Kent Kültürü

Farabi (Ölümü 950 M.) El-Medinetü‟l Fâzıla (Erdemliler ġehri) adlı eserinde, hayrın en erdemlisi ve olgunluğun en üstünü Ģehirden uzak olan yerlerde değil Ģehirlerin sınırları içinde elde edilir (1989, s.79-80) demektedir. Ġbn-i Haldun ise, uygar ve medeni bir yaĢam olarak Ģehir hayatı ve yaĢam tarzını bedeviliğin en ileri noktası olarak ifade etmektedir. KentlileĢme, bütün iĢlerin ve sanatların en güzel Ģekilde yapılmasıyla ulaĢılan ve bedevilikten sonra gelen bir aĢamadır (2004, s.507-510). Kentin erdemli bir hayatın yaĢanabilmesi için ifade ettiği öneme yüzyılların gerisinden yapılan bu kuvvetli vurgular, kent hayatının ve kent yönetiminin erdemliler topluluğundan oluĢan bir toplumun oluĢması ve fertlerin her türlü geliĢimlerinin sağlanması için taĢıdığı önemi de ortaya koymaktadır.

Kentin farklı bilim dallarının yaklaĢımlarının yansıması olan çeĢitli tanımlamaları yapılmaktadır. Ancak bu tanımların hepsi birbirini tamamlar niteliktedir. Büyük organizasyon yapısı altında iĢ bölümü, uzmanlaĢma ve heterojen yapı kentin sosyolojik özellikleri görülmektedir (Özden ve Salur, 2009, 2).

Kültür potası rolü de kentlerin önemli fonksiyonlarındandır. Özel kültürel varlıklarıyla içlerinde belli bir kimlik barındıran kentler, cansız mekan yığınları değildir. Bu yönüyle kentler hem yerel ve küresel iliĢki ağlarının kesiĢme noktasıdır hem de bulundukları yörenin kültür mirasını da yansıtırlar (Toprak, 2006, s.287).

Barındırdıkları kültürel zenginlikler nedeniyle kentler insanlar için her zaman çekici gelmiĢtir. Bu çekiciliğe kapılıp kente gelenler, eğer hayatlarını sürdürecek maddi imkanları elde etmiĢlerse kısa sürede kırsaldan getirdikleri tutumları terk ederek yerleĢik kültüre uyum sağlamıĢ, kentli olmuĢlardır (Karatepe, 2005, s.271).

Kentlerde yaĢanan kültürel hareketliliği kültür değiĢmeleri kavramını kullanarak açıklayan ve köyler ve kentlerin sosyal hayatlarında yaĢanan

değiĢimleri karĢılaĢtıran Turhan‟a göre, köyde yaĢayanlar arasında ortak kolayca değiĢmeyen bir değerler sistemi bulunmaktadır. Köyün kültürel değiĢimi ancak zaruretler ve ihtiyaçlar doğrultusunda sıkı bir seçime tabi tutularak gerçekleĢmiĢtir. Kentlerde ise kentin bütününü kapsayan ortak değer anlayıĢın oluĢamaması nedeniyle özellikle otoriter yönetimlerin kent kültürünü Ģekillendirmesi ve yön vermesi daha kolay olmuĢtur (1997, s.204).

Köyü kültürün korunduğu bir sera alanı olarak ön plana çıkaran bu yaklaĢımdan farklı olarak Pirenne, tarımsal uygarlığın köylüyü olağan durumu kölelik olan bir insana dönüĢtürdüğünü, kent uygarlığının ise sakinlerini özgürleĢtirdiğini söylemektedir. Ona göre özgür olmak için kent toprağında yaĢamak yeterlidir. Batıda ayrıcalıklı bir sınıfın elinde olan özgürlüğün tekeli ancak kentleĢmeyle kırılmıĢtır (Pirenne, 1990, s.98).

Köy kavramının yerine bedevi yaşamı veya badiyeyi kullanan Ġbn-i Haldun; geçimlerini ziraat ve hayvancılıkla sağlayanların mecburen bedevi yaĢamına yöneleceğini söyler. Kentlerde yüksek konforla yaĢayan, geçimlerini sanayi ve ticaretle sağlayan insanlar ise kentli anlamında (hadari) medeni insanlardır. Ancak her iki yaĢam tarzı da kaçınılmaz olarak tabii birer durumdur. Bedevilikten sonra hadariliğin veya kentliliğin arka arkaya gelmesiyle ortaya çıkan süreç umranı (medeniyet) ifade eder (2004, s.157-158).

Kentlerde iĢ bölümü ve uzmanlaĢmanın geliĢmesiyle kırsal alanlarda yaĢayanlarınkinden farklı davranıĢ, düĢünüĢ ve yaĢayıĢ biçimleri oluĢmuĢtur. Tüm bu kurumlaĢmıĢ tutum, davranıĢ, yaĢayıĢ ve inanıĢ biçimlerinin sonucu olarak ortaya çıkan kent kültürü, köy kültürüne göre daha fazla iĢlenmiĢ, incelmiĢ ve karmaĢıklaĢmıĢ bir nitelik gösterir (Karatepe, 2005, 270). Sosyolojik anlamda kentlileĢme köy hayatından farklı olarak insanların tanımadıklarıyla birlikte yaĢayabilme olgunluğunu ifade eder. Köyde herkes birbirini tanır. Dostluklar ve düĢmanlıklar bu tanıĢıklık üzerinden Ģekillenir. Bu ortamda kapalı bir sistem içinde Ģekillenen sosyal iliĢkiler töreleĢir.

yaĢayabilme becerisinin kristalleĢmesidir. Köy ve kent farklı sosyal dokular inĢa etmeleri nedeniyle kendi baĢlarına birer gerçekliktir. Ancak kentler sahip oldukları ekonomik ve demografik potansiyel nedeniyle bilim, kültür ve sanatın yeĢerebileceği iklimleri sunar (CoĢkun, 2008, s.58-59).

Kent yarıĢmayı, sıra dıĢılığı, yeniliği, verimliliği ve yaratıcılığı özendirerek oldukça farklılaĢmıĢ bir nüfusun ortaya çıkmasına neden olur. Kent farklı olma izni anlamında özgürlük adasıdır (Demirkan, 1996, s.17). Özgürlük adası olarak insanı özgürleĢtirici mekansal bütünlükler olan kentler, kültürel etkileĢimlere açık yapısıyla durağan olmayan canlı alanlardır. Kentler bu değiĢim dalgalarının ortasında kısa zamanda kendi özgün kimliğine hızla ulaĢma potansiyeline de sahiptir. Kentin sosyal, ekonomik veya siyasal hayatıyla ilgili olduğu düĢünülen pek çok Ģey aslında doğrudan doğruya kültürle de ilgilidir. Bu kadar kapsamlı ve dinamik bir alanda kent kültürünün ve kentte kültürün sürekli canlı tutulması gerekir. Kültürün dıĢ etkilerle hızla değiĢtiği, yenilenerek Ģekillendiği kent hayatında, tutuculuk ve muhafazakarlık ekseninde kültürü koruma çabası yerine, kültürün kendisini özünden kopmadan yeniden üretmesine imkan verecek Ģartların oluĢturulması için uygun ortamların hazırlanması önemli bir seçenek olarak gündemimizde bulunmalıdır.

Kent içinde yaĢayanlar birlikte hareket eden, insanlarıyla konuĢan canlı bir organizma gibidir. Bu canlı organizmanın kendi iradi yönelimlerinin ve farklı gelecek tasarımlarının olması doğaldır. Odağında insan ve onun sahip olduğu değerler bulunan kent organik varlığını geliĢtirerek bütünlüğünü sağlayabilir. Bu bütünlüğün sağlanması ve kentlilik bilincinin oluĢmasıyla, önce kültürel dinamizm meydana gelecek, ardından yerel kalkınmaya sıra gelecektir.