Karikatür Çalışmaları - Haydar Durmuş’un Sanatı

Karikatür, işlediği konuları komik, iğneleyici olması için abartılı çizgiler kullanarak ortaya çıkan resim türüdür. Aynı zamanda edebiyattaki abartılı ve çarpıtıcı betimlemelerin çizim formatında kullanılmasıdır (Uçan, 2017: 53).

Servet-i Fünûn şairi Cenap Şahabettin’e göre karikatür: “hakikatin kabak duruşu” dur. Yani olayların ya da kişilerin gülünç, farklı yanlarını ortaya çıkarıp bunları bazen yazıyla birleştiren abartılmış çizgilerle ortaya çıkan sanattır. Şemsettin Sami Kamus-ı ise karikatürü Türki’de “eğlence ve güldürmek için yapılan tuhaf resim” diye tanımlamakta. Meşrutiyet dönemi

sanatçılarından Cemil Cem karikatür sanatını; “sanatın züptesi (en seçkin parça, öz)” olarak nitelendirmektedir (Sait Coşar, 2010: 689-690).

Karikatürün tarihine kısaca değinecek olursak, bilinen en eski modern karikatür örneklerinin, belirli kusurlarını modele dökmek için insanları gözlemleyen Leonado da Vinci tarafından oluşturulduğu görülmektedir. Sanatçının oluşturduğu karikatürlerin amacı özgün olan çizimlerin gerçekçilikten daha vurucu olduğunu göstermektir. Karikatür alanından önemli sanatçılardan bir diğeride Gian Lorenzo Bernini’dir ve bir insanı üç dört çizgi ile mizahsen yansıtabilmesiyle tanınır.

Karikatür sanatı Fransa ve İtalya’da zaman içerisinde toplumun yüksek kesimlerinde yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu alanla ilgili ilk kitabı ise İngiltere’de basılmıştır Mary Darly’n,n A Book of Car,caturas adını verdiği eserdir. Bu alanda yazılan diğer bazı eserleri ise Yine Thomas Rowlandson ve James Gillray tarafından 18. Yy da çalışılmıştır (Akleman, Palmer, Logan, 2000: 165-170).

Karikatür bir nevi tenkittir. Herkesin bildiği gibi iki yüzü vardır. Biri düşünceye, diğeri çizgiye dayanır. Kaynakları resim ve edebiyattır. Bu bakımdan karikatürcünün bu sanat dallarında geniş bir kültüre sahip olması gerekir. Aynı zamanda insan topluluklarıyla sıkı sıkıya ilgilenmesi gerekir. Temelini toplumdan aldığı için toplumun aynası niteliğindedir. Tabiattan çok insanla ilişki kurar. Her ne kadar karikatürcü eşya ve tabiatı resmediyorsa da burada karikatürleşen eşya, tabiat, hatta hayvanlar değil, insandır (Ayvazoğlu, 2011:102).

Haydar Durmuş, özellikle öğrencilik yıllarında ve mesleğe ilk başladığı yıllarda sıklıkla karikatür çalışmaları yapmıştır. Karikatürlerin konuları diğer çalışmalarından farklıdır. Genellikle siyasi içerikli ve olumsuz durumlara karşı verilen tepkileri içeren konuları çalışmıştır. Okul yıllarında bu yönde özellikle ders almadan, bu konuyu içeren bütün kitapları alarak kendini geliştirmiştir. Karikatür çalışmalarında ders niteliği taşımayan ya da toplum kurallarını hatırlatmayan bir tema yok denecek kadar azdır. Her çalışması yalnızca kuralları değil yeri geldiğinde siyasetçilerin yaptığı bilinçli halk kandırmacalarını da yansıtır. Karikatürlerinde politika mevcuttur. Düşündürürken gülümseten çalışmalarında ağırlıklı olarak politik eleştiriler, toplumu oyalayan futbol konuları ve toplumsal karmaşık konular yer alır.

Resim 88: Haydar Durmuş, Karikatürler Serisi, Futbol Sergisi 1, R.K.Ü.K., 50x70, 2014