Kamu Yönetiminde Denetim

KYTK Tasarısı’nın Üçüncü Kısmı kamu yönetiminin denetlenmesine ayrılmıştır. Denetimin iç ve dış denetim olmak üzere iki şekilde yapılacağı; kamu kurum ve kuruluşlarının iç ve dış denetiminin sadece hukuka uygunluk denetimini değil, mali denetim ve performans denetimini de kapsadığı öngörülmektedir.

İlgili madde gerekçesinde bundan böyle hem kurum ve kuruluşların hem yöneticilerin hem de çalışanların sadece mevzuata uygunluk değil, aynı zamanda performanslarına göre de değerlendirmeye tabi tutulacakları; böylece, kişileri denetleme anlayışından işi geliştirme sürecine geçilmesinin amaçlandığı belirtilmiştir. Performans yönetimi son zamanlarda giderek yaygınlaşan bir kavram olup yönetimin planlama ve denetim faaliyetlerinin daha geniş sınırlarda ve performans kavramındaki gelişmeler çerçevesinde uygulanmasına yönelik gelişmiş bir yönetim anlayışıdır. Kamu kurumlarında performans yönetimi, mantık olarak işletme düzeyinde ele alınan performans kavramından içerik olarak farklı değildir. Bir kurumun performansı, belirli bir dönem sonundaki çıktı ya da faaliyetlerinin sonucudur. Bu sonuç, kurumun belirlediği hedeflere ulaşma olarak yorumlanmalıdır (Halis ve Tekinkuş, 2003:172). Kamuda performans ölçümü ve denetlenmesi oldukça komplekstir. Sonuçları, verimliliği, hizmet kalitesini, vatandaş memnuniyetini ve aynı zamanda hukuka uygunluğu denetlemek gerekmektedir. Bazı kamusal hizmetleri ve faaliyetleri girdi/çıktı analiziyle değerlendirmek, diğer bir ifadeyle sayısallaştırmak, oldukça zordur. Sağlıklı bir performans değerlendirmesi için kamusal hizmetlerin ölçülebilir hale getirilmesi, yani sayısallaştırılması gerekir. Kamu kesiminde uygulanabilir performans yönetim sisteminin oluşturulması uzun dönemli bir projeyi gerektirmektedir (Al, 2004).

Yine kamuda performans yönetiminin uygulanabilmesi için öncelikle yönetimin performans denetimine uygun şekilde örgütlenmesi gerekmektedir. Rol ve sorumlulukların açıkça belirlenmesi, bu nedenle öncelikle ölçülebilir ve somut kamu hizmetlerinin denetiminde ayrıntılı inceleme yapılıp vatandaşların memnuniyetinin ve kamu yararının araştırılması gerekmektedir (Halis ve Tekinkuş, 2003:199).

3.6.1.6.1. İç Denetim

Geleneksel yaklaşımla ifade edilirse, iç denetim, daha önce teftiş kurulları tarafından yapılan denetimden ziyade, hiyerarşik denetime benzemektedir (Al, 2004). Tasarıya göre iç denetim kamu kurum ve kuruluşlarının kendi yöneticileri veya kurumun üst yöneticisinin görevlendireceği iç denetim elemanları tarafından yapılır (KYTK Tasarısı md.40).

Tasarıya göre Merkezi idareye dahil kurum ve kuruluşlarla il özel idareleri, belediyeler ve bunlara bağlı kuruluşlar ve mahalli idare birliklerinin dış denetimi kanunla belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde Sayıştay tarafından yapılır veya yaptırılır (md.40).

TESEV’in KYTK tasarısı değerlendirmesinde tasarının denetimle ilgili olarak temel eksikliği, teftiş diye de tanımlanan önsoruşturmanın kimin tarafından yerine getirileceğinin açık olarak belirlenmemiş olmasıdır(TESEV, 2004a). Tasarıda Teftiş Kurulları, Kontrolörler Kurulları ve buralarda görev yapan müfettiş ve kontrolörlerle ilgili herhangi bir düzenlemeye yer verilmemiştir.

Ayrıca tüm kamu kuruluşlarının dış denetime tabi tutulması görevinin tek başına Sayıştay’a verilmesi, bu kurumu zaman içerisinde ister istemez merkeziyetçi devasa bir denetim organı haline getirecektir (Saran, 2004:237). Yine denetim faaliyetlerinin tek bir elden yürütülmesi bu reformun dayandığı Yeni Kamu Yönetimi anlayışına ters düşmektedir. Yeni Kamu Yönetimi anlayışı, büyük organizasyonlar yerine küçük organizasyonların daha etkili çalıştığını varsayar (Al, 2004).

3.6.1.6.3. Mahalli İdareler Halk Denetçisi (Ombudsman)

Köken itibariyle İsveç’e dayanan ombudsman, yıllarca bu ülkede varlığını sürdürürken 20. yüzyılın ortalarında birdenbire güncelleşti. Bu güncelleşmede, bürokrasideki yozlaşmaların, demokrasideki gelişmenin ve insan haklarına verilen değerin artmasının önemli bir rolü oldu.1950 yılına kadar sadece iki ülkede (İsveç ve Finlandiya) ombudsman bulunmaktaydı. Ancak bu tarihten sonra otuzdan fazla ülkede yaklaşık yüzü aşkın ombudsman bürosu oluşturuldu. Günümüzde hemen hemen bütün Avrupa ülkelerinde ombudsman bulunmaktadır. Ombudsman, halkı yönetimin haksız eylem ve işlemlerine karşı koruyan bir yargıç gibi görev yapmakta; kamu yönetiminin ilgili birimlerine rahat bir şekilde girebilmekte, istediği belgeyi temin edebilmekte ve görevlileri sorguya çekebilmektedir (Eryılmaz, 2004c:195).

KYTK Tasarısı’nın 42. maddesinde her ilde Mahalli İdareler Halk Denetçisi seçileceğine dair bir hüküm yer almaktadır. Maddede her ilde, mahalli idareler ve bunlara bağlı kuruluşlar ile bu idareler tarafından kurulan birlik ve işletmelerin, kurum dışı gerçek ve tüzel kişilerle ilgili işlem ve eylemlerinden kaynaklanan anlaşmazlıkların

çözümüne yardımcı olmak üzere bir halk denetçisi seçileceği hükme bağlanmıştır. Devamında halk denetçisinin seçilmesine ilişkin ayrıntılı düzenlemeler yer almaktadır. KYTK Tasarısıyla Türk Kamu Yönetimi Sistemine giren bu kurum, aslında yıllardır Avrupa ülkelerinde yaygın bir şekilde faaliyet gösteren ombudsmanlık benzeri bir kurumdur. Ancak ombudsmanlıktan farklı olarak faaliyet alanı, mahalli idarelerle sınırlandırılmıştır.

Tasarıda her ilde sadece bir halk denetçisi seçilmesi öngörülmüştür. Ülkemizde illerin nüfus yapıları dikkate alındığında her il için bir halk denetçisi seçilmesinin amaca uygun düşmeyeceği ve problem yaratabileceği dikkate alınmalıdır. Ayrıca halk denetçisi uygulamasının sadece mahalli idarelere yönelik olarak (İl Özel İdaresi, Belediye ve Köyler) getirilmesi, ancak merkezi idare için böyle bir düzenlemeye gidilmemesinin de eleştiri konusu olabileceği dikkate alınmalıdır (Arslan, 2005).

Bu tür kurumların başarısı, onların oluşum biçimi ile yakından ilgilidir. Eğer sağlıklı bir şekilde oluşturulamaz ve sorunları etkili ve verimli bir şekilde çözemez ise, bu kurumun başarılı olması oldukça zordur. Tasarıda Mahalli İdareler Halk Denetçisi ile ilgili madde oldukça uzun ve ayrıntılı olmasına rağmen, görevleri ile ilgili fazla bilgi bulunmamaktadır (Al, 2004).