Katılım Ortaklığı Belgesi ve Ulusal Program

Gümrük birliğinin yürürlüğe girmesinden yaklaşık iki yıl sonra toplanan Lüksemburg zirvesinde Türkiye’nin beklentilerinin büyük bölümü gerçekleşmemiştir. Zirvede, Baltık ülkeleri, Kıbrıs Cumhuriyeti, Malta, eski Yugoslavya Cumhuriyetlerinden Slovenya ve Orta Avrupa ülkeleri Avrupa Birliğine aday ilan edilirken Türkiye dışlanmıştır. Türkiye için diğer aday ülkelerden farklı özel siyasi koşullar ileri sürülmüş ve bu durum üzerine Türk hükümeti Avrupa Birliği ile siyasi diyaloğu kesmiştir. Türk hükümetinin 14 Aralık 1997 tarihinde yayınlanan bildiride, bir yandan Kıbrıs, Türk-Yunan ilişkileri ve insan hakları başlıkları altında ve esasen AB tarafından ortaya konmuş bulunan siyasi konuların karşılıklı ilişkilerimizde gündem dışında tutulmasına özen gösterileceği; diğer taraftan da, bu ilişkilerin ekonomik ve ticari boyutlarına halel getirilmemesine gayret edileceği ifade edilmiştir.

Lüksemburg zirvesinde her ne kadar Türkiye aday ülke ilan edilmemiş ise de süreçten de dışlanmamıştır. Türkiye’ye zirvede Türkiye’ye “katılım öncesi strateji” sözü verilmiş ve Avrupa Konferansına davet edilmiştir. Ancak Türkiye, siyasi diyalogu kesme kararı nedeniyle 12 Mart 1998’de Londra’da toplanan Avrupa Konferansına katılmamıştır.

Lüksemburg zirvesinin ve sonrasında yaşanan gelişmelerin mevzuat uyumu bakımından önemi şuradadır: 4 Mart 1998’de Avrupa Konferansı öncesinde Komisyon tarafından “Türkiye için Avrupa Stratejisi” başlıklı belge yayınlanmıştır. Belgede Türkiye’ye her alanda Avrupa Birliğine yakınlaşması suretiyle tam üyeliğe hazırlanma çağrısı yapılmıştır. Aynı yılın Ekim ayında Komisyon tarafından ilk kez Türkiye İçin İlerleme Raporu yayınlanmıştır. Türkiye’nin Kopenhag Kriterleri bakımından kaydettiği ilerlemeyi inceleyen raporun ikincisi ise bir yıl sonra 13 Ekim 1999’da yayınlanmıştır. Komisyon tarafından hazırlanan ikinci ilerleme raporunda Malların İthalatında Gözetim ve Koruma Önlemleri Hakkında Karar, 95/7614 sayılı Bazı şahsi ve Ticari Mahiyette Eşya Bedelsiz İthaline İlişkin Karar, 95/7615 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Kararı, 95/7616 sayılı İhracatta Kota ve Tarife-Kontenjanı Belirlenmesi ve İdaresine İlişkin Kararlar ile 95/7617 sayılı Hariçte İşleme Rejimi Kararı.

Türkiye’nin gümrük birliğini gerçekleştirme konusunda ciddi performans gösterdiğine dikkat çekilerek, aday ülkeler arasına Türkiye’nin de dahil edilmesi yönünde görüş bildirilmiştir.

10-11 Aralık 1999’da Helsinki’de toplanan Avrupa Birliği Devlet ve Hükümet Başkanları zirvesinde Komisyon’un tavsiye raporu dikkate alınarak diğer aday ülkelerle eşit koşullarda olmak kaydıyla ve oybirliğiyle Türkiye aday ilan edilmiştir. Bu gelişmenin ardından iki taraf arasındaki ilişkilerin yelpazesi ve içeriği önceki dönemlerle kıyaslanmayacak düzeyde genişlemiştir. Üç yıllık bir aradan sonra 11 Nisan 2000 tarihinde Türkiye-AB Ortaklık Konseyi toplantısı Lüksemburg’da yapılmış ve gelecek döneme ilişkin önemli kararlar alınmıştır.89

Bu kararlardan ilki, gümrük birliğinden bu yana üzerinde çalışılan hizmetler alanındaki müzakerelerin başlatılmasıdır. 2000 yılı sonuna kadar bitirilmesi öngörülen Türkiye ile AB arasındaki hizmet ticaretinin serbest dolaşımının sağlanması görüşmeleri neticesinde taraflar ilişkilerin daha da derinleşmesi konusunda mutabakat sağlamışlardır.

Ortaklık Konseyinde alınan ikinci önemli karar ise, AB müktesebatının üstlenilmesi aşamasında büyük önem taşıyan “tarama” adı verilen “analitik inceleme” için 8 alt komitenin kurulmuş olmasıdır. Böylece, katılım ortaklığı belgesi ve ulusal program hazırlıkları için önemli bir adım atılmıştır. Alt komiteler, analitik incelemelerin yapılmasına ilave olarak Avrupa Birliğinden ve Türkiye’den uzmanların bir araya gelmesini sağlayarak karşılıklı anlayışın güçlenmesine katkı sağlamışlardır.

Katılım öncesi süreç olarak adlandırılan bu dönemde Avrupa Birliği Komisyonu, adaylık statüsünün gereği olarak yerine getirilmesi gereken siyasi, ekonomik, hukuki ve idari uyum çalışmalarını Katılım Ortaklığı Belgesi ile ortaya

89 _{Ortaklık Konseyinin 11 Nisan 2000 tarihli toplantısında alınan karar metni için bakınız:}

koymuştur ve söz konusu belge 8 Mart 2001 tarihinde AB Konseyi tarafından onaylanmıştır. 90

2000 yılı ilerleme raporunda belirtilen öneriler esas alınarak hazırlanan Katılım Ortaklığı Belgesiyle kısa vadede 11 siyasi, 42 yapısal mevzuat değişikliği yapılması öngörülmüştür. Belgeyle ayrıca orta vadede 8 siyasal, 52 ekonomik ve sosyal politaka değişikliği yapılması gereğine işaret edilmiştir. Belgede ayrıca Kıbrıs sorunu, toplantı ve şiddete yönelik olmayan gösteri yapma özgürlüğü, işkenceyle mücadele, sivil toplumun gelişiminin desteklenmesi, Türk vatandaşlarının ana dilde yayın özgürlüğü, idam cezasının kaldırılmasıyla ilgili anayasal ve hukuki düzenlemeler yapılması gereği üzerinde durulmuştur.

Türkiye için Yenilenmiş Katılım Ortaklığı Belgesi 26 Mart 2003’te yayımlanmıştır. Yeni belgede Türkiye’nin siyasi kriterleri yerine getirmek amacıyla Ağustos 2002’de yaptığı yasal düzenlemelerle, ifade özgürlüğü, anadilde yayın yapma özgürlüğü, dernek kuruluşu alanlarında ve özellikle idamın kaldırılması alanlarında önemli adımlar attığı ifade edilmiştir. Bununla birlikte Türkiye’nin siyasi kriterleri tam olarak uygulamasında kısıtlamaların devam ettiği vurgulanmış; 2003- 2004 yılları arasında yerine getirilmesi gereken yükümlülükler sayılmıştır.91

Katılım Ortaklığı Belgelerinde ifade edilen yükümlülüklerin ne şekilde yerine getirileceği Türkiye tarafından hazırlanan Ulusal Programlar ile ortaya konulmuştur. Ulusal Programların ilki, AB Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı adıyla 19 Mart 2001 tarihinde kabul edilmiştir.92 Güncellenmiş Ulusal Program adını taşıyan ikinci ulusal program ise 23 Haziran 2003’de kabul edilmiştir.93 Programların her ikisinde de Avrupa Birliği müktesebatına uyum sağlamak için mevzuat değişiklikleri, müktesebatın üstlenilmesiyle ilgili idari yapı, kısa ve orta vadeli öncelikler takvimi yer almıştır.

90 _{2001 yılı Katılım Ortaklığı Belgesi metni için bakınız:}

http://www.dpt.gov.tr/abigm/tabi/kob/KOB%20_ABTercumesi_%202001.pdf/

91 _{2003 Katılım Ortaklığı Belgesi metni için bakınız:}

http://www.dpt.gov.tr/abigm/tabi/kob/KOB-DPT21Nisan2003.pdf/

92 _{Birinci Ulusal Program metni için bakınız: Resmi Gazete, 24 Mart 2001, Sayı 24352 mükerrer} 93 _{İkinci Ulusal Program metni için bakınız: Resmi Gazete, 24 Temmuz 2003, Sayı 25178 mükerrer}