Yapısal sorunu g dermek amacıyla yasama organı tarafından 13 Eylül 2019 tar h t bar yle henüz b r g r ş mde bulunulmamıştır. Pek , yasama organı Anayasa Mahkemes n n p lot kararında bel rtt ğ tedb rler alıp yapısal soruna neden olan kanun hükmünü ortadan kaldıracak mıdır? Kısaca yasama organı Anayasa Mahkemes kararında yer alan tedb r taleb ne uymak zorunda
katılmıştır. Kuz gerekçes n kısaca “…söz konusu yapısal sorunun çözümü için 6458 sayılı Kanunun 53. maddesinin (3) numaralı fıkrasında değişiklik yapılması hususunda yasama organına yapılan çağrının, 676 sayılı KHK ile yapılan değişiklik öncesinde yürürlükte olan düzenlemeye dönülmesi, yani anılan fıkranın -değişiklikten önceki hâle getirilmesi ya da hakkında sınır dışı etme kararı alınan kişilerin bu karara karşı dava açma süresi içinde ve dava açılması hâlinde yargılama boyunca kendiliğinden ülkede kalmalarını sağlayacak başka bir düzenleme yapılması- (§ 76) tamamen yasama organının takdir yetkisi içinde bulunmakla beraber, mutlak olarak böyle bir düzenleme yapılması yönünde çağrı şeklinde anlaşılmaması gerektiğinin ve yapılacak düzenlemeyle anılan kişiler bakımından farklı bir düzenleme getirilirken sözü edilenlerin etkili başvuru hakkının korunmasını sağlayacak başka hükümler de getirilebileceğinin açıklığa kavuşturulmasında yarar bulunmaktadır”
şekl nde bel rtm şt r. Sayın üye oyb rl ğ le alınmış olan bu karara katılmakla b rl kte kararda yer alan hlal ve sonuçlarını g der c tedb rler n yasama organı tarafından bağlayıcı olmadığını, hlal , sonuçlarını ve yapısal sorunu g der c başka tedb rler de alınab leceğ n bel rtm şt r.
131 Y.T. Kararı p.77’ye göre; “…yasama organı tarafından yapılacak düzenleme yeni başvuruları engelleyecek olsa da Anayasa Mahkemesi önünde bekleyen ve sayısı giderek artan şimdilik 1.545 başvurunun çözümü için yeterli olmayacaktır. Bu konuda mevcut başvurulara çözüm sağlayan geçici bir hüküm getirilmesi veya idare tarafından daha önce alınan sınır dışı etme kararlarının kaldırılması/geri alınması/yeniden değerlendirilmesi ya da başkaca bir çözüm bulunması gerekmektedir. Bu nedenle kararın bir örneğinin ve mevcut başvurular listesinin bilgi ve takdiri için Adalet Bakanlığı ile İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğüne gönderilmesi gerekir”.
132 Anayasa Mahkemes “İncelenmesi Pilot Karar Uyarınca Ertelenen Başvurulara Ait Liste”y yayınlamıştır. L stede “1632” adet başvuruya yer ver lm şt r. Alınan p lot kararın gereğ n n yer ne get r lmes amacıyla oluşturulan ve kötü muameleye maruz kalma ve yaşamının tehl keye g receğ ülkeye sınır dışı ed lme kararının ş kâyet konusu ed ld ğ b reysel başvurulara a t l ste ç n bkz. https://www.anayasa.gov.tr/tr/haberler/faal yetler/
ncelenmes -p lot-karar-uyar nca-ertelenen-basvurulara-a t-l ste/ (02.09.2019).
133 Y.T. Kararı p. 78.
mıdır? Bu sorulara yanıt vermek ç n öncel kle b reysel başvuru kararlarının bağlayıcılığı meseles n n ele alınması gerekmekted r.
2010 yılında 5982 sayılı kanun le Anayasa’nın 148. maddes nde yapılan değ ş kl k le genel esasları bel rt len Anayasa Mahkemes ne b reysel başvuru yolu, 6216 sayılı kanunla ve Anayasa Mahkemes İçtüzüğü le somutlaştırılmış ve 23 Eylül 2012 tar h nden t baren b reysel başvuru yolu şlemeye başlamıştır134. Anayasa m. 153/VI’da Anayasa Mahkemes kararlarının bağlayıcılığına l şk n; “Anayasa Mahkemesi kararları, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını gerçek ve tüzel kişileri bağlar” hükmüne 5982 sayılı kanunla b reysel başvuru kararlarını kapsayıcı ya da kısıtlayıcı n tel kte olacak b r ekleme yapılmamıştır. Doktr n tarafından Anayasa m. 153’de b r değ ş kl ğe g tme ht yacının duyulmaması, d ğer Anayasa Mahkemes kararları g b b reysel başvuru kararlarının da bağlayıcı olduğu şekl nde yorumlanmıştır135.
Anayasa Mahkemes b reysel başvuru kararlarının sübjekt f (bireysel) ve objekt f (genel) k tür etk s bulunmaktadır136. Anayasa Mahkemes hlal kararında başvurucuya l şk n somut b r önlem alınması yahut b r şlem yapılmasına, bu bağlamda tazm nat kararına veya tekrar yargılama yapmak üzere kararın lk derece mahkemes ne gönder lmes ne karar ver leb l r.
Bu b reysel başvuru kararının sübjekt f yönünü göstermekted r. B reysel başvuru kararlarının objekt f yönü se benzer n tel kte olan ve hakları hlal ed lm ş bulunan veya henüz hlal ed lmem ş olan k ş ler açısından hakların korunmasını fade etmekted r. Anayasa Mahkemes n n p lot kararı b reysel başvuru kararlarının objekt f etk s n oluşturmaktadır. Z ra p lot kararında Anayasa Mahkemes hak hlal n n yapısal b r sorundan kaynaklandığını bel rtmekte ve benzer n tel kte olan başvurulardan b r n - hlale yol açan Kanun değ ş kl ğ nden sonra yapılan lk başvuru olmasından dolayı Y.T.
başvurusunu- p lot karar olarak seçmekted r137.
134 GÖZTEPE ÇELEBİ, s. 95.
135 GÖZTEPE ÇELEBİ, s. 96; KARAN, (2017), s. 11; KARAKAŞ, s. 17. Aks yönde bkz.
KÖKÜSARI, s.14. Yazar bağlayıcılık konusunda Anayasa 153. maddes ne dayanılmasının, kararların etk s konusunda da bu maddeye dayanılması sonucunu doğuracağından bah sle, b reysel başvuru kararlarının bağlayıcılığının Anayasa m. 153’e dayandırılmasını doğru bulmamaktadır. Yazar’a göre; Anayasa Mahkemes ’n n bel rl b r hlal kararının bağlayıcılığının dayanağı, b r konunun yahut hlal dd asının n ha olarak sonuca bağlanmasından dolayıdır. Anayasa Mahkemes kararlarının bağlayıcılığı açısından ayrıca bkz. KARAN, (2018); BİRTANE, s. 179-188.
136 KARAN, (2017), s. 12; GİAKOUMOPOULOS, s. 39.
137 KÖKÜSARI, s. 43. Yazar p lot kararların d ğer hlal kararları g b sadece başvuran
Y.T. başvurusu açısından hlale yol açan yapısal sorun henüz yürürlükte olan b r kanun hükmüdür. Bu hüküm yürürlükte olduğu sürece, benzer n tel kte olup ncelenmes ertelenen başvuruların sayısı artmaya devam edecekt r. Bu bağlamda p lot karar uygulamasının sonucu olarak hlal n ortadan kaldırılması ve tekrar aynı kanun hükmünden dolayı hlal kararı ver lmemes ç n, yapısal sorunu g dermes gereken merc yasama organıdır. Yasama organı Anayasa Mahkemes ’n n kend s ne “tavs ye ett ğ ” tedb rlerden b r n uygulayab l r ya da yapısal sorunu g derecek başka kalıcı tedb rler alınmasına hükmedeb l r.
Eğer yasama organı tarafından hlal g der c n tel kte b r tedb r alınmaz ve yapısal soruna çözüm bulunmazsa, Anayasa Mahkemes ertelem ş olduğu benzer n tel kte başvurular hakkında toplu olarak karar ver r138. Mahkeme gerekl görmes hal nde erteleme süres n n sona ermes n beklemeks z n erteled ğ başvuruları gündeme alarak karar vereb l r139.
AİHM’ n p lot kararlarla taraf devletlere emrett ğ özel ve genel tedb rler n lg l devlet açısından bağlayıcı n tel kte olması g b Anayasa Mahkemes n n p lot kararları da d ğer b reysel başvuru kararları g b bağlayıcı n tel kted r140. Kararların bağlayıcı olmasının b r sonucu olarak, hukuk devlet olmanın gereğ n n yapılması bağlamında kararların crası noktasında yasama, yürütme ve yargının üzer ne düşen yapacağı konusunda şüphe duymamak gerek r141. B r yüksek mahkeme olan Anayasa Mahkemes kararına uyarak şlem yapılması, b reysel n tel kte olan hlal kararlarının yanında genel b r sorun ve hak hlal olduğunu ortaya koyan p lot kararlar açısından da öneme sah pt r. Z ra Anayasa Mahkemes p lot kararı le ortada yapısal b r sorun olduğunu ortaya koymuş ve bu sorunun kaynağını da halen yürürlükte olan b r kanun hükmü olarak bel rtm şt r. Yukarıda detaylı b r şek lde açıkladığımız kanun değ ş kl ğ nden kaynaklı hak hlal n n ortadan kaldırılması ç n yasama organı tarafından lg l hüküm b r an önce değ şt r lmel ve esk hale get r lmel yahut etk l başvuru hakkını kısıtlayacak şek lde uygulanmasının önüne geç lmes amacıyla uygun bulunan sa r düzenlemeler yapılmalıdır. Hukuk devlet olmanın b r gerekl l ğ olarak p lot karara uyulması gerekmekted r.
açısından hüküm doğurmadığını, benzer durumda olanları da kapsar n tel kte olduğunu bel rtm ş ve sadece herkes ç n değ l yapısal sorundan dolayı hakkı hlal ed lm ş olan k mseler bakımından sınırlı b r etk doğuracağını fade etm şt r.
138 Anayasa Mahkemes İçtüzüğü, m. 75/1.
139 Anayasa Mahkemes İçtüzüğü, m. 75/5.
140 KÖKÜSARI, s. 15.
141 KARAKAŞ, s. 16.
Z ra mahkeme kararlarına uyulmayan, saygı duyulmayan b r yerde ne yargının bağımsızlığından ne hukuk devlet nden söz etmek mümkündür.
SONUÇ
Temel hak ve hürr yetler n korunması açısından Anayasamızda eş tl k prens b ben msenmekte, vatandaş ve yabancı ayrımı yapılmamaktadır.
Anayasa le tanınmış olan temel hak ve hürr yetler hlal ed len herkes, yetk l makama gec kt rmeden başvurma mkânının sağlanmasını steme hakkına sah pt r (Anayasa m. 40). Öte yandan Anayasa m. 16’da temel hak ve hürr yetler n yabancılar açısından “milletlerarası hukuka” uygun olarak kanunla sınırlanab leceğ düzenlenm şt r. Bu bağlamda sınır dışı etme şlem k ş hürr yet ve güvenl ğ lkes n koruma altına alan Anayasa m. 19 ve yerleşme ve seyahat özgürlüğünü güvence altına alan Anayasa m.
23 hükümler ne, yabancılar açısından get r lm ş olan b r sınırlama n tel ğ taşımaktadır.
Sınır dışı şlem ne l şk n hükümler YUKK’ta yer almakta ve detaylı b r şek lde sınır dışı etme şlem tüm yönler yle düzenlenm ş bulunmaktadır.
YUKK m. 53/3 sınır dışı kararına karşı g d leb lecek kanun yolunu öngörmüş bulunmaktadır. Ancak hâl hazırda Anayasa m. 16’ya uygun olarak temel hak ve hürr yetlere kanun le get r lm ş b r sınırlama olan sınır dışı etme kararına karşı, b r kanun yolunun düzenlenm ş olması tek başına m. 40 kapsamında etk l başvuru yolu bulunduğu anlamına gelmemekted r. Bu başvuru yolunun etk l b r yol olduğundan bahsedeb lmek ç n sınır dışı etme kararının hukuka uygun olup olmadığının değerlend r lmes ve bu değerlend rme yapılırken tarafl ara mümkün olduğunca kend ler n savunma hakkı tanınması gerekmekted r.
Yürürlükte bulunan YUKK m. 53/3 hükmü tüm sınır dışı ed len yabancılar ç n yargı yolu öngörmüş olmakla b rl kte, sınır dışı kararının crasının yargı yoluna başvuru süres nde ve yargı yoluna başvurulmuş olması hal nde, dava sonuçlanana kadar ertelenmes bakımından “sınırlayıcı” n tel kted r. Bu bağlamda YUKK m. 54/1,b/d/k ve m.54/2 kapsamında sınır dışı kararı alınan yabancılar açısından, yargı yoluna başvuru süres nde veya dava sonuçlanana kadar sınır dışı kararının cra ed lmes ve bu k mseler n ülke dışına çıkarılması mümkündür. Bu k mseler açısından, sınır dışı kararının hukuka uygunluğunun denetlenmes sırasında, savunma hakkının etk l b r şek lde kullanılamaması veya sınır dışı kararının hukuka uygun bulunmayıp ptal ed lmes g b nedenlerle telaf s güç sonuçlar doğab lecekt r.
Anayasa Mahkemes , YUKK m. 53/3 kapsamında sınır dışı kararına
karşı öngörülmüş olan yargı yolunun, sınır dışı kararının crasının ertelenmes açısından “sınırlayıcı” n tel kte olmasını, Anayasa m. 40 kapsamında etk l b r başvuru yolu olarak görmem şt r. Bu bağlamda aynı hüküm net ces nde aynı hak hlal sebeb yle yapılan b reysel başvuruların sayının artması sebeb yle, tüm başvurular açısından ayrı ayrı karar vermek yer ne p lot karar usulü ben msenm şt r. YUKK m. 53/3’de yapılan bu sınırlamadan sonra Anayasa Mahkemes ne yapılmış lk başvuru kararı olmasından dolayı Y.T. başvurusu p lot karar olarak seç lm şt r. Mahkeme YUKK m. 53/3’ü hak hlal ne neden olan yapısal b r sorun olarak görmüş ve yasama organından bu soruna çözüm bulunması ç n tedb r alınmasını stem şt r. Yasama organı yapısal sorunu g der nceye kadar b r yıl süre le aynı sebepten kaynaklı hlaller n ncelenmes n se ertelem şt r. Yasama organı p lot karara uyarak, yapısal soruna neden olan kanun hükmünün yol açtığı / açacağı mağdur yetler g dermek/önlemek amacıyla, Anayasa Mahkemes tarafından benzer başvuruların ertelend ğ b r yıllık süren n geçmes n beklemeks z n gerekl tedb rler almalıdır. Gerekl tedb rler n alınmaması, benzer n tel kte başvuruların sayısının artmasına ve dolayısıyla Anayasa Mahkemes n n ş yükünün katlanmasına ve Anayasa m.
40 kapsamında etk l başvuru hakkının hlal n n devam etmes ne, telaf s güç mağdur yetler n yaşanmasına sebeb yet verecekt r.
KAYNAKÇA
ALTIPARMAK, Kerem: “Kopya Davalar ve P lot Kararlar: B r Kararda B n Adalets zl k?” 50. Yılında Avrupa İnsan Hakları Mahkemes : Başarı mı, Hayal Kırıklığı mı? Yayına Hazırlayan: Kerem Altıparmak, Ankara Barosu Yayınları, Ankara, 2009, s. 60-107.
ALTUĞ, Yılmaz: Yabancıların Hukuk Durumu, Gözden Geç r lm ş 4.
Bası, Menteş Matbaası, İstanbul, 1971.
ANAYURT, Ömer: Anayasa Hukuku Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar), 1. Baskı, Seçk n Yayınları, Ankara, 2018.
AYBAY, Rona: “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmes Konusunda Bazı Genel Gözlemler Ve 14. Protokol”, TBB Derg s , Sa. 88, 2010, s. 225-260.
AYBAY, Rona: “B r İnsan Hakkı Sorunu Olarak Sınırdışı Ed lme”, T.C
Maltepe Ün vers tes Hukuk Fakültes Derg s , No. 4, 2003(2), İstanbul, s. 141-172.
AYBAY, Rona: Yabancılar Hukuku, İstanbul B lg Ün vers tes Yayınları, İstanbul, 2005.
AYDIN, Öykü D dem: “Türk Anayasa Yargısında Yen B r Mekan zma:
Anayasa Mahkemes ’ne B reysel Başvuru”, Gaz Ün vers tes Hukuk Fakültes Derg s , C. XV, 2011, s. 121-170.
BAYRAKTAROĞLU ÖZÇELİK, Gülüm: “Yabancılar Ve Uluslararası Koruma Kanunu Hükümler Uyarınca Yabancıların Türk ye’den Sınır Dışı Ed lmes ”, TBB Derg s , 2013(108), s. 211-258.
BERKİ, Osman Fazıl: Devletler Husus Hukuku C lt: 1 “Tab yet ve Yabancılar Hukuku, 6. Baskı, Güzel Sanatlar Matbaası, Ankara, 1966.
BERKİ, Osman Fazıl: Devletler Husus Hukuku, 2. Baskı, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1956.
BİRSEN, Kemaledd n: Devletler Husus Hukuku C lt: 1, Tab yet-Yabancıların Hukuku, İstanbul Bozkurt Matbaası, İstanbul, 1936.
BİRTANE, Şerm n: Etk l B r Başvuru Yolu Olarak B reysel Başvuru, Gaz Ün vers tes Sosyal B l mler Enst tüsü Kamu Hukuku Anab l m Dalı, Ankara, 2019.
ÇELİKEL, Aysel/ ÖZTEKİN GELGEL Günsel : Yabancılar Hukuku, Yen lenm ş 24. Bası, Beta Yayınev , İstanbul, 2018.
ÇİÇEKLİ, Bülent: Yabancı ve Mültec Hukuku, Güncellenm ş 6. Baskı, Seçk n Yayınev , Ankara, 2016.
DARDAĞAN KİBAR, Esra: “Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Tasarısında ve Başlıca Avrupa B rl ğ Düzenlemeler nde Yabancıların Sınır Dışı Ed lmeler ne İl şk n Kurallar: B r Karşılaştırma Denemes ”, Ankara Avrupa Çalışmaları Derg s , C. 11, No. 2, 2011, s. 53-74.
DOĞAN, Vah t: Yabancılar Hukuku, Savaş Yayınev , Ankara, 2016.
DURAN, Lütf : “Yabancıların Türk ye’den Sınırdışı Ed lmes ”, İnsan Hakları Yıllığı, C. 2, 1980, s. 3-32.
DURSUN, Hal l İbrah m: Türk Anayasa Mahkemes ne B reysel Başvuruda
Esasa İl şk n Kabul Ed lemezl k Sebepler , 1. Baskı, Seçk n Yayınları, Ankara, 2018.
EKŞİ Nuray: Avrupa İnsan Hakları Mahkemes Abdolkhan ve Kar mn a – Türk ye Davası, Beta Yayınları, İstanbul, 2010.
EKŞİ, Nuray: Yabancılar ve Uluslararası Koruma Hukuku, 5. Baskı, Beta Yayınev , İstanbul, 2018.
EKŞİ, Nuray: Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Tasarısı, Beta Yayınev , İstanbul, 2012.
EROL, Gonca: “Anayasa Mahkemes ne B reysel Başvuruda Tedb r” TBB Derg s , 2017(130), s. 55-88.
FACTSHEET, P lot judgments, Press Un t, January 2019, https://www.echr.
coe. nt/Documents/FS_P lot_judgments_ENG.pdf (24.07.2019).
GEMALMAZ, H. Burak: “A hm Yargısında Yen Dönem: Protokol No. 14’le Get r len Yen Kabul ed leb l rl k Ölçütünün Uygulanmasına Eleşt rel Bakış” MHB, C. 31, s. 209-241.
GERARDS, Janneke: “The p lot judgment procedure before the European Court of Human R ghts as an nstrument for d alogue”, M.
Claes & P. Popel er (eds.), Const tut onal Conversat ons Antwerp:
Intersent a, 2012, s. 371-395, https://www.researchgate.net/
publ cat on/228184640_The_P lot_Judgment_Procedure_Before_the_
European_Court_of_Human_R ghts_as_an_Instrument_for_D alogue (E.T. 11.03.2020).
GİAKOUMOPOULOS, Chr stos: “The Execut on of Judgments of the European Court of Human R ghts and the role of Const tut onal Courts”, Anayasa Yargısı Derg s , C. 33, 2016, s. 35-42.
GÖĞER, Erdoğan: Yabancılar Hukuku, 3. Baskı, Sev nç Matbaası, Ankara, 1979.
GÖZTEPE ÇELEBİ, Ece: “B reysel Başvuru Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcrası Sorunu le Kurumsallaşma İht yacı”, Anayasa Yargısı Derg s , C. 33, Ankara, 2016, s. 93-118.
HAİDER, Dom n k: The P lot-Judgment Procedure of the European Court of Human R ghts, Mart nus N jhoff Publ shers, Le
den-Boston, 2013.
İBA, Şeref/KILIÇ, Abbas: Anayasa Yargısı Dersler , 3. Baskı, Turhan K tabev , Ankara, 2019.
KABAALİOĞLU, Haluk/EKŞİ Nuray/: “Yabancıların Türk ye’den Sınır Dışı Ed lmeler ”, M lletlerarası Hukuk ve M lletlerarası Özel Hukuk Bülten , C. 24, Sa. 1-2, 2004, s. 503-522.
KANADOĞLU, Korkut: Anayasa Mahkemes ’ne B reysel Başvuru, On k Levha Yayınları, İstanbul, 2015.
KARAKAŞ, Işıl: “B reysel Başvuru Kararlarının Etk ler ”, Anayasa Yargısı Derg s , C. 33, 2016, s. 13-17.
KARAMAN, Ebru: “Avrupa İnsan Hakları Mahkemes n n Yer ne Get r lmemes nden Doğan Sorumluluk”, İUHFM, C. LXXII, Sa. 1, 2014, s. 411-434.
KARAN, Ulaş: “B reysel Başvuru Kararlarının İcrası: Esk Alışkanlıklar, Yen Sorunlar”, İstanbul B lg Ün vers tes İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkez Yayını, İstanbul, 2017.
KARAN, Ulaş: Öğret de ve Uygulamada Anayasa Mahkemes Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcrası, On k Levha Yayınları, İstanbul, 2018.
KÖKÜSARI, İsma l: “Anayasa Mahkemes ’ne B reysel Başvuru Yolunda İhlal Kararlarının Kes nl ğ , Bağlayıcılığı Ve Etk s ”, EBYÜHFD, C.
XXII, Sa. 1–2, 2018, s. 1-56.
KUŞCU, Döndü: Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Hükümler Uyarınca Yabancıların Sınır Dışı Ed lmeler , On k Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017.
LAMBERT-ABDELGAWAD, El sabeth: “The Executıon Of Judgments Of The European Court Of Human R ghts”, Counc l of Europe Publ sh ng, Human r ghts f les, No. 19.
LEACH, Ph l p/HARDMAN, Helen/STEPHENSON, Svetlana/K.BLITZ, Brad: Respond ng To System c Human R ghts V olat ons: An Analys s of “P lot Judgments” of the European Court of Human R ghts and The r Impact at Nat onal Level, Instersent a, 2010.
SEVİĞ, Muammer Raş t: Devletler Husus Hukuku (G r ş, Vatandaşlık ve
Yabancılar Hukuku), Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1983.
SEVİĞ, Muhammed Reş t/SEVİĞ, Vedat Reş t: Devletler Husus Hukuku, 3. Baskı, İsma l Akgün Matbaası, İstanbul, 1962.
SEVİĞ, Vedat Reş t: Türk ye’n n Yabancılar Hukuku, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1981.
ŞİRİN, Tolga: Türk ye’de Anayasa Ş kayet (B reysel Başvuru) İnsan Hakları Avrupa Mahkemes ve Alman Hukuku le Mukayesel B r İnceleme, 1. Baskı, On k Levha Yayınları, İstanbul, 2013.
TURAN, Hüsey n/ GÜLHAN KOÇ, Muharrem: “Anayasa Mahkemes n n B reysel Başvuruda Sağlık Neden yle Tedb r Uygulaması”, Türk ye Adalet Akadem s Derg s , Sa. 22, Y. 6, 2015.
WİLDHABER, Luz us: “P lot Judgments İn Cases of Structural System c Problems on the Nat onal Level”, The Europan Court of Human R ghts Overwhelmed by Appl cat ons: Problems and Poss ble Solut ons, Rüd ger Wolfrum & Ulr ke Deutsch (ed.), Berl n, Spr nger Verlag, 2009.
YÖRÜK, Abdülhak Kemal: Devletler Husus Hukuku K tap: 2, Ecneb ler n Hukuk Vaz yet , Tan Matbaası, İstanbul, 1937.