Kariyer Gelişim Sürecini ve Kariyer Tercihlerini Etkileyen Faktörler

Araştırmanın bu kısmında; kimi zaman beraber değerlendirilen, kariyer gelişim süreci ve kariyer tercihleri konularında etkileri bulunan faktörlere, literatürde bulunan çeşitli sınıflardırlar ile değinilmeye çalışılacaktır.

Pişkin’e göre her insanın kariyer gelişimine etkide bulunan birçok faktör bulunsa da bu faktörlerin ölçülebilir olanları göreceli olarak sınırlıdır ve bu faktörler alt başlıklarıyla beraber aşağıda belirtildiği gibidir (Pişkin, 2012: 44-71):

58 - Psikolojik Faktörler - Yetenek - İlgi - Kişilik Özellikleri - Meslek Değerleri - Sosyolojik Faktörler - Aile - Sosyo-ekonomik Seviye - Cinsiyet

- Ekonomik ve Politik Faktörler

Deniz’e göre ise kişinin meslek seçimini üzerine yoğunlaştığı her gelişim döneminde farklı kararlar almasında çeşitli unsurlar önemli rol oynamaktadır. Bu unsurları aşağıda belirtildiği gibi sıralanabilmektedir (Deniz, 2001: 4):

- Fiziksel özellikler ve cinsiyet - Bireyin kendi istek ve hayalleri

- Mesleğin toplumdaki yeri, sağladığı gelir ve mesleğe olan talep - Okul başarısı ve öğretmenlerin düşünceleri

- Ailelerin beklentileri ve bireyin kendisi hakkındaki düşünceleri - Çalışma alışkanlıkları

- Benlik kavramı, ilgileri, özel yetenekleri ve zekası - Yaşıtlarının etkisi ve düşünceleri

- Ailenin sosyo-ekonomik seviyesi

59 - Meslek ile ilgili bilgi seviyesi

- Mesleki olgunluk seviyesi

Aytaç’a göre kişisel kariyer planlamasında oldukça fazla önem arz eden kariyer seçiminde birey, birçok unsurdan etkilenecektir. Bu unsurların en önemlileri; ailesinin sosyo-ekonomik seviyesi, toplumun etkisi, kişilik gelişimi ve kişisel beklentilerdir. Yapılan çalışmalarda kariyer seçimini dört temel faktörün etkilediği ortaya konmuştur. Bunlar (Aytaç, 2005: 91):

- Kendini Tanıma: Kariyer, bireyin kendi görüşünü yansıtmaktadır ve onu biçimlendirmektedir.

- İlgi Alanları: Bireyler, kendi ilgi alanına girdiğini düşündüğü mesleği, kariyeri olarak seçmektedir.

- Kişilik: Bireyin gereksinimleri olduğu kadar bireysel oryantasyonu da kariyer seçimini etkilemektedir.

- Sosyal Ortam: Bu faktör; eğitim ve mesleki düzey, ebeveynlerin sosyo-ekonomik statüleri ve bireyin içinde bulunduğu toplum gibi noktaları kapsamaktadır.

Can’a göre diğer bir sınıflandırmayla kariyer seçimini etkileyen unsurlar aşağıdaki biçimde sıralanabilir (Can, 2002: 346-348):

- Sosyal Geçmiş: Kariyer seçimine etkisi bulunan temel unsurlardan ilki bireyin sosyal geçmişidir. Konuyla ilgili yapılan araştırmalarda, aile büyüklerinin kariyerleri ile çocuklarının arzuladıkları kariyer arasında güçlü bir bağlantının olduğu ortaya konmuştur. Örneğin eğitim seviyesi düşük ve yetenek gerektirmeyen işler yapan bireylerin çocuklarının benzer seviyedeki işleri yapma olasılıkları yüksek olurken yönetici ya da profesyonellerin çocukları ise daha çok yönetsel ve profesyonel işleri yapmaya eğilimlidir.

- Kişilik Gelişimi: Kariyer seçiminde kişiliğin de önemli rolü bir bulunmaktadır. Örneğin konuyla ilgili olarak yapılan bir araştırmada çocukluk dönemi boyunca

60

gelişen sosyal anlaşma arzusunun, kariyer seçiminde önemli bir etkisi olduğu ortaya konmaktadır.

- Değerlerin Gelişimi: İnsanlar, sahip olmayı istedikleri kariyer ve işlerle ilgili kimi düşünceler geliştirirken aynı zamanda kariyer ve işlerin getirdiği imkanlarla ilgili kimi değerler geliştirmektedir. Bu bireysel değerlerin gelişim sürecinde aile büyüklerinin ve öğretmenlerin davranışlarının ve toplumsal etkilerin rolü önemlidir. Diğer yandan toplumun değişik kariyerlere yönelik tutumları ve değerlendirmeleri kariyer seçiminde etkilidir.

- Bireysel Beklentiler: Genel anlamda insanlar bir işi elde etmeyi ummuyorsa veya elde etseler bile başarılı olamayacaklarını bekliyorsa o işi tercih etmeyeceklerdir. İnsanları kariyer seçimi kararları kendi değer ve hedeflerinin yanında örgüte yönelik kişisel beklentilerine bağlıdır. Bireyin kariyer önerileri arasından en fazla ödülü sağlayacağını düşündüğü öneriyi seçmesi muhtemeldir. Özgüven’e göre ise mesleki tercihler ve meslek seçimi, belirli bir gelişim sürecinin sonrasında çok yönlü faktörlerin etkileşim süreci içerisinde belirlenmektedir. Karmaşık olarak nitelendirilen bu süreçte ise kişinin gereksinimleri, ilgileri, değerleri, genel ve özel yetenekleri, diğer kişilik özellikleri gibi psikolojik faktörler; bölge özellikleri, iş imkanları, rastlantılar, piyasanın arz ve talep durumu gibi çok çeşitli faktörlerin etkisi bulunmaktadır. Meslek seçimini etkileyen faktörlerin önemli olan bazıları ise aşağıda belirtildiği gibidir (Özgüven, 2007: 158-160):

- Bireysel Özellikler - Rastlantılar

- Çevre Şartları

- Ailenin Tutum ve Özellikleri

Şimşek ve Öge’ye göre kariyer seçiminde ve bu sürecin oluşmasında kişiyi yönlendiren içsel ve dışsal çeşitli faktörler bulunmaktadır. Kişilik, kariyer sürecinin oluşmasında kişiye yön veren en önemli içsel faktördür. Dolayısıyla bireyin hayatı süresince kişiliğinin oluşumunda rolü bulunan duygular, düşünceler, başarılar ve sosyo-psikolojik öğeler ile bunları dayalı biçimde oluşmuş güdüler, kişiyi kariyer seçiminde ve sürecinde

61

etkilemektedir. Sonraki yıllarda ise kişinin daha çok etkisi altında bulunacağı “kendini gerçekleştirme güdüsü” kişi açısından kariyer sürecinde en etkili içsel itici güç olacaktır. Kişilik oluşumu sonucu ortaya çıkacak ilgi alanları ise birey açısında kariyer yönetiminin lokomotifini oluşturacaktır. Dışsal faktörlerde ise en belirleyici olan faktör, aile, çevre, eğitim, sosyo-ekonomik olgular gibi öğelerden oluşan bireyin sosyal geçmişidir (Şimşek ve Öge, 2009: 264-265).

Kariyer tercihleri ile ilgili birçok kuramsal yaklaşım olduğu gibi kariyer tercihlerine etkide bulunan faktörler açısından da literatürde birçok farklı sınıflandırma bulunmaktadır. Kariyer tercihlerine etkide bulunan faktörler, bireysel ve çevresel faktörler olarak iki ana başlık altında toplanmaya çalışılsa bile her ana başlık altında bulunacak olan faktörlerin yine birbirleriyle etkileşim halinde olacağı düşünüldüğünde konunun ne kadar girift bir yapı sergilediği görülmektedir. Ancak yine de bu araştırmada da yer verilen sınıflandırmalar üzerinden kariyer tercihlerine etkide bulunan faktörler açısından bir genelleme yapılacak olursa konu üzerindeki en temel vurgular; kişilik özellikleri, ilgi alanları ve yetenekler, ailesel faktörler ve sosyo-ekonomik faktörler üzerindedir.

62

BÖLÜM 3: BİREYLERİN KİŞİLİK TİPLERİ VE DEMOGRAFİK

ÖZELLİKLERİNİN KARİYER TERCİHLERİNDEKİ

ROLÜNE İLİŞKİN BİR ARAŞTIRMA: SAKARYA

ÜNİVERSİTESİ İŞLETME FAKÜLTESİ ÖRNEĞİ

Araştırmanın bu bölümünde kariyer tercihlerinde kişilik tipleri ve demografik özelliklerinin rolünü belirlemeye yönelik olarak yapılmış olan araştırmayla ilgili; araştırmanın önemi ve amacına, kapsam ve kısıtlarına, yöntemine, araştırma kapsamında kullanılan ölçeğe ilişkin bilgilere, araştırmanın hipotezlerine ve bulgularına yer verilmiştir.