19 Ancak temel işlevlere sahip oldukları göz önünde bulundurulduğunda kentsel mekanlar ve kent kullanıcısı açısından önemini yitirmediği görülmektedir. “Anıtsal yapı, mimarî öğe, toplanma mekanları, ulaşım arterleri, açık yeşil alanlar vb. kentsel donatılar yerleşmenin hangi döneminde yer alırsa alsın, kentin tarihsel gelişme sürecini gösteren ve kimliğini taşıyan mekânlar olmuştur” (Sakal, 2007).
Donatı, temel anlamda aynı tanımlarla aktarılsa da iç mekân donatısı ve kentsel donatı, anlamında belirli ayrımları bulunmaktadır. Kentsel donatı pek çok farklı yönden ele alınıp sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırılmalar, altyapıya
21 bağlı olma, işlevine göre, kentsel mekâna yerleştirilme amaçlarına göre, ürün tasarım bakış açısına göre şeklinde çeşitlenebilmektedir. Kent mekanının, önce işlevsel karşılıklarına cevap veren donatıları sonraları gelişerek kentlerin simgesini oluşturmaya başlamıştır. Bu nedenle kentsel mekan tasarımı bağlamında kent donatısının sınıflandırılması da farklı kaynak ve bakış açılarına göre çeşitlenmiştir. Kentsel donatıyı Başal (2002), kent donatısı ve kentsel mekân donatısı bağlamında iki ana başlık altında aktararak; Bir yerleşimin kent öğesi sayılabilecek alt yapı donatıları ve mekânsal donatı sayılabilecek alt yapıdan bağımsız elemanları olarak sınıflandırmaktadır (Başal, 2002; Sakal, 2007). Ancak kentsel donatının farklı disiplinler ve ölçeklerce aktarımının farklılaşması ile bu sınıflandırmanın da çeşitlenmektedir.
Kent donatısı, kentsel mekânı oluşturan önemli unsurlardan biridir. Kentsel mekânın kullanımı bütünüyle ele alındığında kullanıcı için, kentin bölgelerinin oluşturduğu bir dış mekandır. Kentsel mekânlar, o kentte yaşayan insanların, kültürel birikimlerini sosyal bir ortak alanda paylaştığı, aktardığı ve deneyimleyerek yeniden öğrendiği yerlerdir. Kentin tanımlanması ve deneyimlenmesi adına kullanıcıların; kültürel kimlikleri, kişisel gelişimleri ve birbirleriyle etkileşimleri bu mekânlarda gerçekleşmektedir. Dış mekânda yapıların birbirleriyle ve diğer öğelerle olan ilişkilerinin, yakınlıklarının oluşturduğu mekâna “kentsel mekân” denilmektedir (İnceoğlu & Aytuğ, 2009)
Kent mekanının tanımlayıcı ögeleri yalnızca yapılar değildir. Kent yaşamı kullanıcısı açısından pek çok unsura gereksinim duyan bir yapıdadır. Kentsel mekânda kullanıcının ve kentin sosyal, işlevsel, erişilebilir, konforlu, aktif alanlarla birlikte onları destekleyecek donanımlara gereksinimi vardır. İnsanlar kent içerisinde sosyal aktivitelere katılabilir, kentin başka bir noktasına seyahat etmek için bekleyebilir veya sadece kitap okuyup oturabileceği bir banka ihtiyaç duyabilir. Kentler, kullanıcısına kent mekanını keyifli ve kaliteli bir yaşam konforuna elverişli halde donatılar sunabilmelidir. Kullanıcı bu sayede yaşadığı kentle daha iyi etkileşim içerisinde bulunabilir. Kentsel mekanlarda, pek çok işlevi sağlayan donatılar mevcuttur. Bunlar sokak lambaları, bisiklet kiralama kioskları, otobüs-tramvay durakları, reklam panoları, geri dönüşüm konteynerleri, oyun ekipmanları vb. olabilir.
22 Kamusal mekânın en önemli parçalarından olan kent donatılarının ortak bir dile ve uyuma sahip olması, bulunduğu kentsel mekanın bütünlüğünü sağlaması, daha işlevsel ve tanımlı olması ve kentsel kimliği kullanıcıya yansıtması bakımından çok önemli olarak aktarılmaktadır (Demir, 2018). Kentsel donatılar, insan-doğa ilişkisinde dengeleyici olabilmektedir. Kentsel yaşam koşullarının yükseltilmesinde ve kullanıcıya, onun fiziksel ve zihinsel ihtiyaçlarını karşılayarak yaşamıyla uyumlu bir kent ortamı sunması gerekmektedir. Kent mekânı içerisinde donatı kullanıcıya kimi zaman tasarım yönüyle pragmatik bir çözüm ve karşılık sunarken, yine tasarım yönüyle kullanıcıyı bilinçlendirme yönlendirmede hem çevresel hem de toplumsal rol oynamaktadır. Bu kapsamda pek çok gelişmiş ülkenin kullanıcısının ve kentlerin çağdaş yaşamın gerektirdiği ihtiyaçları odak alarak kullanıcısına ekolojik ve modern yaşama uygun kentsel mekanlar ve donatılar sunmaya yöneldiği görülmektedir. Modern ve yaşanılabilir kentlerin gerçekleşmesi;
kent mekânı ve donatısının modern dünyanın içinde olduğu duruma ekolojik çözümler sunabilen, teknik anlamda yeterli ve sürdürülebilir, kullanıcısı açısından yeterli, evrensel ve erişilebilir olması hedef ve gerekleri dikkate alınarak tasarlanması ve sürekli hale gelmesiyle mümkün olabilecektir.
Kentler, bireylerin sosyal, kültürel, fiziksel psikolojik ihtiyaçlarını karşılayarak onlara konfor alanları sunan mekanlar olmalıdır. Kentsel mekân, donatılarıyla bir bütün oluşturarak, keyifli bir kent ortamı sağlamalıdır.
Kentsel donatı tasarımının, bu bağlamda estetik, işlevsel, konforlu, ergonomik ve evrensel bir tasarıma sahip olması gerekmektedir. Kentsel mekanlardaki donatı elemanları, kentsel yaşamı daha zevkli ve anlamlı kılmaya, kentsel konfor ve kentsel estetik yaratmaya olanak verebilmektedir (Yücel, 2006). Kent mobilya ve donatıları, kentsel mekân tasarımı bağlamında kent kullanıcıları ve kimliği açısından önemli bir yere sahiptir.
Peyzaj mimarı Gökçen Yücel (2006)’ e göre;
“Planlı ve çağdaş kentsel alanların (cadde, sokak, meydan vs.) hem kenti hem de kentin parçalarını tanımlayan ve yazılı olmayan kentsel karakteristikleri, kişilikleri vardır. Bu bağlamda, ortak kent mekanları ve kent donatılarının nitelikleri ve organizasyonlarının kent kimliğinin oluşmasında ve kent alanlarının karakter ve hayat kazanmasında çok önemli rolü bulunmaktadır” (s. 26-29).
23 Kentsel donatı elemanları yerleştirildikleri kent mekânı içerisinde, mekân ve kentin karakteristik özellikleriyle uyum sağlamalıdır. Tasarlanacak ve kullanılacak olan donatı elemanları, konumlanacağı mekandaki yerine, boyutuna ve işlevine göre belirlenmelidir. Donatı elemanları bulundukları mekân içerisinde sirkülasyona engel oluşturmamalı, evrensel kullanım olanağı taşımalıdır.
Donatı elemanları evrensel tasarım bağlamında uluslararası belirlenen standartlara uygun olarak tasarlanmış olmalıdır. Kentsel donatı elemanlarının sınıflandırılmasında peyzaj mimarları ve iç mimarlar açısından farklılık gösterebilmektedir. Kent mekânı içerisinde donatıyı iç mimari anlamda sınıflandırmak, kent mekanını iç mimari bir yaklaşımla ele almayı da beraberinde getirmektedir. Donatının tariflenmesi, kent donatısı açısından, mekânın kullanıcıya mekanın amacıyla bütünleşik işlevlere yönelik çözümler sunan unsur ve ürünler olarak yapılabilmektedir.
Kentsel donatılar türleriyle örnekler üzerinden aktarılacak olursa;
i. Oturma elemanları
ii. Duraklar-Bekleme elemanları iii. Oyun-Egzersiz elemanları iv. Bisiklet park elemanları
v. Bilgi, iletişim ve satış donatıları vi. Aydınlatma elemanları
vii. Çöp-Geri dönüşüm konteynerleri
Olarak çeşitlendirilebilmektedir. Donatının tariflenmesi ve sınıflandırılması mekânın ölçeği ve temel işlev nitelikleri yönünden değişmektedir. Kentsel mekân tasarımı bağlamında donatılar, çoğunlukla sabit olmakla bulunduğu noktalarda kullanıcı kitlesinin çoğunluğu, yaş aralığı veya genel günlük gereksinimler göz önünde bulundurularak yapılabilmektedir. Mekân tasarımı, donatının bir gereksinimden öteye geçerek aynı zamanda tasarlandığı ve konumlandırıldığı mekânda kullanıcıyı yönlendirme, organize edebilme, işlevi ve eylem alanlarının mekânın niteliğine uygun olarak tariflenmesi için de gerekmektedir.
24 i. Oturma elemanları
Kent, insanların meydanlarda parklarda sosyalleştiği, birbirleriyle etkileşim içerisinde bulunduğu belirli sınır ve işlevlere sahip mekanlardır. Bu nedenle kent mekanlarının gereksinimleri de yine pek çok farklı ölçekteki mekânın gereksinimleriyle benzerlik göstermektedir. İhtiyaç duyulan donanımların belirlenmesinde kentin kullanıcısı olan insanın rolü büyük önem taşımaktadır.
Her mekân gibi kent mekanlarında da kullanıcısının sosyal işlev arayışına yanıt verecek olan oturma elemanlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Oturma elemanları kentsel bağlamda insanları birbirine yaklaştırabilirken onlara özel alanlar da oluşturarak kendilerini rahat hissettirebilmektedirler.
Görsel 11. Ölçeği büyütülmüş koltuklar halinde tasarlanan beton kent mobilyaları (XXI,