Kaynak Yönetimi ve Denetim

Türkiye’de su ürünleri üretiminin önemli bir kısmı denizlerde gerçekleştirilen ticari balıkçılıktan elde edilmekte olup avcılık üretiminin büyük bir kısmını trol ve gırgırla avlanan ürünler oluşturmaktadır (Kalkınma Bakanlığı, 2014). Avcılık, yüksek öneme sahip olmasına rağmen, toplam su ürünleri üretimine olan katkısı her geçen gün miktar ve oran olarak azalmaktadır. Sürdürülebilir üretimi desteklemek ve kontrol edebilmek amacıyla deniz ve iç sularda yasaklama ve sınırlamalara yönelik teknik ve idari düzenlemeler yapılmaktadır. Söz konusu düzenlemeler, 1380 sayılı Kanunun uygulanmasına yönelik yönetmeliklerden biri olan su ürünleri yönetmeliği kapsamında, dört yıl süreyle geçerli olan tebliğler ile yapılmaktadır (Arpa, 2013).

69

Amatör ve ticari balıkçılığa yönelik tebliğler, konuyla ilgili kamu kuruluşları, bilimsel kuruluşlar ve balıkçı örgütlerinden oluşan Su Ürünleri İstişare Kurulu tarafından hazırlanmaktadır. Su Ürünleri İstişare Kurulu, 1998 yılında Su Ürünleri Danışma Kurulu adıyla kurulmuş olup (Elekon, 2007) 2011 yılında gerçekleştirilen yeniden yapılanmayla isim değişikliğine gidilmiştir (Düzgüneş, et al., t.y.). Su Ürünleri İstişare Kurulu, balık stoklarının korunması, balıkçılık kaynaklarının sürdürülebilir şekilde işletilmesinin sağlanması, avcılığın düzenlenmesi, av yasaklarının izlenmesi ve denetimi, yetiştiricilik, istatistik çalışmaları, balıkçılık ürünlerinin kalite kontrolü dâhil olmak üzere balıkçılık sektörüyle ilgili konularda araştırma ve eğitim çalışmaları yapmak ve tavsiyelerde bulunmak amacını taşımaktadır (Elekon, 2007).

2012 ve 2016 yılları arasında geçerli olan, “3/1 Numaralı Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ”, bilimsel, çevresel, ekonomik ve sosyal hususlar göz önüne alınarak, su ürünleri kaynaklarının korunması, sürdürülebilir işletilmesinin sağlanması için su ürünleri avcılığına ilişkin yükümlülük, sınırlama ve yasakları düzenlemektedir (Anonim, 3/1 Numaralı Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ, 2012)

“3/2 Numaralı Amatör Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ” de,2012 ve 2016 yılları arasında geçerli olup amatör balıkçılığın belirli kurallar çerçevesinde yapılmasını sağlamak için, ticari amaç dışı veya spor maksadıyla yasak olmayan bölgelerde ufak vasıtalarla su ürünleri istihsal edeceklerin avlanma usul ve esaslarını belirlemektedir (Anonim, 3/2 Numaralı Amatör Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ, 2012).

Bazı türlerin üretiminde görülen düşüşler nedeniyle, belirli zaman, bölge ve boy sınırlamaları getirilmektedir. Türkiye balıkçılık yönetimi kapsamında gırgır ile avcılıkta kurallar kısmen sınırlanarak, 1 Mayıs – 1 Eylül arasındaki av yasağı uygulamasının başlangıcı 15 Nisan’a alınmış, bazı balık boylarına getirilen yasaklar artırılmış ve kıyıdan itibaren 24 m’den sığ sularda avcılık yapmaları yasaklanmıştır. Söz konusu yasaklama ve sınırlamalar, balıkçılık kaynaklarının korunması ve sürdürülebilir işletilmesini amaçlamaktadır (Kalkınma Bakanlığı, 2014). Mevcut durumda kota sistemi uygulanmamakta olup, Atlantik Ton Balıklarının Korunması Uluslararası Komisyonu

70

(ICCAT) kapsamında, sadece orkinos balıkları için kota uygulaması bulunmaktadır (Elekon, 2007).

Sağlıklı ve verimli kaynakları gelecek nesillere bırakmak için öncelikle sahip olduğumuz kaynakların yapısını ve işleyişini iyi bilmek ve değişimlerini izlemek gerekmektedir. Balıkçılık faaliyetlerinin izlenmesi ve kontrolü amacıyla denize kıyısı olan illerde 2006 yılından bu yana, 43 balıkçılık idari binası kurulmuştur (Avrupa Komisyonu, 2014). Karaya çıkarılan balıkların tür ve miktar olarak istatistiklere doğrudan girmesini sağlamak, av verilerini toplamak, av kayıt formlarını toplamak, örnek almak ve gemilerin limanda av denetimlerini yapmak amacıyla kullanılan balıkçılık idari binaları, balıkçılık yönetiminde önemli bir rol oynamaktadır (Kalkınma Bakanlığı, 2014).

GTHB, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından kurulan Otomatik Tanımlama Sistemi aracılığıyla elde edilen elektronik harita üzerinden 15 m’den büyük gemilerin izlemesine 2007 yılında başlamıştır.

Su ürünleri denetimlerinin, İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri tarafından yapılmakta olan kısmında uygun olmayan ve kuraldışı işlemler için gerçekleştirilen yaptırımların %84’ü toptan balık hali, toptancı ve perakendeci düzeyinde uygulanmaktadır. Sahil Güvenlik Komutanlığı, denizde etkin şekilde denetim yapmaktadır. Denetim sayısı ve verilen ceza sayısında, yıllar içinde bir artış olduğu görülmektedir. Artan ceza oranı, verilen cezaların amaçlanan caydırıcılık açısından yeterli olmadığı ihtimalini ortaya çıkarmaktadır.

Balıkçılık ve su ürünlerinin yapısı ve özelliği itibariyle diğer tarımsal faaliyetlerden farklılık arz etmesi ve denetimlerde etkinliğin arttırılması için başta 28 kıyı ili olmak üzere su ürünleri potansiyelinin yüksek olduğu 43 il taşra teşkilatında su ürünleri ile ilgili iş ve işlemlerin daha etkin bir şekilde zamanında ve eksiksiz olarak yürütülebilmesi için Balıkçılık ve Su Ürünleri Şube Müdürlüğü kurularak faaliyete geçirilmiştir. Balıkçılık ve Su Ürünleri Şube Müdürlüğü bulunmayan illerde, bahse konu faaliyetler Hayvan Sağlığı, Yetiştiriciliği ve Su Ürünleri Şube Müdürlükleri tarafından gerçekleştirilmektedir. (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2014).

71

2002 yılından itibaren balıkçılık filosundaki gemi sayısında artışı önleme amaçlı uygulamalar başlamıştır. GTHB, mevcut eski gemilerin yenilenmesi dışında yeni gemilere ruhsat verilmesini durdurmuştur. Geçen süre zarfında gemi sayısında önemli miktarda azalma olmuştur (Tablo 8). Su ürünleri kaynaklarının korunması, sürdürülebilir işletilmesi ve stoklar üzerindeki av baskısının azaltılması amacıyla, 2012 yılından itibaren, 12 metre ve üzerindeki balıkçı gemilerinin geri alınma yoluyla avcılıktan çekilmesi uygulamasına başlanmış ve 2014 yılında bu desteğin kapsamı 10 metre üzerindeki gemileri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir (Avrupa Komisyonu, 2014). 2014 yılı itibari ile balıkçı gemisi sayısı 18.942’dir (BSGM).

Tablo 8: Türkiye Balıkçılık Filosu (2010-2014) DENİZ İÇ SU TOPLAM <12 m 12+ m Toplam 2010 15.540 1.900 17.440 3.234 20.674 2011 15.326 1.839 17.165 3.124 20.289 2012 15.179 1.819 16.998 3.102 20.100 2013 14.917 1.520 16.437 3.232 19.669 2014 14.457 1.420 15.877 3.065 18.942 Kaynak: BSGM, 2015

Su kaynaklarının korunması ve balık yaşamının sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik çalışmalar kapsamında, İl Müdürlükleri tarafından yürütülen izleme çalışmaları da bulunmaktadır. Bu kapsamda 2014 yılında, 881 istasyonda yılda dört kez olmak üzere su numuneleri alınarak çeşitli parametre yönünden izleme yapılmıştır (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2014).

Mevcut balık stoklarının artırılması ve kaynaklardan verimli şekilde faydalanılabilmesi amacıyla iç sularda balıklandırma çalışmaları yürütülmektedir. Proje kapsamında 2014 yılında 4.030.000 adet yavru sazan balığı ile 328 adet su kaynağı balıklandırılmıştır (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2014).