Karekodlu çekte; çek yaprağının sağ üst köşesinde düzenleme yerinin ve tarihinin bulunduğu yerin sol kısmında kare şeklinde bankalar tarafından bastırılan karekod bulunmasının yanında ayrıca bu karekodun altında “çek raporu” ibaresi yer almaktadır.
76
Çek raporu yani karekodlu çek raporu; Karekod Okutma ve Bilgi Paylaşım Sistemi117 üzerinden sunulan rapordur. (Tebliğ m.3/1-c) Bu rapor; çek keşidecisinin, Türk Ticaret Kanunu’nun 780 inci maddesinin ikinci fıkrasında ve Çeklerde Karekod Uygulamasına İlişkin Tebliğde sayılan bilgilerden oluşmaktadır. Diğer bir ifade ile karekodun okutulması ile görüntülenebilen çek raporu hem geçmişte kullanılan hem de hâlihazırda düzenlenmiş ve fakat ödemesi henüz yapılmamış çeklerin; düzenleyeni ve çek hesabı sahibi hakkında olumlu ve olumsuz bilgilerinin tamamının yer aldığı rapordur. Karekodlu çek raporu, çekin karekodunda bulunan bilgilerden biri olup; çek endeks bilgileri, çek skoru gibi daha istatiksel veriler sunmaktadır.
1. Kimlik Bilgileri
Birinci bölümde, çek sahibinin; gerçek kişi ise adı ve soyadı ile birlikte kimlik numarası; tüzel kişi ise ticaret unvanı ve ticaret sicil numarası, referans numarası, sorgulanan çekin çek numarası ve banka adı bilgileri yer alır. Çek yaprağının üzerinde yazan bilgilerin, bu bilgilerle karşılaştırılması sonucu sahtecilik ve dolandırıcılık olup olmadığı anlaşılabilecektir.
2. Çek Endeksi Bilgileri
Çek raporunun ikinci bölümü; “çek endeksi”nden oluşmaktadır. “0” ile “1000” arasında değişen bir not olan çek endeksi; keşidecinin, keşide etmiş olduğu çeklerin esas alınmasıyla hesaplanmakta ve keşidecilerin çek ödeme alışkanlıklarının özeti niteliğinde olup, son 36 ayda gerçek ve tüzel kişilerin çek ödeme bilgilerinden yola çıkılarak oluşturulan bir göstergedir.118
117 6102 sayılı Kanun’un 780 inci maddesinin ikinci fıkrasında ve Çeklerde Karekod Uygulamasına
İlişkin Tebliğde (Resmî Gazete No:299335, Resmî Gazete Tarihi: 31.12.2016) yer verilen bilgilere erişilmesini sağlayan sistem.
77
Keşidecinin son 36 ayda keşide ettiği çeklerin esas alınmasıyla hesaplanan çek endeksi notu büyük önem taşımaktadır. Zira çek endeks notu 1000 olan bir keşidecinin; diğer keşidecilere oranla, ileride çeklerinin karşılıksız çıkması ihtimali daha düşük bir ihtimal olarak kabul edilmektedir. Aslında, keşidecinin bu döneme ait bir adet çekinin bulunması, çek endeksinin hesaplanması için yeterli olacak ise de çek endeksinin hesaplanması dört farklı durumun ayrı ayrı değerlendirilmesi ile mümkün olmaktadır: Birincisi; arkası yazılmış olan çekler ile ibrazında ödenmiş olan çeklerin adedi. İkincisi; arkası yazılıp da henüz ödenmemiş çekler ile arkası yazılıp sonradan ödenen çeklerin olup olmadığı ve şayet var ise bu çeklerin tarihlerinin bugüne olan yakınlığı. Üçüncüsü; yine arkası yazılıp da henüz ödenmemiş çekler ile arkası yazılıp sonradan ödenen bu çeklerin hangi zaman aralığına ait oldukları. Dördüncüsü; aynı çeklerin ortalama tutarlarının diğer çeklerin ortalama tutarlarına oranları dikkate alınmaktadır.
Çek endeksi notu, “0” ile “1000” arasında değişen bir not olup; “0”, “1-500” , “501-999” ve “1000” olarak dört farklı grupta yorumlanmaktadır.
Keşidecinin çek endeks notunun “0” olması; keşidecinin son 36 aya ait tüm çeklerinin karşılıksız çıktığını göstermekte ve bu keşideciye ait çeklerin kesinlikle kabul edilmemesi gerekmektedir.
Çek endeksinin “1-500” aralığında olması; keşidecinin halen ödenmemiş en az 1 adet karşılıksız çeki olduğu anlamına gelmektedir. Şayet bu değer “0”a yakınsa halen ödenmeyen çeklerin oranının yüksek olması sebebiyle risk artmaktadır. Çek endeks notu bu aralıkta olan bir keşidecinin halen ödenmemiş çekleri olduğundan, kabul edilecek çekin de ödenmeme olasılığı yüksek olacaktır. Dolayısıyla bu kategorideki keşidecinin çekini kabul etmek yüksek risk oluşturacaktır.
Keşidecinin çek endeksi notu “501-999” aralığında ise; keşidecinin son 6 ay içerisinde arkası yazılmış, karşılıksız çıkmış ya da gecikmeli bir çeki olmasına rağmen, hâlihazırda tüm çeklerinin ödenmiş olması demektir. Bu değer 500’e yakın
78
ise risk artmaktadır. Çek endeks notu bu aralıkta olan bir keşidecinin çekini kabul etmek riskli olarak değerlendirilmektedir. Bu grupta yer alan keşidecinin notu “750”nin altında ise daha yüksek risk, “750”nin üzerinde ise daha düşük risk oluşturduğu kabul edilmektedir. Arkası yazılıp sonradan ödenen çeklerin tarihi ne kadar eski ise çek endeksi “1000”e o kadar yaklaşmakta fakat “1000”e ulaşması mümkün olmamaktadır.
Çek endeksi “1000” ise, keşidecinin son 36 ay içinde kestiği tüm çekleri zamanında ödenmiş demektir.119
3. Keşidecinin Ödeme Performansına İlişkin Bilgiler
Çek raporunun üçüncü bölümünü ise; çek keşidecisinin çek ödeme performansı ile mevcut çekin durumuna ilişkin bilgiler oluşturmaktadır. Bu bilgilerin neleri içerdiği ve nasıl değerlendirilmesi gerektiği, yukarıda “Geçmiş ve Mevcut Çek Bilgileri” başlığı altında açıklanmıştır.
4. Karekodlu Çek Skoru
Çek raporunun dördüncü bölümünü Karekodlu Çek Skoru oluşturmaktadır. Karekodlu çek skoru; keşidecinin, vadesinde ödenen çekleri ile vadesinde ödenmeyen çekleri ve çek ile çalışma alışkanlığı göz önünde bulundurularak hesaplanan bir göstergedir. 120
Skor göstergesi bu hesaplama sonucu; keşidecinin, gelecekteki dokuz ay içinde karşılıksız çekinin çıkma ihtimalini tahmin ederek bunları harfler ile ifade etmektedir. Bu değerlendirmeye göre; A:Çok İyi, B:İyi, C:Az Riskli, D:Orta Riskli, E:En Riskli olarak tahminde bulunmaktadır. Keşidecinin skoru A’ya yaklaştıkça,
119 https://www.findeks.com/urunler/cek-endeksi (E.T.: 20.05.2020)
79
gelecekteki dokuz ay içinde karşılıksız çekinin çıkma ihtimali düşmekte, E’ye yaklaştıkça; karşılıksız çekinin ortaya çıkma ihtimali artmaktadır.
Karekodlu çek skoru E’ye yakın olan bir keşidecinin çekini kabul edip etmeme kararı alınırken, başkaca ek bilgiler ile değerlendirme yapılması gerekmektedir.