KARAR AĞACI ANALİZİ

İlaçlı stent ile ilaçsız stent tedavilerini, stent takılma sıklığı, stentten sonra kalp krizi geçirme oranı, antikoagülan ilaç kullanmaya başlayanların oranı gibi restenoz göstergeleri açısından kıyasladıktan sonra iki tedavi yönteminin birbirinden çok farklı olmadığı görülmüştür. Bu kısımda, farklı tedavi yöntemlerinin beklenen maliyet ve yararlılıklarını hesaplayarak her kararın ve bunların olası sonuçlarının modellenmesini sağlayan karar ağacı analiz modeliyle, iki tedavi yöntemi maliyet etkililik açısından kıyaslanmıştır.

KAH tedavisinde kullanılan ilaçlı ve ilaçsız stent tedavisinin maliyetleri (SGK veri ambarındaki veriler kullanılarak hesaplanan) ve Core HTA on Drug Eluting Stents (2008: 67-73) çalışmasından elde edilen QALY değerleri olasılıklar ile çarpılarak iki ayrı karar ağacında gösterilmiştir. Her bir hasta grubu için maliyet değerleri ile olasılıkların çarpılmasıyla elde edilen “ağırlıklı maliyetlerin” her şans ve karar düğümü için bulunmasıyla oluşturulmuştur (Şekil 14). QALY hesabında, uluslararası bir çalışmadan yararlanılmıştır. Aynı şekilde, her hasta grubundaki QALY değerleri ile olasılıkların çarpılmasıyla “ağırlıklı maliyet” hesaplanmıştır (Şekil 15). Maliyetlerin hesabında, ilaçlı stent, ilaçsız stent, by-pass tedavileri için 2011–2012 döneminde ilaç, malzeme ve tedavi maliyetleri toplamının kişi başı değerleri kullanılmıştır. Böylece, iki tedavi yöntemi maliyet etkililik yönünden kıyaslanmıştır. Bu sürecin sonunda doğru ve rasyonel seçim, karar düğümündeki seçeneklerden beklenen yararı en yüksek olan tedavi olmuştur.

Karar ağacının dallarının nasıl modellendiğine bakıldığında, ilaçlı stent tedavisi sonrasında bu tedavinin hiç bir müdahaleye gerek duyulmaması (başarılı), by-pass yapılması, tekrar ilaçlı stent takılması ihtimali vardır. İlaçlı stent takıldıktan sonra by-pass operasyonu neticesinde hiçbir müdahaleye gerek duyulmaması, tekrar by-pass yapılması, ilaçlı stent takılması seçenekleri oluşturulmuştur. By-pass sonrasında tekrar üçüncü kez stent takılması, üçüncü kez by-pass yapılması ve başka müdahaleye gerek duyulmaması ihtimalleri bulunmaktadır. İkinci kez ilaçlı stent takıldıktan sonra da aynı ihtimaller karar ağaçlarında gösterilmektedir. Aynı şekilde ilaçsız stent tedavisi için de bu karar ve şans düğümleri üzerinden karşılaştırma yapılmıştır.

Karar ağacı, Microsoft Excel’in Precision Tree-6 eklentisiyle çizilmiştir. Uluslararası bir çalışmada yer alan QALY değerlerinin kullanıldığı bu analizde, 2011-2012 yıllarını kapsayan iki yıllık periyotta, ilaçsız stent tedavisine göre ilaçlı stent tedavisinin artırımlı QALY değeri (-1,54) olarak hesaplanmıştır.

Ağırlıklı maliyet bazında karar ağacında en sağdan başlanarak başlayarak her dalın maliyetlerinin hesabı şu formülle bulunmuştur:

Maliyet Formülü = (Olasılık (Stent Tedavisi) * Maliyet (Stent Tedavisi) + Olasılık (By-pass Tedavisi) * Maliyet (By-pass Tedavisi) + Olasılık (Başarılı) * Maliyet (Başarılı) + Maliyet (A))* Olasılık (A) + ….

Ağırlıklı yarar bazında karar ağacında QALY değerleri ve olasılıkların her dalın en sağdan başlanarak QALY değerlerinin hesabı şu formülle bulunmuştur:

Etkililik Formülü = (Olasılık (Stent Tedavisi) * QALY (Stent Tedavisi) + Olasılık (By-pass Tedavisi) * QALY (By-pass Tedavisi) + Olasılık (Başarılı) * QALY (Başarılı) + QALY (A))* Olasılık (A) + ….

Formülde kullanılan “A”, uygulanan by-pass, stent tedavileri ve başarılı olma durumunun gösterildiği karar düğümün solundaki tedaviyi ifade etmektedir. Bu şekilde en başa doğru tüm olasılıklar ve maliyetler ve QALY değerleri iki tedavi türü için hesaplanmıştır.

Oluşturulan karar ağacı ile elde edilen iki tedavi yönteminin maliyet etkililik sonuçları Tablo 26’da gösterilmektedir.

Tablo 26. Karar Ağaçları Analizinin Sonuçlarına Göre Stent Maliyet Etkililik Sonucu

Tedavi Maliyetler _(TL) Artırımlı Maliyet

(TL) QALY Artırımlı QALY

Maliyet / Etkinlilik (TL/QALY) ICER(1) İlaçsız Stent 2.198 2,79 1.427 İlaçlı Stent 2.686 488 1,25 -1,54 2.149 -316,9 1 QALY: Bir kişinin mükemmel sağlıkla yaşadığı 1 yıl ICER = ΔC / ΔE Maliyet Etkililik Oranı = İlave Maliyet / İlave Etkililik = (2.686-2.198) / (1,25-2,79) = (-) 316,88 ICER değeri

ICER değerinin negatif olarak çıkması, ilaçlı stent tedavisinin ilaçsız stent tedavisine göre daha maliyet etkili olmadığını göstermektedir. Bu sonuç, Şekil 16’da (IV) numaralı bölgede gösterilmektedir. İlaçlı stent tedavisi, iki yıllık periyotta incelendiğinde, ilaçsız stent tedavisine göre daha yüksek maliyetli ve etkililiği daha düşük olduğu için, maliyet etkililik düzleminde reddedilen bölgededir.

Şekil 16. Stent Tedavilerinin Maliyet ve Etkilik Açısından Karşılaştırması

Kaynak: Drummond ve diğerleri, 2006: 124

Karar ağacı analizlerinin neticesinde, ilaçlı stent kullanımının ilaçsız stent kullanımına göre maliyet etkili olmadığı bulunmuştur. İlaçlı stentin hem maliyeti yüksek, hem de QALY’si ilaçsız stente göre daha düşüktür. Bu yüzden Kurum tarafından ilaçlı stentin geri ödemesinin daha sınırlı koşullar halinde yapılması gerektiği düşünülmektedir.

Kullanılan QALY değerleri, hastane ortamına, cerrahi ekibin deneyimine ve hastaların seçimine göre farklılık göstermektedir. QALY hesaplaması, yabancı ülkelerin skorlamasistemleri ile yapılabildiği için ülkemizin koşullarına birebir uyan bir durumu yansıtmamaktadır. Ayrıca, mevcut literatürde bulunan QALY değerleri, yalnızca tedavi yöntemlerine göre hesaplanmıştır. Komorbid hastalıklarının çeşitlerine göre QALY değerlerinin araştırılması ve karar ağacı analizinin bu ayrımlara göre

oluşturulmasının daha spesifik bir sonuç ortaya koymayı sağlayacağından bu yönde çalışmaların yapılarak literatüre katkı sağlanması gerekmektedir. V- ÜLKE ÖRNEKLERİ

Tedavi yöntemlerinin değerlendirilmesi için çalışmalar yapılarak belirli aralıklarla geri ödeme kararlarında değişiklikler yapmak için birçok ülkede, farklı hastalıklar için hasta kayıtları tutulmaya başlanmıştır. Bu tür veriler, sınırlı olmalarına rağmen ekonomik ve klinik olarak disiplinler arası bir yaklaşım edinmek ve kılavuzlar oluşturmak için önemlidir. Sağlık sisteminde yapılacak iyi bir ekonomik değerlendirme, kaynak kullanımının maliyet etkililiği ile ilgili kararlarda olumlu etkiye yol açacaktır (Glisela, 2002:9-23).

Tablo 27’de görüldüğü gibi, stent tedavisiyle ilgili çalışmalar maliyet etkililik üzerine odaklanmaktadır. Bu çalışmalarda, stentlerin ekonomik olarak değerlendirilmesi neticesinde stent türlerine göre geri ödeme ile ilgili kriterlerin değişkenlik gösterdiği dikkat çekmektedir.

İsveç’te yapılan bir çalışmada Taxus salınımlı ilaç salınımlı stent ile çıplak metal stent takılan hastalar 2 yıl boyunca; çıplak metal stent takılanlarla by-pass yapılanlar 1 yıl boyunca karşılaştırılmıştır. Diyabetli hastalar, küçük damar, uzun lezyon gibi yüksek risk grubunda olanlar için maliyet etkililik oranları daha düşüktür. İlaçsız stent takılanlara 3 ay, ilaç salınımlı stent kullananlarda 6 ay Klopidogrel kullanıldığı hesaba katılmıştır. Analizler sağlık hizmeti ödeyicisi açısından bakılarak yapılmış olup ayaktan ve yatan hasta maliyetlerini içermektedir. Çalışmaların sonucuna göre, ilaç salınımlı stent, çıplak metal stente göre daha maliyetlidir ancak, damarın yeniden daralma olasılığını azalttığı için hastayı gereksiz yeniden daralma prosedüründen de kurtarmış olmaktadır (Ekman ve diğerleri, 2006:17-24).

NICE Tanı ve Tedavi Kılavuzunda ilaç salınımlı stentin kullanımının tavsiye edildiği iki koşul bulunmaktadır (NICE, 2008:4; Amin ve diğerleri, 2012:1143):

•Damar çapı 3 mm’den az ve 15 mm’den yüksek olan hastalarda,

•İlaç salınımlı stent ile düz metal çıplak stent arasındaki fiyat farkının 300£’tan az olduğu durumlarda.

Tablo 27. İlaç Salınımlı Stentler ile İlgili Literatürdeki Çalışma Örnekleri Yazarlar / Kurumlar Çalışma

Bagust A. ve diğerleri Birleşik Krallık uygulamasında ilaç salınımlı stentin maliyet etkinliği, maliyet-hizmet çalışması

Bakhai A. ve diğerleri Perkütanrevaskülarizasyon tedavisi gören hastalarda paklitaksel- salınımlı stentlerin maliyet etkinliği, TAXUS-IV gözleminin sonuçları Bowen J. ve diğerleri Perkütan koroner girişiminde ilaç salınımlı stent ve çıplak metal

stentin sistematik değerlendirmesi ve maliyet etkinlik analizi-Ontario Brophy J. ve diğerleri İlaç salınımlı stentlerin maliyet etkinliği: Quebec perspektifi Brophy JM, Erickson U İlaç salınımlı stentlerin maliyet etkinliği, Quebec, Kanada Cohen DJ. ve diğerleri Kompleks koroner stenozların tedavisinde kullanılan sirolimus

salınımlı stentlerin maliyet etkinliği

Ekman M, Sjogren I, James S İsveç sağlık hizmeti sisteminde TAXUS paklitaksel salınımlı stentin maliyet etkinliği

Elezi S. ve diğerleri

Koroner arter hastalığı olan yüksek risk grubu hastalarda Sirolimus salınımlı stent ve paklitaksel salınımlı stentin karşılaştırmasına yönelik iki rassal deneyin maliyet analizi

Greenberg G. ve diğerleri Restenozu yok edebilir miyiz? Edemez miyiz?

Hill R. ve diğerleri Koroner arter stentleri: Hızlı sistematik değerlendirme ve ekonomik değerlendirme

Ikeda S, Kobayashi M Japonya’da ilaç salınımlı stentlerin ekonomik değerlendirmesi Kaiser C. ve diğerleri Gerçek veriler ışığında ilaç salınımlı stentlerin üçüncü nesil çığlak

metale göre artımlı maliyet etkinliği

Lord SJ. ve diğerleri Avustralya’da bulunan ilaç salınımlı stentlerin maliyet etkinlik analizi ve sistematik değerlendirmesi

Tıp Hizmetleri Danışmanlık

Komitesi İlaç salınımlı stentler

Mittmann N. ve diğerleri İlaç salınımlı stentlerin ekonomik değerlendirmesi Ong ATL. ve diğerleri

1 ve 2 yıl takip sonuçlarına göre sınırlandırılmamış sirolimus salınımlı stentler kullanımı ile çıplak metal stentlerin karşılaştırılmalı maliyet etkinlik analizi

Polanczyk CA, Wainstein MV, Ribeiro JP

Brezilya’daki perkütan koroner girişimlerde sirolimus salınımlı stentlerin maliyet etkinliği

Rinfret S. ve diğerleri Kanada’daki yüksek risk grubu hastalarda sirolimus salınımlı stentlerin maliyet etkinliği

Russell S. ve diğerleri Taxus koroner stentlerin ekonomik etkisi

Shrive FM. ve diğerleri Sirolimus salınımlı stentlerin ekonomik değerlendirmesi Tarricone R. ve diğerleri İlaçlı stent kullanılan koroner revaskülarizasyon tedavisinde geri

ödeme nasıl olmalıdır? Van Hout BA. ve diğerleri

Sirolimus salınımlı stentlerin çıplak metal stentere göre tek “native de novo” koroner lezyonlarda kullanımına ilişkin 1 yıllık maliyet etkinlik analizi

İngiltere’de yapılan bir araştırmada, iki önemli ilaç salınımlı stent karşılaştırmaya dahil edilmiştir: Sirolimus (antibiyotik salınımlı stent türü) ve Paklitaksel (Yew ağacından yapılan madde salınımlı stent türü) stent. 2884 hasta 1 ay boyunca klinik olarak izlenmiştir. Çalışmanın sonucuna göre, ilaç salınımlı stentlerde damarın yeniden tıkanması riski daha azdır ancak ölüm, MI ve inme riski açısından ilaç salınımlı ve çıplak metal stent arasında önemli fark yoktur. İlaç salınımlı stent teknolojisi daha pahalı olduğu için fiyatta bir değişiklik olana kadar ya da yeni bir klinik bulguya ulaşılana dek, ilaç salınımlı stentin geleneksel stente göre maliyet etkili olmadığı, sadece yüksek riskli hastalarda ve sınırlı olarak kullanılması gerektiği sonucuna varılmıştır (Bagust ve diğerleri, 2006:68-74).

NICE Tanı ve Tedavi Kılavuzuna göre, ilaç salınımlı stent ile çıplak metal stentin her ikisinde de stent trombozu riski bulunmaktadır. FDA, ilaç salınımlı stent sonrasında uygulanması gereken antiplatelet tedavisinin (stentin uygulanması sırasında ve sonrasında aspirine ilave olarak klopidogrel kullanımı) süresinin uzaması ve AHA kılavuzuna göre, bu sürenin en az bir yıl olması gerektiğini önermektedir (NICE, 2008:8). Amerika’da ilaç salınımlı stentlerin Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) tarafından onaylanması gerekmektedir (Neyt ve diğerleri, 2007). İlaç salınımlı stentler, Amerika’nın sağlık sisteminde son on yıldır en sık kullanılan sağlık teknolojilerinden biri haline gelmiştir. FDA’nın, Nisan 2003’te Sirolimus salınımlı stentlerin (Cyper) kullanımını onaylaması ile ilaç salınımlı stentlerin kullanımı artmıştır. Mart 2004’te ise Paclitaxel salınımlı stentler (Taxus) onaylanmıştır. İlaç salınımlı stentler, hem sağlık hizmeti sağlayıcısının hem de ödeyicinin maliyetlerini artırmıştır. İlaç salınımlı stentlerin çıplak metal stentlere göre daha pahalı olmasına rağmen, ilaç salınımlı stentlerin damarda yeniden daralma oranını büyük ölçüde azalttığı yapılan çalışmalarda görülmektedir (Groeneveld ve diğerleri, 2008:1097).

Belçika’da yaklaşık otuz yıl öncesinden beri koroner kalp hastalığı için uygulanan perkütan koroner müdahale prosedürü sayısında artış görülmektedir.Perkütan koroner girişim kararı neticesinde ilaç salınımlı stent kullanılmasına ya da çıplak metal stent kullanılmasına karar verildiği her iki durumda da kalp krizi geçirme, ölüm, ilaç tedavisi uygulama,

by-pass yapılması olası seçeneklerdir. Son zamanlarda, ilaç salınımlı stentlerin kullanımı, çıplak metal stentlere göre çoğu ülkede artmıştır (Neyt ve diğerleri, 2009:313-327).

Avrupa Birliği ülkelerinde ilaç salınımlı stentlerin CE kalite standardına sahip olması gerekmektedir. Buna ilişkin kararı Avrupa Komisyonunda oluşturulan bir Kurul vermektedir. 2007 yılı itibariyle Belçika’da 19 farklı ilaç salınımlı stent CE belgesini almıştır. Aralarında Belçika’nın da olduğu bazı AB ülkelerinde tıbbi malzemenin uzun dönem etkilerine bakarak karar veren, piyasada CE belgesi alan tıbbi malzemelerin yerel otorite tarafından onaylanması gerekmektedir. Belçika’da 2003 Kasım ayında diyabetli hastalar için ilaç salınımlı stentlerin geri ödemesi uygulaması başlamış ve 2004 yılı sonunda bu stentlerin kullanım oranı %23 (büyük çoğunluğunu diyabet hastaları oluşturmaktadır) olduğu tespit edilmiştir. İlaç salınımlı stentler, ardından uygulanması gereken dual antiplatelet tedavinin uygulanması nedeniyle tromboz riskini azaltmaktadır. Ancak, yapılan çalışmanın sonucuna göre, ilaç salınımlı stentler, revaskülarizasyonu azaltmasına rağmen maliyet tasarrufu sağlamazlar. İlaç salınımlı stentlerin yaşam kalitesi (QALY) ve ölüm oranı üzerinde etkisinin bulunmadığı da ayrıca tespit edilmiştir (Neyt ve diğerleri, 2007:320).

Fransa’nın geri ödeme sistemine göre, ilaç salınımlı stentler ile çıplak metal stentler, diyabetli hastalarda, damar çapı 3mm’den az ve 15 mm’den yüksek olan hastalarda damarda daralma olduğunda ve kronik total koroner oklüzyon durumunda geri ödenebilmektedir (HAS, 2009:3). Fransa Yüksek Sağlık Kurumunun (HAS) yaptığı çalışmanın sonuçlarına göre, ilaç salınımlı stentler, çıplak metal düz metal stentlere göre hayatta kalma açısından bir kazanç sağlamamaktadır, klinik fayda açısından farklıdır ve fiyatının yüksek olması açısından etkinliği düşüktür.

HAS’a göre, düz metal stentlerle kıyaslandığında ilaç salınımlı stentler onaylanmaktadır, ancak damarın yeniden daralma riskini azaltma açısından yüksek olmayan faydası bulunmaktadır. İlaç salınımlı stentlerin sağladıkları klinik fayda en az bir yıl süren ikili antiplatelet terapisinin maliyetiyle sağlanır. Ekonomik veriler, ilaç salınımlı stentlerin özellikle iki stent arasındaki fiyat farkına bağlı olmak üzere hastanın sağlık

koşullarına ve lezyona bağlı olduğunu göstermektedir. HAS’a göre ilaç salınımlı stentler, düşük etkinliğe sahiptir ve ilaç salınımlı stentler, takıldıktan sonra antiplatelet (antitrombositik) tedavi (kandaki trombosit sayısının azaltıcı ilaç tedavisi)uygulamasını gerektirmesinden ve maliyetinden ötürü, çıplak metal stentler tercih edilmelidir. Çalışmada, diyabetli hastalarda ilaç salınımlı stentlerin etkinliği için daha çok bulgu ortaya çıkmasının beklendiği ifade edilmektedir.

Kanada’da yapılan analizlere göre ilaç salınımlı stentin yüksek risk grubundaki hastalarda kullanılmasının maliyet etkililik yönünden kabul edilebilir bir strateji olduğu görülmektedir. Söz konusu ülkede bu konuda, ülkenin en büyük iki eyaleti Quebec ve Ontario eyaletleri ile federal sağlık birimi Kanada İlaç ve Sağlık Teknolojileri Ajansı (CADTH) tarafından aşağıda değinilen çalışmalar gerçekleştirilmiştir.

Ontario Eyaleti özelinde yapılan çalışmaya göre genel olarak, ilaç salınımlı stentin diyabetli, uzun ve/veya dar lezyonlu hasta grubu için daha etkin olduğu görülmektedir.

CADTH tarafından, ilaç salınımlı stentlerin, çıplak metal stente göre revaskülarizasyon riskini azalttığı doğrulanmıştır; ancak, anılan ülkede ilaç salınımlı stentler neredeyse dört kat daha pahalıdır. Yüksek fiyat unsuru nedeniyle uygulamanın maliyet etkinliğini tespit etmek amacıyla, klinik uygulamalardan alınan veri ve tedavi yaklaşımlarına dayalı bir ekonomik model kurulmuştur. Bu modelde, tedavi merkezlerinin bir yıl içinde gerçekleştirmiş olduğu ilaç salınımlı stent ile çıplak metal stent tedavilerinin nasıl sonuçlandığı, harcanan kaynaklar ile karşılaştırılarak incelenmiştir. Ayrıca, revaskülarizasyonu önlemek için katlanılacak maliyet de göz önüne alınmıştır. Yüksek restenoz riski bulunan (tüm koroner kalp rahatsızlığı bulunan hastaların yaklaşık %40’ı) hastalarda sadece çıplak metal stentin uygulanması sonucunda bunun bütçeye mali etkisinin 37,9 milyon ABD doları olacağı; ancak, yıllık 1.169 ile 2.113 arasında daha az revaskülarizasyon vakası yaşanacağı belirlenmiştir. Bununla birlikte, tüm koroner hastalıklarda çıplak metal stent yerine ilaç salınımlı stent kullanılırsa bunun bütçeye etkisinin 126,8 milyon ABD doları olacağı; fakat, yıllık 2.923 ile 5.283 arasında daha az revaskülarizasyonla karşılaşılacağı sonucuna ulaşılmıştır (Mittmann ve diğerleri, 2005:3).

SONUÇ

KAH, çok yaygın görülen bir kronik hastalıktır. KAH’ın tedavi yöntemleri; by-pass, balon anjiyoplasti ve koroner stent yerleştirilmesidir.

2009 Nisan-2013 Şubat döneminde stent takılan kişilere yapılan stent, tedavi ve ilaç harcama toplamı, 638,6 Milyon TL, ilaçlı stent takılan kişilerin için 332,7 Milyon TL, ilaçsız stent takılan kişiler için ise 305,9 Milyon TL’dir. Toplam maliyetin %42’sini tedavi, %30’unu stent, %28’ini ise ilaç maliyetleri oluşturmaktadır. Aynı dönemde bu kişiler için 192,1 Milyon TL olan toplam stent maliyetinin 82,5 Milyon TL’sini ilaçsız stent, 109,6 Milyon TL’sini ise ilaçlı stent oluşturmaktadır. Hasta sayısı dikkate alındığında ülke kaynaklarından stent tedavisine aktarılan tutarın yüksek olduğu görülmektedir. Stent takılan kişilerin %27’sine ilaçlı stent, %83’üne ilaçsız stent, bu kişilerin toplamının %10’una ise hem ilaçlı hem ilaçsız stent takılmıştır. 2009 Nisan-2013 Şubat döneminde stent takılan kişiler için kişi başı ilaçsız stent toplam maliyeti 1.436 TL, kişi başı ilaçlı stent toplam maliyeti 4.826 TL’dir.

Ortalama ilaç kullanılan ay süresi (ilaç kullanım süresi) ilaçlı stentte daha yüksektir. İlaçlı stent için aylık ortalama ilaç maliyeti 29 TL, ilaçsız stent için 22 TL’dir. İlaçlı stent takılanlar ilaçsız stentlilere göre stent sonrasında daha uzun süre ilaç kullanmış olup, aylık ortalama ilaç maliyetinin daha yüksek olması dikkat çekmektedir. Aylık ortalama antikoagülan ilaç maliyeti açısından ve komorbid hastalığı olanlar ile olmayanlar açısından her iki stent tedavisi arasında belirgin fark gözlemlenmemiştir.

Yapılan analiz sonucunda, ilaç salınımlı stent ile ilaçsız stent takılan hastalar arasında stentten sonra kalp krizi geçirme oranı açısından belirgin bir fark görülmemiştir. İlaçlı stent takılanların %26’sı, ilaçsız stent takılanların %28’i stentten sonra (ve bir ay içinde) kalp krizi geçirmiştir. İlaçlı stent takılanların %8’ine, ilaçsız stent takılanların %12’sine birden fazla kez stent takılmıştır. Birden fazla stent takılmada stentler arası süre aralığı, ilaçlı stent takılanlarda 7,5 ay, ilaçsız stent takılanlarda 6,5 aydır. Bu restenoz (tıkanma) oranlarına bakıldığında, ilaçlı stentin ilaçsız stente göre yaklaşık bir ay daha erken tıkandığı gözlemlenmiştir.

İlaçlı stent takılanların %80’i, ilaçsız stent takılanların %86’sı stentten sonra antikoagülan ilaçları kullanmaya başlamıştır. Stentten ne kadar süre

sonra antikoagülan ilaç kullanımına başlandığı, takılan stentin tıkanma süresini gösteren önemli bir ölçüttür. İlaçlı stent takıldıktan sonra ilaç kullananların %93’ü, ilaçsız stentten sonra ilaç kullananların ise %91’i ilk bir ay içinde ilaç kullanmaya başlamıştır. Bu açıdan bakıldığında, ilaçlı stent ile ilaçsız stent arasında belirgin bir fark gözlemlenmediğinden analiz komorbid hastalıkları olan ve olmayanlar ayrımı üzerinden genişletilmiştir. Stent takılan kişilerin %99.5’inin komorbid hastalığı bulunmaktadır.

Birden fazla kez stent takılma oranı açısından iki tedavi yöntemi arasında komorbid hastalıkları olanlar ve olmayanlar için birbirine yakın sonuçlar elde edildiği için genel olarak komorbid hastalığı olanlarda olmayanlara göre çok daha fazla birden fazla kez stent takılma durumu olduğu gözlenmiştir.

İlaçlı stent takılanlar ile ilaçsız stent takılan hastalar arasında, komorbidite ayrımı yapıldıktan sonra kalp krizi geçirme oranı ve birden fazla kez stent takılma oranı açısından bir fark görülmemiştir. Ayrıca, aylık ortalama antikoagülan ilaç maliyeti açısından ilaçlı stent tedavisinin daha maliyetli olduğu ortaya çıkmıştır. Bu yüzden aynı ayrım üzerinden stentten ne kadar süre sonra antikoagülan ilaç kullanımına başlandığı ve stentten sonra ilk bir ay içinde ilaca hiç gerek duymayan hasta grubu tespit edilmiştir. Her hasta grubunun ne kadar süre sonra ilaca başladığı takip edilmiş ve büyük kısmının ilk beş ay içinde ilaca başladığı gözlenmiştir. Komorbid hastalıkları olanlar için iki tedavi yöntemi arasındaki fark, ilk ayda antikoagülan ilaca başlayanların oranı ile ilk bir ay içince hiç ilaca gerek