Kalkınma Planları Çerçevesinde Turizm Örgütleri

Türkiye’de Cumhuriyet’in ilk yıllarından başlamak üzere bir takım kanun, tüzük ve yönetmeliklerle ve çeşitli faaliyetlerle uygulanmaya çalışılmış turizm ile ilgili bir takım politikalar mevcuttur. Ancak 1963 yılında “Planlı Dönem”e geçilmesi ile birlikte hedefleri önceden belirlenmiş turizm politikalarından söz etmek mümkündür.

etkileri fark edilmiş, 1963 yılından 1980'li yıllara kadar, zamanla gelişme eğilimi göstermiştir. 1980 sonrası Türkiye'ye yönelik yabancı turizm talebinin dünya ortalamasının üstünde olduğu yıllardır ve bu yıllar Türk turizmi için bir dönüm noktası olmuştur. Turizm bu yıllardan sonra ekonomik, sosyal ve çevresel yönleri ile birlikte ele alınmaya başlanmıştır. Çünkü Türkiye'de turizmden elde edilen sayısal verilerin büyüklüklerinin, Türkiye’nin sahip olduğu doğal ve tarihi zenginliklerin karşılığı olmadığı görülmüştür. Bunun için yasal düzenlemeler yapılarak turizm teşvik kanunları çıkartılmış, vergi ve gümrük muafiyetleri özel döviz tahsisleri verilmiştir. Bu önlemler sayesinde büyük gelişmeler sağlanmış ve 1984–1990 yılları arasında turizm sektöründe ortalama %12,1 büyüme görülmüştür (Turizm Bakanlığı, 1998, 57).

Kalkınma Planları kapsamında Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planından itibaren günümüze ulusal turizm örgütlerinin bu planlar içerisinde ne şekilde yer aldığı aşağıda incelenmiştir.

1963-1967 yıllarını kapsayan ilk plan döneminde turizm örgütleri ile alakalı gelişmeler incelendiğinde, belirlenen amaçların gerçekleşebilmesi için “Turizm Geliştirme Kurulu” kurulması kararlaştırılmıştır. Bu kurul, turizmin gelişmesini planlayacak, proje yapılmasını teşvik ve yapılan işleri kontrol edecektir (Yıldırım, 2005, 6; 25).

1968-1972 yıllarını kapsayan ikinci plan döneminde turizm örgütlenmeleri açısından iki gelişme söz konusudur. İlki planın politika tedbirleri kısmında yer alan “kamu sektörü elindeki turistik işletmelerin aynı elden yönetilmesi ve belirli bir işletme politikasının izlenmesi için «Turizm İşletmeleri Kurumu» kurulacak veya mevcut örgütlerden birine bu görev verilecektir” maddesidir. Aynı kısımda yer alan “çeşitli kamu kuruluşları tarafından yürütülen turizm eğitimi ve öğretimi çalışmalarının koordineli halde ele alınabilmesi için bir «Turizm Eğitimi ve Öğretimi Millî Merkezi» kurulacaktır” maddesi ise Türkiye’deki turistik örgütlenmeler açısından dikkat çekmektedir (22).

1973–1977 yıllarını kapsayan üçüncü plan döneminde turizm yatırımlarına ve eğitimine ağırlık veren planlamalar yer almaktadır. 1979– 1983 yıllarında oluşturulan dördüncü plan döneminde ilkeler ve politikalar kısmında yer alan önemli madde ise TC Turizm Bankası AŞ, Türk Hava Yolları, Devlet Hava Meydanları, Limanlar Genel Müdürlüğü arasında işbirliği sağlanması ve uçak seferleri fiyatlarının saptanmasında Turizm ve Tanıtma Bakanlığının görüşünün alınmasıdır (IV. BYKP, 1979, 430-433). Bu madde ile örgütlenmeler arasındaki işbirliğin önemine değinildiği görülmektedir.

1980 sonrası hazırlanan ilk plan olması nedeni ile özel bir önemi olan Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1985–1989 yılları arasını kapsamaktadır. Bu dönemim diğer bir özelliği de ülke turizminin tarihinde hiç rastlanamayacak bir gelişme hızı yakalamış olmasıdır (Kozak ve Kozak, 2001, 116).

Beşinci plan döneminde Bakanlığın en önemli planlama faaliyeti Güney Antalya Turizmi Geliştirme Projesi olmuştur. Söz konusu proje: planlama, programlama, finansman, yürütme, yönetim süreçlerini kapsayan entegre bir turizm faaliyeti olmuş ve 1995 yılına kadar bölgede toplam 38.000 yatak kapasitesinin oluşturulması amaçlanmıştır. Oluşturulacak toplam yatak kapasitesinin %80’inin yabancı kitle turizm pazarına sunulması planlanmıştır. Projede kamu, önemli ve öncü rol oynamakta, özel sektöre ise ek finansman kredileri ve kolaylıkları sağlanmaktadır. Bunun dışında, yüksek standartlı özel turizm altyapısının hazırlandığı projede, yerli ve yabancı yatırımlara iyi koşullarda kamu arazisi tahsis edilmektedir (Karakaya, 1998, 122).

1990-1994 yıllarını kapsayan 6. plan döneminde hedefler, ilkeler ve politikalar kısımlarında turizm örgütleri ile ilgili herhangi bir çalışma görülmemektedir.

Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000) döneminde diğer planlardan farklı olarak bir takım hukuki ve yasal düzenlemelerin yapılacağı belirtilmiştir. Turizm Bakanlığı’nın ekonomik, sosyal, kültürel ve teknolojik değişikliklere hızla ayak uydurabilecek dinamik bir yapıya kavuşturulması için Turizm Bakanlığı Teşkilat Kanunu çıkarılması, Gümrük Birliği’nin getireceği koşullar içinde uluslararası pazarda rekabet gücüne sahip bir yapı oluşturmak amacı ile seyahat acentalarını bir meslek disiplini içine almak ve otokontrol mekanizması oluşturmak üzere Türkiye Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Yasası’nın günün koşullarına uygun hale getirilmesi amaçlanmıştır. Uluslararası pazarda rekabet gücünü koruyacak ve fiyat ayarlamalarını disipline edecek bir yapı oluşturmak üzere Türkiye Turistik Otelciler ve İşletmecileri Birliği Yasası çıkarılması, deniz turizmi ile ilgili faaliyetlerin koordinasyonu ve sağlıklı bir yapıya kavuşturulması için Deniz Turizmi Birliği Yasası çıkarılması, mahalli kaynakların daha verimli kullanılması, meslek üyeleri arasında mesleki işbirliği ve otokontrolün sağlanması amacı ile Pansiyon İşletmeleri ve Türkiye Pansiyon İşletmecileri Birliği Yasası çıkarılması, turist rehberliği mesleğine mensup olanların ortak sorunlarına çözüm bulmak, mesleki etkinliklerini artırmak, seyahat acenteleri ve birbirleri ile olan ilişkilerini meslek disiplini altında düzenlemek amacıyla Rehberler Birliği Yasası çıkarılması hedeflenmiştir (VII. BYKP, 1995, 162- 166).

2001-2005 yıllarını kapsayan Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planında öncelikle planda diğer planlardan farklı olarak “Tanıtma” başlığı altında turizm bölümlüne yeni bir kısım eklenmiştir. Bu başlığın amaç, politika ve ilkeler kısmında Türkiye hakkında olumlu bilinçlenme ve bilgilendirmenin temini için uluslararası siyasi, kültürel, ekonomik, ticari ve turistik ilişkilerin geliştirilmesi çabalarına tüm kamu ve özel kesim kuruluşları ile meslek ve sivil toplum örgütlerinin bir koordinasyon içinde katılımının sağlanması, yurtdışındaki Türkiye vatandaşlarının bulundukları ülkelerde Türkiye’nin tanıtılması açısından yararlı olmalarının sağlanması, Türkiye’nin tanıtımında teknolojiden yararlanılması, tanıtım etkinliklerinin belirli bir amaç doğrultusunda yapılabilmesi ve etkin bir koordinasyon ve verimlilik içerisinde

uygulanabilmesini sağlamak için; ilgili kamu kurumları ile özel kuruluş, meslek odaları, dernek ve vakıflardan oluşan bir kurulun yapılanmasına gidilmesi belirtilmiştir (VIII. BYKP, 2000, 208-209).

Ayrıca planın Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler kısmında, Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevlerine İlişkin Kanun Tasarısı Türkiye Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Yasası, Turistik Otelciler ve Turizm İşletmecileri Birliği Kanunu, Türkiye Turist Rehberleri Birliği ve Turist Rehber Odaları Kanunu Tasarısı çalışmaları tamamlanacaktır, maddeleri yer almıştır.

Tanıtma başlığında ise Başbakanlığa bağlı Tanıtma Fonu Kurulu yeniden yapılandırılarak; tanıtma ile ilgili kamu, özel kuruluş, meslek odaları ve vakıflardan oluşacak bir kurul haline getirilecektir ifadesi bulunmaktadır (23).

Dokuzuncu (2007-2013) plan döneminin hedefler ve politikalar kısmında turizm sektörünün ülkedeki refah ve gelişmişlik dengesizliklerini azaltıcı doğrultuda yönlendirilecek, turizm potansiyeli olan ancak bugüne kadar yeterince ele alınmamış yörelerde turizm geliştirilerek ekonomik ve sosyal kalkınma sağlanacaktır. Planda ayrıca turizm sektörünün uzun vadeli ve sağlıklı gelişmesini sağlamak amacıyla Turizm Sektörü Ana Planı hazırlanması kararlaştırılmıştır (24).

Yukarıda da görüldüğü üzere kalkınma planları hazırlanırken ulusal turizm örgütlerinin Türkiye turizmine katkıları göz ardı edilmiş ve planlamalarda çok fazla yer verilmemiştir. Turizmin en önemli aracı olan “tanıtma” başlığının önemi ise ancak Sekizinci Plan döneminde fark edilmiş ve 2001 yılında planlara eklenmiştir.