Kentsel Aydınlatma için Ülkemizdeki Uygulama Yaklaşımları

Ülkemizde de küreselleşme süreciyle birlikte kentsel planlamada yaşanan gelişmeler doğrultusunda hem sektörel hem planlama anlamında aydınlatma konusunda oldukça ilerleme kaydedilmiş ve kentsel aydınlatmaya verilen önem artmıştır. Günümüze kadar olan süreçte ülkemizde bir aydınlatma master plan çalışması yapılmamıştır. O. Sunguroğlu’nun İstanbul Boğazı ve Çevresi, Aydınlatma Master Plan Çalışması, 2001, N.İlgürel; M.Ş.Sözen’in İstanbul Aydınlatma Master Plan Ön Hazırlık Çalışmaları, Kadıköy Bölgesi, 2001 vb. bölgesel ve kısmi çalışmalar akademik yayınlar olarak kalmışlardır. Bu çalışmaların sayıca yetersizliği ve akademik literatürde kalmaları, uygulama aşamasına geçememiş olmaları, ülke genelinde kentlerimizin bir aydınlatma master plan ya da master plan ön çalışmasına sahip olmaması, bu konuda yetkili kurum ve kuruluşların olmayışının, henüz parçacıl bir yaklaşımdan çıkamamış olduğumuzun göstergeleridir.

İstanbul’da iç ve dış mekan aydınlatma tasarımı, aydınlatma ürünleri satışı ve uygulaması yapmakta olan bir firma ile gerçekleştirilen görüşme sonucunda; ülkemizde aydınlatma firma ve tasarımcılarının kendilerini geliştirebilmeleri ve işlerini doğru bir şeklide yapabilmeleri adına destek alamadıkları, yurtdışı örneklerinde olduğu gibi kent ve ülke yönetimi, ilgili belediye ve kamu kuruluşlarından kentsel aydınlatma adına bir ortaklık, bilgi paylaşımı vb. teklif ve

öneriler alamadıkları tespit edilmiştir. Oysa yukarıda incelenmiş birçok örnekte, her kentin bu konuda uzman kişileri bünyesinde barındırdığı bir kamusal departmanı ve bu departman ile ortak çalışan özel şirketler, aydınlatma tasarımcıları, üniversite ve akademik kadrolar mevcuttur.

Doğru bir kentsel aydınlatmanın iyi bir organizasyon işi olduğu kabul edilirse, işinde uzman, vizyon sahibi kişilerin hem kamu hem özel sektörde desteklenmesi ve bir platform oluşturularak bir araya getirilmesi ülkemizde ilk atılması gereken adımlardan birtanesidir.

İsanbul Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı olarak kurulmuş olan Şehir Aydınlatma ve Enerji Müdürlüğü tam bu konuda çok kritik bir öneme sahiptir. Kentsel aydınaltma çalışmalarını yürütmek, iyi ve kaliteli bir kentsel aydınlatma sağlamak amaçlarıyla oluşturulmuş kuruluş ülkemiz için atılmış doğru bir adım olmakla birlikte kendi içerisinde yeterli organizasyona sahip değildir. Güncel olarak gerçekleştirdikleri aydınlatma çalışmaları ise bölgesel ve tek tek kentsel değer ve öğelerin aydınlatılması düzeyinde kalmaktadır. Bütüncül bir bakış açısıyla kent ve kente benzer kimliklere sahip ayrılmış zonlarda bir master plan çalışması yapılmadığı takdirde bu çalışmalar kentten ve mevcut aydınlatmalardan bağımsız, kentsel makanlar arasında dengesizlik yaratan, bir mekanın kalitesini arttırken diğer mekanları olumsuz etkileyen çalışmalar olacaklardır.

Sultan Ahmet Meydanı, Florya Sosyal Tesisleri, Edirne Kapı Şehitliği, Büyük Çamlıca Parkı, Kısıklı Parkı, Kara ve Deniz Surları, Bozdoğan Kemeri, Şile Kalesi, Sefaköy Metrobüs Hattı Üstgeçidi ve Şehzadebaşı Camii bu müdürlükçe son dönemlerde yapılmış aydınlatma çalışmalarıdır.

Şekil 5.1 : Şehir Aydınlatma ve Enerji Müdürlüğü, İstanbul aydınlatma çalışmaları tanıtımı.

(Kaynak:http://www.ibb.gov.tr/sites/aydinlatmaenerji/Pages/AnaSayfa.as px)

Küreselleşen dünya kentleri arasında, doğası, tarihi, kültürel, sanatsal, mimari birden fazla güzellik ve değeriyle ön plana çıkmak isteyen birçok kentimiz, kentsel kalitesini arttırma, mevcut kentsel değerlerini sergileme, kentsel işlevlerin gece de devamlılığını sağlama, kentsel iyileşmeyi ve yenilemeyi gerçekleştirme, etkili bir kent silüeti sergileme amaçlarını gerçekleştirememektedir.

Son yıllarda planlama ve mimari de artan estetik ve özgünlük kaygıları, aydınlatmanın önemini arttırmıştır.

Aydınlatma; mimari firma, kent yönetimi ya da belediyelerin gelişi güzel uyguladıkları sadece teknik ya da sadece estetik uygulamalar olmaktan çıkmıştır. Aşağıda İstanbul’ da yer alan ve aydınlatma tasarımı yapan özel bir firmanın Erzurum Belediyesi tarafından görevlendirilerek yapmış olduğu aydınlatma çalışmaları yer almaktadır.

Şekil 5.2 : Erzurum altgeçit projesi. (Kaynak: Prolux Arşivi, 2013)

Şekil 5.3 : Erzurum altgeçit projesi, aydınlatma simülasyon çalışması. (Kaynak: Prolux Arşivi, 2013)

Şekil 5.4 : Erzurum üst geçit projesi. (Kaynak: Prolux Arşivi, 2013)

Şekil 5.5 : Erzurum üst geçit projesi aydınlatma simülasyon çalışması. (Kaynak: Prolux Arşivi, 2013)

Bu gibi proje ve taleplerin artışı, ülkemizde kentsel aydınlatmaya bakışın değiştiğini, verilen değerin arttığını kanıtlamaktadır. Ayrıca özel bir firmadan kent yönetiminin böyle bir çalışma talep etmesi ve fon ayırması, kentlerin giderek bilinçlendiğine ve kamu kurumlarının da uzman görüşü ve tasarımına açık olduklarına işaret

etmektedir. Akademik çalışmaların bilgi birikimleri ve kamunun yaptırım gücü ile kentlerimizin gece de kaliteli, çekici, düzenli, bütüncül bir kentsel aydınlatmaya sahip olması çok bu bağlamda zor olmayacaktır.

Özel firmalar eliyle son 5 sene içerisinde özellikle büyük kentlerimizde dış mekan ve peyzaj aydınlatma ürünlerinin satışında ve tasarımsal proje üretiminde büyük bir artış olduğu görülmektedir. Yapılan bu çalışmaların birbirinden bağımsız olmak yerine, çevresiyle ve genel kent bütünüyle ilişkisinin kurulduğu, belirli sınırlama, düzenleme ve standartlara bağlı olarak hazırlanmış kentsel aydınlatma rehberleri ile uygulamaları kente bir bütünlük ve uyum getirecek, kent silüetini çok büyük ölçüde değiştirecek, kentsel kaliteyi ve iyileşmeyi arttıracak, belirli standartlar ve yönlendirmelerle yapılmış aydınlatmalar sayesinde kent yönetiminin bu bölgeler için ayırması gereken fonu azaltacaktır.

Şekil 5.7 : İstanbul Galata butik otel projesi aydınlatma simülasyon çalışması. (Kaynak: Prolux Arşivi, 2013)

Yukarıda yer alan proje, İstanbul’un tarihi alanlarından biri olan Galata Bölgesi’nde yer almaktadır. Başarılı bir aydınlatma çalışması olan bu örnek ile aslında ülkemizde de yeterli bilgi ve donanıma sahip aydınlatma tasarımcı ve firmalarının olduğu, bu firmaların yeterli teknolojik donanıma sahip olduğu, yurtdışı örneklerinde olduğu gibi bir aydınlatma simülasyonunun oluşturulabileceği, ışık değerlerinin hesaplanabileceği ve test edilebileceği aynı zamanda aydınlatmanın giderek önem kazanarak müşteriler ve kullanıcılar tarafından konusunda uzman kişilerden talep edildiği ve bu konuda fon yaratıldığı anlaşılmaktadır. Ancak yetersiz kaldığımız nokta, bu tasarımlar yapılırken kent yönetimi tarafından belirli standart ve kısıtlamalar ya da belirli bir rehber sunulmadığı için çok başarılı örneklerin yanına çevre ile uyumsuz, gereksiz ve rahatsız edecek derecede aydınlatılmış, alanın kimliğini bozan başka örneklerinde yer alabilmesidir. Ülkemizde bir yapı yapılmadan önce inşaat vb. gibi her türlü izni alınırken, gece görüntüsünün, aydınlatma planının da belirlenmesi, kontrol ve test edilmesi, en azından içerisinde yer aldığı çevre ile uyumunun denetlenmesi gerekmektedir. Galata örneğine baktığımızda gelişmekte olan bu alan için kentsel kimliğine uygun bir aydınlatma rehberine sahip olması durumunda, yapılmakta olan aydınlatmalar ile, bir fon yaratılmaksızın belirli bir düzey ve kentsel değerde aydınlatma tasarıma sahip, kentsel kalitesi yüksek mekanlar yaratılmış olunur.