Kararların kalitesi ve gerekçeli karar hakkı birbiriyle oldukça yakından bağlantılı iki kavramdır. Adil yargılanmanın temel ögeleri arasında kabul edilen bu kavramların tüm ülkede içtihat birliğini ve kanunda önünde eşitliği sağlamakla görevli Yargıtay açısından da büyük önem taşıdığı şüphesizdir.
3.10.10.1
Genel Bilgi
Adil yargılanma hakkının bir unsuru da gerekçeli karar hakkıdır. Anayasa’nın 141.
maddesinin 3. fıkrası, “Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazı-lır” hükmünü içermektedir. CMK 34/1 uyarınca “(1) Hâkim ve mahkemelerin her türlü kararı, karşı oy dâhil, gerekçeli olarak yazılır. Gerekçenin yazımında 230’uncu mad-de göz önünmad-de bulundurulur. Kararların örneklerinmad-de karşı oylar da gösterilir” şek-lindedir. Aynı Kanun’un 230. maddesinde ise ceza yargılamalarının sonunda verilen hükümlerin gerekçesinde gösterilmesi gereken hususlar düzenlenmiştir. TMK’nin 1.
maddesinin 3. fıkrası, hâkimin karar verirken bilimsel görüşlerden ve yargı kararla-rından yararlanmasını öngörmektedir. Söz konusu gereklilik, karar kalitesini artır-maya yönelik bir düzenlemedir.
HMK’nin 27. maddesinde yargılamaya hâkim olan ilkelerden biri olarak “hukuki din-lenilme hakkı” düzenlenmiştir. Bu maddenin 2. fıkrasının (c) bendinde mahkemenin açıklamaları dikkate alarak değerlendirme yapması ve kararların somut ve açık olarak gerekçelendirilmesi bu hakkın unsurlarından biri olarak yer almaktadır. HMK’nin 297.
maddesinin 1. fıkrasının (c) bendi uyarınca tarafların iddia ve savunmalarının özeti, an-laştıkları ve anlaşamadıkları hususlar, çekişmeli vakıalar hakkında toplanan deliller, delillerin tartışılması ve değerlendirilmesi, sabit görülen vakıalarla bunlardan çıkarı-lan sonuç ve hukuki sebepler hükümde bulunacaktır. Öte yandan 298. maddenin 2. fık-rası gerekçeli kararın tefhim edilen hüküm sonucuna aykırı olamayacağını, 3. fıkfık-rası ise hükümde gerekçesi ile birlikte karşı oya da yer verilmesini öngörmektedir.
Tavsiye Kararı CM/REC(2010)12’nin 63. maddesinde belirtildiği üzere, hâkimler karar-larının gerekçelerini yazarken anlaşılır ve uygun bir dil kullanmalıdır. Kararlar yalnız-ca hukukçular tarafından okunabilir ve anlaşılır olmamalı, aynı zamanda dava taraf-larınca da anlaşılır olmalıdır.
Yukarıda açıklanan anayasal ve yasal zorunlulukların dışında Yargıtayın içtihat bir-liğini, hukukun tüm ülkede eşit şekilde uygulanmasını, hukuki güvenliği ve istikrarı koruması bakımından da kararların gerekçelerinin en yüksek standartları içerecek şekilde yazılması gerekir. Bu şekilde Yargıtay, hukukun uygulanmasına yönelik eğitici görevini daha etkili ve işlevsel şekilde yerine getirebilir.
TEMEL DURUM DEĞERLENDİRME RAPORU 3.10.10.2
Gerekçeli Karar Hakkının Kapsamı
AİHM’e göre gerekçeli karar hakkı, adil yargılanma hakkı kapsamında değerlendiril-mektedir. Bu şekilde gerekçeli karar hakkı, AİHS’de açıkça düzenlenmemekle birlikte içtihadi bir hak olarak kabul edilmektedir.
AİHS’nin 6. maddesi, gerekçeli karar hakkı bakımından usuli bir koruma sağlamakta olup AİHM, ikincillik ilkesi gereği ancak açık bir keyfîlik, tutarsızlık veya hukuki be-lirliliğe zarar verecek hâllerde ihlal kararı vermektedir. Daha açık bir anlatımla bir ge-rekçeli karardaki asgari standartların ihlal edilmesi hâlinde ihlal kararı verilmektedir.
Gerekçeli karar hakkı kapsamında temyiz mahkemelerinin kararlarında aşağıdaki ögelerin yer alması gerekir:
1 Taraflardan birinin ileri sürdüğü temyiz sebebi kabul edildiği takdirde hük-mün bozulması gerekecek ise bu konu kararda değerlendirilmelidir.
2 Temyiz mahkemesi derece mahkemesi ile aynı fikirde olduğu için karar bozul-muyorsa derece mahkemelerinin gerekçeleri gösterilmeli veya açık bir atıf ya-pılmalıdır.
3.10.10.3
Karar Yazma Standartları
Yargıtayın karar kalitesinin daha çok yükseltilmesi için aşağıdaki öneriler dikkate alı-nabilir:
1 Karşılaştırmalı hukukta örneklerine rastlandığı üzere karar yazma kılavuzu geliştirilebilir. Bu kılavuzun yararları şunlardır:
a) Karar yazımında görev alan tüm görevlilerin çalışmalarına rehberlik edil-mesi,
b) Kararlarda Türk dilinin kullanılmasına yönelik bir standart sağlanması, c) Kararların akademisyenler, hâkim ve Cumhuriyet savcıları ile avukatlar
başta olmak üzere toplum tarafından daha iyi anlaşılması,
d) Kararların yayımı sırasında konu, anahtar kelimeler, kanun maddeleri gibi aramayı kolaylaştıran bilgileri içermesi.
Ayrıca bu kılavuzda farklı karar türleri için değişik standartlar öngörülebilir.
Örneğin yerleşik bir içtihadın uygulanmasını gerektiren temyiz incelemelerin-de önceki kararlara atıf yapılmakla yetinilirken, hukukun gelişimine katkı sağ-layacak kararlar daha detaylı yazılabilir.
2 Emsal niteliği olmayan karar türlerinde basitleştirilmiş karar yazım formülle-rinin uygulanması suretiyle zaman ve emekten tasarruf sağlanabilir.
3 Kararlar için asgari standartlar belirlenebilir. Örneğin esastan incelenen dos-yalar hakkında verilen tüm kararlarda 2019-2023 Yargıtay Stratejik Planı’nda öngörüldüğü şekilde;
YARGITAYIN KURUMSAL KAPASİTESİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ ORTAK PROJESİ iddia (dava),
savunma,
ilk derece ve bölge adliye mahkemesi karar özetleri,
(varsa)Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tebliğnamesindeki görüşün özeti,
hukuki nitelendirme,
temyiz nedenleri
alt başlıkları zorunlu alanlar olarak belirlenebilir.57
Bu başlık altında öneminden dolayı Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının tebliğname-leri üzerinde durularak değerlendirme yapılabilir.
3.10.10.4
Karar Yazımında Bilgi Teknolojilerinin Kullanılması
Gerekçeli karar yazımında bilişim sisteminin sağladığı olanaklardan yararlanılması önerilmektedir. Çek Cumhuriyeti, İspanya, İskoçya ve İngiltere bu konuda iyi örnekler arasındadır.58 Yargıtayda da gerekli bilişim altyapısı mevcut olmakla birlikte bu konu-da konu-daha fazla ilerleme sağlanmasına yönelik çalışmalar yapılmalı ve karşılaştırmalı hukuktaki iyi uygulama örneklerinden yararlanılmalıdır.
Karar yazım kılavuzunda belirlenen standartlara uygun otomatik metinler, zorunlu alt başlıklar gibi bazı yöntemlerin uygulanması karar kalitesini artıracağı gibi zaman ve emek kayıplarının da önlenmesine katkılar sağlar.
3.10.10.5
Paragraf Usulü Yazım
Paragraf usulü yazım yöntemi de gerekçeli karar kalitesinin daha çok yükseltilmesini sağlayabilir. Bu şekilde uzun cümleler yerine, daha kısa ve anlaşılması kolay cümleler kullanılarak kararların yazılması suretiyle hukukçu olmayanların da kararı göreceli olarak daha iyi anlaması sağlanabilir.
Gerekçeli karar yazımında paragraf usulü Yargıtay uygulamasına yabancı bir yöntem değildir. Yargıtay Yargı Etiği Danışma Kurulu kararları ile Yargıtay Hukuk Genel Kuru-lu kararlarında paragraf usulü yazım yöntemi uygulanmaktadır. Bu yöntemde 4 veya 5 ana başlık altında, numaralandırılmış paragraflar kullanılmakta, bu şekilde gerekçeli karara ilişkin asgari standartlar uygulanmaktadır.
57 2019-2023 Yargıtay Stratejik Planı, s. 94.
58 Avrupa yargı sistemleri - CEPEJ Değerlendirme Raporu - 2020 Değerlendirme döngüsü (2018 VERİLERİ), s. 100.
TEMEL DURUM DEĞERLENDİRME RAPORU 3.10.10.6
Maddi Vaka Denetimi ile Hukuki Denetim Ayrımı
Karar yazımında maddi vaka denetimi ile hukuki denetim arasındaki ayrım da bir ölçüt olabilir. İlk derece mahkemesi, bölge adliye mahkemeleri ve Yargıtay kararlarında mad-di vakanın ne olduğu (sübut) ve bu madmad-di vakaya uygun şekilde yapılan hukuki nitelen-dirme de ayrı başlıklar altında yazılarak bir standart geliştirebilir.