Kalkınma Bankacılığı‟nın Hukuki Durumu

Ülkemizde kalkınma bankacılığı çeĢitli kanunlarda ele alınmıĢtır. Bunlardan en önemlisi önceki sayfalarda da bahsedilmiĢ olan bankacılık kanunudur. 5411 sayılı kanunda sadece kalkınma bankaları değil diğer tüm bankalar da ele alınmıĢ ve faaliyetlerinin çerçevesi çizilmiĢtir. Bu genel kanun dıĢında ülkemizdeki kalkınma bankalarının kuruluĢları ile ilgili kanunlar ve Ģirket ana sözleĢmelerinin varlığı bilinmektedir.

Türkiye Sınai ve Kalkınma Bankası önceki sayfalarda da belirtildiği gibi, II.

Dünya SavaĢı‟nın hemen ardından, savaĢa girmemiĢ olmasına rağmen, ekonomik olarak yıpranmıĢ olan ülkemizde aĢağıdaki amaçlar doğrultusunda yapılanmıĢtır:²⁸

“Türkiye‟de öncelikle sanayi sektöründe olmak üzere bütün ekonomik sektörlerdeki giriĢimlere ait yeni tesislerin kurulmasına, varolan tesislerin geniĢletilmesine ve modernleĢtirilmesine, çalıĢmalarının geliĢtirilmesine yardımcı olmak, Yurt dıĢında giriĢimciler tarafından doğrudan veya ortaklıklar halinde

27 Leylan Dolun ve A.Hakan Atik, Kalkınma Teorileri ve Modern Kalkınma Bankacılığı Uygulamaları, Ankara: TKB Ekonomik ve Sosyal AraĢtırmalar Müdürlüğü, 2006, s. 21.

28 TSKB Ana SözleĢmesi, m.2.

yürütülecek projelerin ve çalıĢmaların gerçekleĢtirilmesine, para ve sermaye piyasalarının geliĢtirilmesine yardımcı olmak,

Yabancı ve yerli sermayenin Türkiye‟de yatırım yapmasına, kurulu veya kurulacak Ģirketlere katılmasına yardım etmek ve katılmayı özendirmek,

Türkiye‟de sermaye piyasasının geliĢmesine yardım etmek ve Ģirketlere iliĢkin menkul kıymetlerin özel mülkiyete geçirilmesine ve özel mülkiyette kalmasına çaba göstermek.”

Diğer önemli bir kalkınma bankası olan Türkiye Kalkınma Bankasının kuruluĢuna dair kanunda da aĢağıdaki amacı güttüğü görülmektedir:

“Bankanın amacı; Türkiye‟nin kalkınması için, anonim Ģirket statüsündeki teĢebbüslere kârlılık ve verimlilik anlayıĢı içinde kredi vermek, iĢtirak etmek suretiyle finansman ve iĢletme desteği sağlamak, yurtiçi ve yurtdıĢı tasarrufları kalkınmaya dönük yatırımlara yöneltmek, sermaye piyasasının geliĢmesine katkıda bulunmak, yurtiçi, yurtdıĢı ve uluslararası ortak yatırımları finanse etmek ve her türlü kalkınma ve yatırım bankacılığı iĢlevlerini yapmaktır.” ²⁹

Yukarıdaki maddelerden anlaĢıldığı gibi hem TSKB hem de TKB, hem yerli hem de yabancı projeler ekseninde ülkemizdeki kalkınmaya ülke çapında destek vermektedir. Bunun yanında diğer bir kalkınma bankası olan Ġller Bankası da diğer bankalardan aĢağıdaki maddelerde belirtilen amaçları itibari ile ayrılmaktadır:

“A) Birinci maddede gösterilen idare ve kurumların yapacakları mahalli kamu hizmetleriyle ilgili tesisler, yapılar ve diğer iĢler vücude getirmelerini kolaylaĢ- tırmak; Ģehir, kasaba ve köylerin kuruluĢ ve imarı yolundaki plan ve programların gerçekleĢtirilmesini desteklemek amaciyle bunlara, kendi tüzüğünde yazılı esas ve Ģartlara göre kredi sağlamak;

B) (DeğiĢik: 14/10/1983-2921/2 md.) 13/7/1972 tarihli 1609 sayılı Kanun hü- kümleri saklı kalmak Ģartıyla, bu idare ve kurumların istemleri üzerine harita, plan, proje, keĢif ve etütleri yapmak veya yaptırmak, idare ve kurumların vücuda getirecekleri tesis ve yapılardan mahallince yaptırılmasına imkan olmayan veya Banka tarafından toplu olarak yapılmasında fayda bulunanları, yatırım programları

29 Türk Ġhracat ve Kredi Bankası A.ġ., “Ana SözleĢme”, m.7.

içinde meydana getirmek, idare ve kurumların istemleri aranmaksızın bunların Banka yatırım programında yer alan iĢlerinden hibe veya fon yardımlarının katkısıyla gerçekleĢtirecek olanları Banka eliyle yapmak veya yaptırmak;

C) (DeğiĢik: 14/10/1983-2921/2 md.) Bankadan alınan kredilerle yapılan iĢlerden 13/7/1972 tarihli 1609 sayılı Kanunla yapım ve denetlemeleri Bayındırlık Bakanlığına verilenler dıĢında kalanların isteme ve imkãna göre fenni nezaret ve denetlenmesini üzerine almak;

D) Birinci maddede gösterilen idare ve kurumlara gerekli olacak makine, aletler ve edevat, gereç ve eĢyadan temin edebileceklerini bu idare ve kurumlara satmak veya kiralamak;

E) Bu idare ve kurumların banka aracılığıyla sigorta ettirmek isteyecekleri menkul ve gayrimenkul malları sigorta ettirmek;

F) Tüzüğünde izin verilecek banka iĢlerini yapmak;

G) Yukarda yazılı ödevleri yapmak üzere her türlü araç ve malzeme temin etmek ve bu iĢler için gerekli tesisleri doğrudan doğruya veya ortaklık suretiyle vücude getirmek, bu konuda yapılacak iĢlere, gerekli görülürse, ortaklık etmek.

Görüldüğü gibi hem TKB hem de TSKB‟ye göre daha yerel bazlı projeler desteklenmekte gibi görünmektedir. Fakat bu yerel projelerin daha yakın ilgi ile daha kapsamlı değerlendirildiği anlamına gelebileceği düĢünülebilir.

Ġller Bankası‟nın varlığı ülke ekonomisi açısından önemlidir. Çünkü, Cumhuriyet yönetiminin Osmanlı yönetiminden 389 belediye devraldığı görülmektedir. Söz konusu belediyelerin 20‟sinde düzenli içmesuyu, 4‟ünde elektrik tesisatı, 17‟sinde mezbaha, 7‟sinde spor alanı, 29‟unda park ve bahçe, 90‟ında düzenli pazar yeri saptanabilmiĢtir.³⁰ Bu durum, Cumhuriyetin ilk yıllarında belediyelerin hemen tamamında kentsel altyapının olmadığını göstermekte ve Ġller Bankası‟nın kurulması fikrinin ortaya çıkmasını sağlamıĢtır.

Bir diğer kalkınma bankası örneği olan Eximbank (Türk Ġhracat ve Kredi Bankası A.ġ.) da yine ülkemizin kalkınmasına özellikle ihracatın desteklenmesi

30 Sedat Çelik, Belediye Hizmetlerinin KarĢılanması ve Finansmanında Ġller Bankasının Rolü, Ankara: Sosyal Planlama Genel Müdürlüğü, 1993, s.4.

kanalı ile destek vermektedir. Bankanın ana sözleĢmesinde bankanın amacı

“ihracatın geliĢtirilmesi, ihraç edilen mal ve hizmetlerin çeĢitlendirilmesi, ihraç mallarına yeni pazarlar kazandırılması, ihracatçıların uluslararası ticarette paylarının artırılması, giriĢimlerinde gerekli desteğin sağlanması, ihracatçılar ve yurt dıĢında faaliyet gösteren müteahhitler ve yatırımcılara uluslararası piyasalarda rekabet gücü ve güvence sağlanması, yurt dıĢında yapılacak yatırımlar ile ihracat veya döviz kazandırma maksadına yönelik yatırım malları üretim ve satıĢının desteklenerek teĢvik edilmesi”³¹ Ģeklinde gösterilmektedir.