period Communication Strategy; Example Of Kfc Abstract
Görsel 11. Basın Açıklaması
4.7. KFC Krizi ile İlgili Bazı Paylaşımlar
Görsel 14. KFC Krizi ile İlgili Bazı Paylaşımlar
(www.pazarlamasyon.com/marka/birlesik-krallik-taki-kfc-restoranlarinda-tavuk-bitti Erişim Tarihi: 2018)
Kapanan KFC şubeleri için bazı bölgelerde müşterilerin polis merkezlerine şikayet bildirimlerinde bulunulduğu kayıtlara geçmiştir. Yukarıda Polis Merkezi’nin konu ile ilgili tweeti mevcuttur. Krizin kendileri ile ilgili olmadığını ve kendilerine başvurulmamasını söylemektedirler. Bu durum üzerine KFC sözcüsü, olayın polis merkezleri ile ilgili olmadığı kurum ile ilgili bir sorun olduğunu anlatan demeç vermiştir. Bu demeç, sosyal medya ve basın bülteni aracılığı ile yayılmıştır.
Görsel 15. KFC Krizi ile İlgili Bazı Paylaşımlar
(worldofwonder.net/fck-kentucky-fried-chicken-ad-responds-hilariously-to-their-u-k-chicken-shortage Erişim Tarihi: 2018)
KFC markası şubelerinin kapalı olduğu için Burger King markası şubelerine gitmek zorunda olduğunu söyleyen bir müşteri için Burger King bir yıl boyunca bir menüsünü ücretsiz olarak kullanma hakkı hediye etmiştir.
Görsel 16. KFC Krizi ile İlgili Bazı Paylaşımlar
(www.huffingtonpost.com/entry/kfc-facing-chicken-shortage-uk_us Erişim Tarihi: 2018)
PETA (People for the Ethical Treatment of Animals) yani hayvanlara etik muamele için mücadele edenler tarafından kurulan küresel çapta faaliyet gösteren bir hayvan hakları organizasyonudur. Öyle ki, tavuksuz kalan KFC için vegan menüler önermesi sosyal medyada yayılmıştır.
Görsel 17. KFC Krizi ile İlgili Bazı Paylaşımlar
(twitter.com/andrewbloch/status/966957339981918208 Erişim Tarihi: 2018)
Ünlü reklamcı A. Bloch KFC markasının yıkıcı reklamını görünce ‘ders çıkarılması gereken bir kriz halkla ilişkileri yönetimi’ ifadesini kullanmıştır.
Görsel 18. KFC Krizi ile İlgili Bazı Paylaşımlar
KFC marka sözcüsü bir röportajında’ tavuklar yolun karşısına geçti’ ifadesi kullanmıştır. Bu söylem, rakip marka tarafından da kullanılmış ve Burger King ‘tavuklarımız dışarı çıkmadı’ sloganı ve KFC logo bozumu ile oluşturduğu yeni görselleri ve ambalajları ile kampanyaya çıkmıştır.
Görsel 19. KFC Krizi ile İlgili Bazı Paylaşımlar
(twitter.com/ODDSbible/status/966984228515799041 Erişim Tarihi: 2018)
KFC makasının yaşadığı bu krize karşı rakip markalardan olan McDonald’s da farklı bir strateji uygulamıştır. KFC şubesi önünde sıraya giren McDonald’s maskotları menü olmadığı için KFC şubesi önünde protesto gösterisinde bulunmuştur. Bu eylem viral reklam stratejisi olarak sosyal medyadan duyurulmuştur. KFC halihazırda İngiltere ve İrlanda’da çoğu şubesini açmıştır ancak bu şubeler de sınırlı menü ile kısa süreli olarak müşterilerine hizmet vermeye devam etmektedir. Müşterileri için hangi şubelerin açık olduğunu bildirmek için ise navigasyon uygulaması içeren bir web sitesi kurarak yönlendirme yapmaktadır. Global FastFood Market Professional Survey Report 2018 sonuçlarına göre hızlı tüketim küresel pazarının anahtar oyuncuları arasında McDonald’s, KFC, Subway, Pizzahut, Starbucks, Burger King, Domino’s Pizza, Dunkin’ Donuts, Dairy Queen, Papa John’s, Wendy’s, TacoBell, Dunkin’ Donuts yer almaktadır (www.wiseguyreports.com/reports/2844927-global-fast-food-market-professional-survey-report, 2018). Ayrıca bu rapor her bir üretici için üretim, fiyat, gelir ve pazar payı ile dünya pazarındaki en iyi üreticilere odaklanarak 2022 yılını da öngörmektedir. Kriz sonrası dönem verileri henüz oluşmamakla birlikte bu raporda KFC, 2018 lojistik krizine rağmen yerini korur görünmektedir.
5. Sonuç
Tüketim toplumu içerisinde geçmişten günümüze yıkıcı reklam üretim biçimleri yapım aşamasında değişikliğe uğrasa da içerik bakımından amacının değişmediği görülmektedir. İlk başta boyalar ve duvar yazıları ile yıkıcı reklam üretilmeye çalışılarak başlayan süreç, bugün yeni iletişim teknolojilerinin gelişmesi ile internet ortamında sanal boyuta ve mobil uygulamalara varmıştır.
türetilmiş olan “subvertising” sözcüğü ile ifade edilen yıkıcı reklama dilimizde “karşı reklam” ya da “bozucu reklam” denilmektedir. Ticari reklamlarla benzer mecraları ve mesaj çekiciliklerini kullanarak karşıt düşüncelerin ifade edilmesine ortam sağlayan yıkıcı reklamların uygulayıcıları “reklam yıkıcıları ya da yıkıcı reklamcılar” (subvertisers) olarak bilinmektedirler. Kültür bozucuları, yıkıcı reklam adı verilen uygulamalar ile “reklama karşı reklam” düşüncesi temelinde çeşitli eylemlerde bulunmaktadırlar. (Bakır ve Çelik, 2012, s. 52). Yıkıcı reklamın toplumsal yıkımı konu alan öğeleri içerdiği ve toplumu bilinçlendirmeye çalıştığı söylenebilir. Yıkıcı reklamcılar, reklamı reklamla vurmaktadır.
Yıkıcı reklamlar, insanların dikkatini çekmek ve düş gücünü harekete geçirmek için eylemlerini eğlenceli olaylarla sunarak mizah ve eğlenceyi, özellikle de hiciv içerikli bir mizah anlayışını kullanmaktadır. Hiciv edilen bir mizah, paradiler, grafik tasarımlar, kelime/harf oyunları tüketiciyi eğlendirirken reklam ile oluşturulan gerçeklik üzerine düşündürmektedir de. Reklamlardaki anlam bilimsel, metinsel ve görsel bütünlüğün yıkıma uğratılması Jordan tarafından “semiyotik terörizm” olarak nitelendirilir; reklam hedefi aşındırılmakta, mesaj dilleri yan anlamlarla açık edilmektedir. Tarih boyunca imgeler ve metinlerin üretimi de yayılımı da bu kadar kolay olmamıştır. Dijital ortamlar ve internet, etkileyebileceği kitlenin büyüklüğü ve interaktif yapısı ile kişileri düşünmeye/ eyleme çekebilme gücü açısından yıkıcı iletişim mesajları için büyük önem taşımaktadır (Bakır ve Çelik, dergipark.gov.tr/download/article-file/177753, 2018).
Yıkıcı reklamlarda yıkıcı fikirlerini ifade etmek için tehlike, çılgınlık, ironi, parodi, metafor, alegori kullanılabilmektedir. Yıkıcı reklamlarda güçlü yöntemlerden olan mizah silahını da kullanarak insanları hem güldürme hem de gülerken düşündürme stratejisi uygulanabilmektedir (Fontes, 2005, s. 257). Yıkıcı reklam, gerilla yapıda reklamlara gönderme yaparak üretilir; mizah, korku gibi reklam çekiciliklerini kullanabilmektedir. Yıkıcı reklam, esasen bir kültür bozumu hareketi olmak ile birlikte kriz dönemlerinde bir iletişim biçimi olarak kullanılabilir mi?
Kurum için her türlü uyumsuzluğun kriz ortamı oluşturduğunu ifade eden Kernisky krizi, bir kurumun beklentileri ile çevresinde gerçekleşenler arasındaki büyük uyumsuzluk (Kernisky, 1997, s. 843) olarak nitelendirmektedir. Bir başka tanım kurumun imajının olumsuz etkilenme tehlikesi olan hadiseler (Barton 1993 akt. Coombs ve Schmidt, 2000, s. 168) olarak değerlendirilmektedir. Reid’e göre ise kriz, bir kurumun pazardaki itibarına, onun müşterileri ile ilişkilerine ve finansal durumlarına olumsuz etkisi olan her durum (Reid, 2000, s. 2) olarak belirtilmektedir. Coombs ve diğerlerine göre kriz yönetimi sorumluluğu ile itibar arasında bir ilişki vardır. Kriz dönemlerinde itibar azalması, satış azalması ve ağızdan ağıza iletişim mesajlarında olumsuz içeriklerin artması en sık görülen itibar kayıplarıdır (Coombs, 2007b; Coombs ve Holladay, 2006). Buradan hareketle kriz dönemi ya da kriz sonrası dönemde kurumun izleyeceği itibar stratejileri olmalıdır ve bunlar şöyle sıralanabilir (instituteforpr.org/crisis-management-and-communications, 2018);
2. İnkâr Etmek
3. Günah Keçisi Bulmak 4. Mazeret Bulmak 5. Gerekçelendirmek
6. Geçmişteki Olumlu Şeyleri Hatırlatmak 7. Destek Almak
8. Tazmin Etmek 9. Özür Dilemek
Coombs ve diğerlerinin bu araştırması bizi Durumsal Kriz İletişim Teorisine (SCCT Situation Crisis Communication Theory) götürür. SCCT, kriz yöneticilerinin itibar onarım stratejilerini kriz durumunun içerdiği tehditlere göre belirleyeceğini söyler. Ayrıca aynı krizi daha önce yaşamış olmak da kriz sorumluluğu-itibar ilişkisinde önemli bir parametredir. Buradan hareketle basit bir çerçeveleme yapacak olursak kriz sorumluluk derecelerine göre krizleri aşağıdaki gibi tasnifleyebiliriz(instituteforpr.org/ crisis-management-and-communications, 2018);
1. Kurban Krizleri-Minimim Kriz Sorumluluğu Doğaş afetler, dedikodular, işyeri şiddeti, ürün sabotajı vb.
2. Kazaya Bağlı Krizler-Düşük Kriz Sorumluluğu İthamlar, teknik arızalar, teknik kazalar vb.
3. Önlenebilir Krizler-Yüksek Sorumluluk Kişi hatasından kaynaklananlar arızalar, kazalar, yanlış yönetsel kararlar vb.
Kriz dönemi iletişimine bu pencereden baktığımızda 3. Kategoride yer alan önlenebilir krizlerde kriz yöneticisini sorumluluğunun oldukça yüksek olduğunu görüyoruz. Bunlar genelde risk değerlendirmede yönetilebilir risklerdir ve planlanmamaları büyük zafiyettir. Kaldı ki sorumlulukları daha az olsa da 1 ve 2. Tip krizlere karşı da alınacak bazı önlemler ve geliştirilecek planlar vardır. Krizlere yönelik planlama aşamasında kriz radarları oluşturmak; olay yönetimi ve risk değerlendirmesi yapmak, kriz sistemlerini, ekiplerini ve protokollerini oluşturmak hayati önem taşır ancak yetmez. Kriz iletişim stratejisi ve operasyon planlarını da mutlaka hazırlamak gerekir. Kriz iletişimi, kriz dönemlerinde kurumu, kişiyi itibarına yönelik tehditlerden korumak için geliştirilmiş bir halkla ilişkiler alanıdır. Önceden tanımlanmış kriz senaryolarına göre belirlenen hedef kitleler, medya kullanım planları ve iletişim stratejileri üzerine kurulur. Kriz dönemi iletişiminde sorumluluk almak, proaktif, şeffaf ve güvenilir mesajlar vermek, hikayenin
önünden gitmek; hızlı tepki vermek, sosyal medya ataklarına karşı hazırlıklı olmak, “insanca” davranmak, hareketten önce özür dilemek, bir plan dahilinde iletişim kurmak ve hareket etmek, önce anlamak sonra konuşmak ama asla yorumsuz kalmamak, ekibi dinlemek, ateşe körükle gitmemek ve hedef gruplar ile empati kurmak, kontrolsüz açıklamalar yapmamak, marka imajınızı korumaya özen göstermek, hazırlıklı olmak son derece önemlidir. Hız, tutarlılık ve kesinlikten taviz vermemek gerekir.
Araştırma kapsamında KFC Krizinde firma tarafından yayınlanan 1 gazete ilanı, 2 duyuru metni, 1 video, 4 sosyal medya twitter paylaşımı, 1 website navigasyon uygulaması ve 4 basın açıklaması, Pira’nın kriz iletişim önceliklerinden (Göztaş Pira ve Sohodol, 2004, s. 237):
Firmanın bilgi kaynağı haline getirilmesi Basını ve kamuoyunu bilgilendirme
Misyonu ve ana hedeflerine uyum göstererek krizi çözme Samimiyet
İlgi
Çözüme yönelik yaklaşım Telafi arzusu
Anlaşılırlık
Mesajların tarafsız, anlaşılır, açık, şeffaf olması Açık yüreklilik
Medya ilişkilerine özen gösterilmesi Dürüstlük Sempati Mizah Yapıcılık İçtenlik Gerektiğinde özür dileme
Tarafsızlık Hız
Kolay ulaşılabilirlik
Şirket sözcüsünün kullanılması
İletişim ortamının açık tutulması (Pira ve Sohodol, 2004).
ve Bakır ve Çelik’in ifade ettiği gibi yıkıcı reklamda görsel yıkım taktikleri olan Reklamları bozma
Yeni reklam üretme Logoyu bozma
Mevcut reklam karakterini ya da maskotunu bozma; İçeriksel yıkım taktikleri olan
İfşa etme
Mizah-hiciv-alay etme
Suçlama unsurları (Bakır ve Çelik, dergipark.gov.tr/download/article-file/177753, 2018, s. 19)’dan oluşturulan tablolarla var yok analizine tabi tutulmuştur. Var’ın 1 Yok’un 0 olarak kodlandığı analiz sonuçları aşağıdaki tablolarda mevcuttur.
Tablo 22.Kriz Dönemine Göre İletişim Unsurları
Kriz Dönemine Göre İletişim Unsurları Sonuç Firmanın bilgi kaynağı haline getirilmesi 14
Basını ve kamuoyunu bilgilendirme 14
Misyonu ve ana hedeflerine uyum göstererek krizi çözme 11
Samimiyet 10
İlgi 10
Çözüme yönelik yaklaşım 9
Telafi arzusu 9
Anlaşılırlık 9
Açık yüreklilik 9
Medya ilişkilerine özen gösterilmesi 8
Dürüstlük 8 Sempati 8 Mizah 8 Yapıcılık 8 İçtenlik 7 Gerektiğinde özür dileme 7 Tarafsızlık 2 Hız 2 Kolay ulaşılabilirlik 1 Şirket sözcüsünün kullanılması 0
İletişim ortamının açık tutulması 0
Tablo 23. Yıkıcı Reklama Göre Görsel Yıkım Taktikleri
Yıkıcı Reklama Göre Görsel Yıkım Taktikleri Sonuç
Reklamları bozma 1
Logoyu bozma 1
Yeni reklam üretme 0
Mevcut reklam karakterini ya da maskotunu bozma 0 Tablo 24. Yıkıcı Reklama Göre İçeriksel Yıkım Taktikleri Seviyesi
Yıkıcı Reklama Göre İçeriksel Yıkım Taktikleri Seviyesi Sonuç
Mizah-hiciv-alay etme 8
İfşa etme 1
Suçlama 0
Çalışma kapsamında yürütülen araştırma sonucunda KFC’nin kriz dönemi iletişim stratejisi olarak yıkıcı reklamı kullandığını söylemek mümkündür. Ana hatlarını yukarıda okuduğunuz kriz iletişim stratejilerinde mesajın tonu nasıl olmalıdırın ciddi, resmi, dürüst, şefkatli, inandırıcı, kesin ve net diye bir anda verebileceğimiz cevapları vardır. Oysa KFC örneği biz, mesajı bozma, yeni mesaj üretme, logoyu bozma, mevcut reklam karakterini ya da maskotunu bozma (biçimsel); ifşa etme, mizah-hiciv-alay etme, suçlama unsurları(içerik)nı içeren yıkıcı reklam dilinin de bir kriz iletişim biçimi
olarak kullanılabildiğini göstermiştir.
KFC markası krize rağmen yaşadıkları olayı samimi, içten, dürüst, açık ve esprili bir biçimde yansıtmasıyla müşterilerin bu durumu kısmen olumlu karşıladığı öngörülmektedir. Markaların kaygıyla yaklaştığı yıkıcı reklam stratejisini KFC markası, kriz dönemi iletişim stratejisi olarak kullanmıştır. KFC ilk olarak, hatasını hızlı ve dürüst bir şekilde kabul etmiş ve çözüm yolları sunmuş ve telafi konusundaki yaklaşımını samimi bir biçimde paylaşmıştır. Samimi, içten, kendini hicveden bir iletişim tonu seçmiş, kalite ve lezzetten ödün vermeden ürünlerini hedef kitlesine güven içerisinde sunmaya devam edeceğini bildirmiştir. Kriz sürecinde sosyal medya çalışmalarını da tartışma ve karmaşaya yer vermeden sürdürdüğü görülmektedir.
Elbette bir örnek olay incelemesi ile tümevaran bir çıkarsama mümkün değildir. Kaldı ki KFC örneğinde krizin yapısı, türü, etkisi; kurumun genç (Y&Z Kuşağı ağırlıklı) hedef kitle özellikleri; sosyal medyanın iletişimi yeniden tanımlayan yapısı gibi faktörlerin de yıkıcı reklamın bir kriz iletişim biçimi olarak kullanılabilmesinde rolü olduğu düşünülmekte ve bu alanda ileri araştırmalar öngörülmektedir.
Kaynakça
Adbusters. (2009, Mart 4). Clearingthe Mindscape. Retrieved from www.adbusters.org/category/ tags/subvertising, Erişim Tarihi: 2018.
Akdağ, M. (2001). Halkla İlişkiler ve Kriz Yönetimi. Yüksek Lisans Tezi. Konya: SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Anderson, M. (2004). Allthe Power: Revolution without Illusion. Canada: Punk Planet Books/ AkashicBooks.
Ávila, M.C. (2010). “Electoral Subvertısıng: Polıtıca lCommunıcatıon Category.” Rev. Ciencias Sociales Universidad De Costa Rica. 130. (Iv). (Issn: 0482-5276). 131-143.
Bakır, U.,& Çelik, M. (2013). Tüketim Toplumuna Eleştirel Bir Yaklaşım: Kültür Bozumu ve Yıkıcı Reklamlar. Selçuk İletişim, dergipark.gov.tr/download/article-file/177753 7(4)
Barley, A. (2001, Mayıs 21). Battle of the image. Retrieved from New Statesman: www. newstatesman.com/node/153475, Erişim Tarihi: 2018.
Baş T. ve Akduran U. (2017). Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
Baş T. ve Akturan U. (2017). Sosyal Bilimlerde Bilgisayar Destekli: Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
Baudrillard, J. (2008). Tüketim Toplumu, Söylenceleri Yapıları. Çev., Hazal Deliceçaylı ve Ferda Keskin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Bilgin, N. Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi / Teknikler ve Örnek Çalışmalar, Ankara: Siyasal Kitabevi
Coombs W. T. ve Schmidt L. (2000) An Empiricial Analysis of Image Restoration: Texaco’s Racism Crisis, Journal of Public Relations Research, 12 (2).
Coombs, W. T. (2001). Teaching The Crisis Management/Communication Course. Public Relations Review (27), 89-101.
Coombs, W. T. (2007). Protecting Organization Reputations During a Crisis: The Development
and Application of Situational Crisis Communication Theory. Corporate Reputation Review, 10(3),
163–176.
Coombs, W.T. ve Holladay, S.J. (2006). Halo or Reputational Capital: Reputationand Crisis Management. Journal of Communication Management, 10(2).
Creswell, J. W. (2014). Research Design: Qualitative, Quantitativeand Mixed Methods Approaches (4th ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
Çelebi, E. ve Sezer, N. (2017). Kurumsal İtibarın Kriz İletişim Stratejileri Üzerine Etkisi. Akdeniz İletişim Dergisi, 27.
Donovan, D. (2009). “Investigative Graphic Design: A Direction Addressing The Imbalance of
Corporate And Independent Production of Visual Materials in The Australian Graphic Design Community.” Visual, Design, Scholarship: Research Journal of the Australian Graphic Design
Association. Vol.4, no.1. 4-12.
Elden, M. (2009). Reklam ve Reklamcılık. İstanbul: Say Yayınları.
en.wikipedia.org/wiki/Subvertising, Erişim Tarihi: 2018.
Fink, S. (2002). Crisis Management - Planning for the Inevitable. Lincoln: iUniverse.
Fontes, C. (2005). The Art Of Subversion In Inquisitorial Spain: Rojasand Delicado. West Lafayette, Indiana : Purdue University Press.
Handelman, J. ve Kozinets, R. (2004). ‘Proposed Encyclopedia of Sociologyentry on ‘Culture
Jamming’. Yayınlanmamış Eser.
Hermida, A. (2014). Herkese Söyle: Sosyal Medya’da Neden Paylaşımda Bulunuruz [Tell Everyone: Why We Shareand Why it Matters]. (A.A. (çev), Ed.) İstanbul: Epsilon Yayınevi. Ho, F.W. ve Hallahan, K. (2004). Post-Earthquake Crisis Communications in Taiwan: An
Examination of Corporate Advertising and Strategy Motives. Journal of Communication
Management, 8(3), 291–306.
instituteforpr.org/crisis-management-and-communications, Erişim Tarihi: 2018
Jordan, T. (2003). Daha Güzel Bir Dünya İçin Eylemci. (G. Ç. (çev), Ed.) İstanbul: Kitap Yayınevi. Katyal, S.K. (2010). “Stealth Marketing and Antibranding: The Love that Dare Not Speak Its
Name.” Buffalo Law Review. Vol. 58. 795-849.
Kernisky, D.A. (1997). Proactive Crisis Management and Ethical Discourse: Dow Chemical’s
Issues Management Bulletins 1979-1990. Journal of Business Ethics, 16(8), 843-853.
Klein, N. (2002). No Logo. (N. U. (çev), Ed.) Ankara: Bilgi Yayınevi.
Kotler, P. (2000). Pazarlama Yönetimi. Çev., Nejat Muallimoğlu. İstanbul: Beta Basım Yayım. Maximilian, H. (2008). “DieSubvertising-Bewegung- Erbenvon Karl Kraus?.” Universitat
Regensburg, Philosophiche Fakultat IV, Institutfür Medienwissenschaften, seminararbeit. 1-19. Önal, B. (2005). Subvertising Versus Advertising: A Semiotical Analysis Of The Culture Jamming
Act. Master Of Fıne Arts. Bilkent University. İstanbul.
Özdemirci, A. (2012). Popüler Kültür, Tüketim Psikolojisi ve İmaj Yönetimi: Türkiye (1950-1980). İstanbul: Beta Basım.
Patton, M (2014). Qualitative Research& Evaluation Methods: Integrating The Oryand Practice, SAGE, USA.
Pira, A. ve Sohodol, Ç. (2004). Kriz Yönetimi: Halkla İlişkiler Açısından Bir Değerlendirme. İstanbul: İletişim Yayınları.
Reid J.L. (2000) Crisis Management, John Wiley&Sons, Inc., New York.
Shapiro, W.B. (2011). Wired To Adapt. Master of Fine Arts in Art. San Diego State University. storify.com/mjin1/kfc-communication-mix, Erişim Tarihi: 2018.
storify.com/mjin1/kfc-market-trends, Erişim Tarihi: 2018.
twitter.com/andrewbloch/status/966957339981918208 Erişim Tarihi: 2018.
twitter.com/KFC_UKI/status/964838797841190912/photo/1?tfw_creator Erişim Tarihi: 2018. twitter.com/ODDSbible/status/966984228515799041 Erişim Tarihi: 2018.
Wernick, A. (1996). Promosyon Kültürü: Reklam, İdeoloji ve Sembolik Anlatım. Çev., Osman Akınbay. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
worldofwonder.net/fck-kentucky-fried-chicken-ad-responds-hilariously-to-their-u-k-chicken-shortage Erişim Tarihi: 2018.
www.adweek.com/creativity/kfc-responds-to-u-k-chicken-shortage-scandal-with-a-timely-fck-were-sorry, Erişim Tarihi: 2018.
www.creativebrief.com/new-work/view/6837/Burger-King-by-360i Erişim Tarihi: 2018. www.crisis-response.com/comment/blogpost.php?post=377 Erişim Tarihi: 2018.
www.dailymail.co.uk/news/article-5412007/KFC-crisis-700-870-UK-eateries-shutErişim Tarihi: 2018.
www.dailymail.co.uk/news/article-5414035/KFC-UK-Chicken-Shortage-Need-Know Erişim Tarihi: 2018.
www.haberturk.com/dunyaca-unlu-tavukcu-tavugu-bitti-yuzlerce-restoran-kapandi-1845108-ekonomi, Erişim Tarihi: 2018.
www.huffingtonpost.com/entry/kfc-facing-chicken-shortage-uk_us Erişim Tarihi: 2018.
www.kfc.ca/our-story, Erişim Tarihi: 2018.
www.kfc.co.uk/crossed-the-road Erişim Tarihi: 2018.
www.pazarlamasyon.com/marka/birlesik-krallik-taki-kfc-restoranlarinda-tavuk-bitti, Erişim Tarihi: 2018.
www.quora.com/Who-are-KFCs-target-customers-and-how-do-you-they-market-to-them, Erişim Tarihi: 2018.
www.sozcu.com.tr/2018/ekonomi/kfc-restoranlarinda-bu-kez-sos-krizi-2256420, Erişim Tarihi: 2018.
www.theguardian.com/business/2018/feb/22/kfc-surplus-chicken-charities-store-supply-crisis Erişim Tarihi: 2018.
www.theguardian.com/business/2018/mar/08/kfc-returns-to-original-supplier-after-chicken-shortage-fiasco Erişim Tarihi: 2018.
www.thesun.co.uk/money/5635380/kfc-opens-70-of-restaurants-but-limited-menus-dont-satisfy-customers Erişim Tarihi: 2018.
www.wiseguyreports.com/reports/2844927-global-fast-food-market-professional-survey-report, Erişim Tarihi: 2018.
Yanıklar, C. (2006). Tüketim Sosyolojisi. İstanbul: Birey Yayıncılık.
Yıldırım A. ve Şimşek H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.