3. MATERYAL VE METOT
3.2. Su Örnekleme Noktaları ve Analiz Metotları
3.2.1. Kalite gözlem noktaları tanıtımı ve seçilme nedenleri
No 1: İbrala Deresi Nalama Çiftliği
Aynı zamanda Karaman ilinin uzun vadeli içme, kullanma ve endüstri suyunu da temin edecek olan (22,1 hm3) İbrala Barajının kaynağını oluşturan İbrala deresinin kalitesinin belirlenebilmesi amacıyla seçilmiştir (Şekil 3.5). İçme suyu amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktadan yılda 12 defa olmak üzere her ay numune alınmıştır.
Çizelge 3.4. Kalite gözlem noktaları ve bazı bilgiler
No Örnekleme Yeri Havzası Koordinatları
(UTM ED 50) Örnekleme Sayısı 1 Nalama Çiftliği İbrala Deresi Konya Kapalı Havzası X = 4 111 837
Y = 541 188 Yılda 12 kez (Her ay)
2 Beylik Deresi Başarakavak Çıkışı Konya Kapalı Havzası X = 4 197 722 Y = 435 790
Yılda 4 kez (Şbt.,Mys., Ağst., Ksm) 3 Meram Çayı Tepeköy Çıkışı Konya Kapalı Havzası X = 4 212 658 Y = 426 499
Yılda 4 kez (Şbt.,Mys., Ağst., Ksm) 4 Kırkgözler Kaynağı Ihlara Konya Kapalı Havzası X = 4 232505
Y = 615 485 Yılda 12 kez (Her ay) 5 Mamasın Barajı Çıkışı Konya Kapalı Havzası X = 4 251 089
Y = 598 746
Yılda 6 kez (Şbt., Nsn., Hzn., Ağs., Ekm., Arl.)
6 Niğde Çayı Niğde Öncesi Konya Kapalı Havzası X = 4 204 556 Y = 648 755 Yılda 4 kez (Mrt., Hzr., Eyl., Arl.) 7 Niğde Çayı Niğde Sonrası Konya Kapalı Havzası X = 4 200 541 Y = 644 921 Yılda 4 kez (Mrt., Hzr., Eyl., Arl.) 8 Ekecik Deresi Ulukışla Köyü Konya Kapalı Havzası X = 4 264 634 Y = 570 530
Yılda 3 kez (Şbt., Ekm., Arl.)
9 Şereflikoçhisar Çıkışı Peçeneközü Deresi Konya Kapalı Havzası X = 4 311 753 Y = 547 780
Yılda 3 kez (Şbt., Ekm., Arl.)
10 Beyşehir Göl Girişi Sarısu Eylikler Konya Kapalı Havzası X = 4 175 128 Y = 386 861
Yılda 4 kez (Şbt.,Mys., Ağst., Ksm) 11 Niğde Örendere Akkaya Barajı Gölü Konya Kapalı Havzası X = 4 197 955 Y = 641 621 Yılda 4 kez (Mrt., Hzr., Eyl., Arl.) 12 Niğde Örendere
Akkaya Baraj Çıkışı Konya Kapalı Havzası
X = 4 198 098 Y = 640 983
Yılda 4 kez (Mrt., Hzr., Eyl., Arl.) 13 İvriz Barajı Çıkışı İvriz Çayı Konya Kapalı Havzası X = 4 145 029
Y = 602 367
Yılda 4 kez (Nsn., Hzr., Ağst., Ekm.) 14 Apa Baraj Çıkışı BSA Kanalı Konya Kapalı Havzası X = 4 135 006
Y = 459 583
Yılda 3 kez (Şbt., Ekm., Arl.) 15 BSA Kanalı Seydişehir Suğla Çıkışı Konya Kapalı Havzası X = 4 130 803 Y = 422 001
Yılda 4 kez (Şbt.,Mys., Ağst., Ksm) 16 Atlantı Sulama Kanalı
Orhaniye Köprüsü
Sakarya Havzası
X = 4 238 557 Y = 410 960
Yılda 6 kez (Şbt., Mys., Eyl., Ekm., Ksm., Arl.) 17 Atlantı Sulama Kanalı Zaferiye Köprüsü Sakarya Havzası X = 4 241 065
Y = 416 624
Yılda 6 kez (Şbt., Mys., Eyl., Ekm., Ksm., Arl.) 18 Atlantı Sulama Kanalı Çavuşçu Gölü Çıkışı Sakarya Havzası X = 4 241 813
Y = 403 146
Yılda 6 kez (Şbt., Mys., Eyl., Ekm., Ksm., Arl.) 19 Apa Tahliye Kanalı
Pompa No : 1 Girişi
Konya Kapalı Havzası
X = 4 192 703 Y = 467 713
Yılda 3 kez (Şbt., Ekm., Arl.)
20 Apa Tahliye Kanalı
Gölyazı Köprüsü Konya Kapalı Havzası
X = 4 267 650 Y = 517 465
Yılda 3 kez (Şbt., Ekm., Arl.)
Şekil 3.4. Kalite gözlem noktalarının havza üzerindeki yerleri
No 2: Beylik Deresi Başarakavak Çıkışı
Konya ilinin içme suyu ihtiyacının yaklaşık %30’unu karşılayan Altınapa Barajının kaynaklarından birini oluşturan Beylik deresine Başarakavak kasabasının atıksuları karışmaktadır. Kasaba çıkışında atıksu arıtma tesisi olmasına rağmen bazı zamanlarda tesis çalışmamaktadır. Altınapa Barajına gelen suyun kalitesinin belirlenebilmesi amacıyla seçilen ve içme suyu amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktadan yılda 4 defa olmak üzere Şubat, Mayıs, Ağustos ve Kasım aylarında numune alınmıştır (Şekil 3.6).
Şekil 3.5. İbrala Deresi Nalama Çiftliği
No 3: Meram Çayı Tepeköy Çıkışı
Konya ilinin içme suyu ihtiyacının yaklaşık % 30 unu karşılayan Altınapa Barajının kaynaklarından birini oluşturan Meram çayına Tepeköy kasabasının atıksuları karışmaktadır. Kasaba çıkışında atıksu arıtma tesisi olmasına rağmen bazı zamanlarda tesis çalışmamaktadır. Altınapa Barajına gelen suyun kalitesinin belirlenebilmesi amacıyla seçilen ve içme suyu amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktadan yılda 4 defa olmak üzere Şubat, Mayıs, Ağustos ve Kasım aylarında numune alınmıştır (Şekil 3.7).
Şekil 3.7. Meram Çayı Tepeköy Çıkışı
No 4: Kırkgözler Kaynağı Ihlara
Aksaray ili içme suyu ihtiyacının bir kısmının karşılanmasının planlandığı Kırkgözler kaynağının kalitesinin belirlenebilmesi amacıyla seçilen ve içme suyu amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktadan yılda 12 defa olmak üzere her ay numune alınmıştır.
Şekil 3.8. Kırkgözler Kaynağı Ihlara
No 5: Mamasın Barajı Çıkışı
Aksaray ili içme suyu ihtiyacının en büyük kısmı (11,4 hm3) Mamasın Barajından
karşılanmaktadır. Buna rağmen barajı besleyen su kaynaklarına evsel ve endüstriyel atıksular arıtılmadan verilmekte, barajda balıkçılık yapılmakta ve baraj gölünün çekilmesiyle ortaya çıkan alanda tarımsal faaliyetler yapılarak su kalitesinin bozulmasına neden olunmaktadır. Mamasın Barajının çıkış suyunun kalitesinin belirlenebilmesi amacıyla seçilen ve içme suyu amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktadan yılda 6 defa olmak üzere Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık aylarında numune alınmıştır (Şekil 3.9).
No 6: Niğde Çayı Niğde öncesi
Niğde ilinin kirliliğini ve organize sanayi atıklarınıda alan Niğde çayındaki kirlenmenin tespit edilebilmesi amacıyla seçilmiştir. Kalite Gözlem noktası Niğde ili kaynaklı kirlenmeden önceki nokta olup genel su amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktadan yılda 4 defa olmak üzere Mart, Haziran, Eylül ve Aralık aylarında numune alınmıştır (Şekil 3.10).
No 7: Niğde Çayı Niğde Sonrası
Niğde ilinin kirliliğini ve organize sanayi atıklarını da alan Niğde çayındaki kirlenmenin tespit edilebilmesi amacıyla seçilmiştir. Kalite Gözlem noktası Niğde ili kaynaklı kirlenmeden sonraki nokta olup genel su amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktadan yılda 4 defa olmak üzere Mart, Haziran, Eylül ve Aralık aylarında numune alınmıştır (Şekil 3.11).
Şekil 3.11. Niğde Çayı Niğde Sonrası
No 8: Ekecik Deresi Ulukışla Köyü
Tuz Gölü kirliliğine veri oluşturması için seçilen nokta civardaki köylerin atıklarını da alarak Tuz Gölüne ulaşmaktadır. Genel su amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktadan yılda 3 defa olmak üzere Şubat, Ekim ve Aralık aylarında numune alınmıştır (Şekil 3.12).
No 9: Peçeneközü Deresi Şereflikoçhisar Çıkışı
Şereflikoçhisar ilçesinin atıklarını alarak Tuz Gölüne ulaşan Peçeneközü Deresindeki kirlenmenin tespit edilebilmesi amacıyla seçilmiştir. Genel su amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktadan yılda 3 defa olmak üzere Şubat, Ekim ve Aralık aylarında numune alınmıştır (Şekil 3.13).
Şekil 3.12. Ekecik Deresi Ulukışla Köyü
No 10: Sarısu Eylikler Beyşehir Göl Girişi
Ülkemizin en büyük tatlı su gölü olma özelliğini taşıyan Beyşehir Gölü tabii bir göl olup, gölün doğal tahliye durumundaki Beyşehir çayı göl çıkışından itibaren Seydişehir Ovasını katedip Suğla göl yatağına mansap olmakta iken 1904 - 1914 yılları arasında Osmanlı Devleti tarafından yapılan çalışmalar sonucunda göl çıkışında inşa edilen ve halen kullanılan regülatör vasıtasıyla Beyşehir Gölü depolama tesisi haline getirilmiştir. Beyşehir Gölü kendi yağış havzasının yağış rejimine bağlı olarak kurak yıllarda düşme, yağışlı yıllarda yükselme olarak gözlenen bir salınım göstermektedir. Beyşehir Gölü’nün yağış havzası 4086,4 km2 olup, göle yüzeysel akış, yeraltı suyu beslenimi ve göl yüzeyine düşen yağış yoluyla su girmekte, sulama ve tahliye amacıyla çekilen sular, buharlaşma ve kaçak yoluyla da göl su kaybetmektedir. Beyşehir Gölü’ne yıl boyunca kesintisiz su taşıyan Sarısu Eylikler deresinden numuneler alınmıştır. (Şekil 3.14)
Şekil 3.14. Sarısu Eylikler Beyşehir Göl Girişi
No 11: Niğde Örendere Akkaya Barajı Gölü – No 12:Akkaya Barajı Çıkışı
1974 yılında işletmeye açılarak brüt 2000 hektar tarım arazisinin sulanmasını sağlayan Akkaya Barajına Niğde ili, Organize Sanayi ile Üniversite kampüsünden gelen atıksular doğrudan bırakılmış ve bu durum baraj su kalitesinin bozulmasına neden olmuştur. Akkaya Barajının (Şekil 3.15) ve baraj çıkış suyunun kalitesinin belirlenebilmesi
amacıyla seçilen ve genel su amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktalardan yılda 4 defa olmak üzere Mart, Haziran, Eylül ve Aralık aylarında numune alınmıştır. Niğde ili atıksu arıtma tesisi ile Üniversite ve OSB arıtma tesislerinin çalışır halde tutulması ile Baraj Gölü kirliliğinin azalacağı düşünülmektedir. (Şekil 3.16).
Şekil 3.15. Niğde Örendere Akkaya Barajı Gölü
No 13: İvriz Çayı İvriz Barajı Çıkışı
1983 yılında işletmeye açılarak brüt 42 225 hektar tarım arazisinin sulanmasını sağlayan İvriz Barajının çıkış suyunun kalitesinin belirlenebilmesi amacıyla seçilen ve genel su amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktadan yılda 4 defa olmak üzere Nisan, Haziran, Ağustos ve Ekim aylarında numune alınmıştır (Şekil 3.17).
Şekil 3.17. İvriz Çayı İvriz Barajı Çıkışı
No 14, No 15, No 19 ve No 20: Beyşehir Gölü – Tuz Gölü Hattı Numune Noktaları Konya ovasının sulanması çalışmaları 1900’lü yıllarda başlamış olup Sadrazam Ferit Paşa tarafından 1907 yılında Anadolu Bağdat demiryolu şirketine ihale edilen proje 1913’de tamamlanmış ve bu proje ile Beyşehir Gölü suyunun Konya Çumra Ovasına aktarılması sağlanmıştır. Beyşehir gölü morfolojik olarak kapalı bir havza görünümünde olmakla birlikte, yüzey suyu yönünden doğuda Çarşamba suyu ile Suğla ovasına oradan da Konya ovası ile Tuz Gölüne sularını drene etmektedir. Gölün suları 217 km’lik toprak isale kanalı ile Konya Ovasına aktarılmış, 3 esas sulama kanalıyla da sulamaya verilmiştir. BSA kanalı Beyşehir regülâtöründen başlayıp Mavi boğaz’a kadar uzanan bir hatta yer almaktadır. Proje çok amaçlı olup Beyşehir–Suğla kapalı havzasındaki su kaynaklarını optimum bir şekilde değerlendirip Beyşehir, Seydişehir ve Çumra ovaları sulamaları ile Beyşehir – Mavi boğaz arasında taşkın önleme görevini yerine getiren
Türkiye’nin en önemli projelerinden birinin ana kanalıdır. Beyşehir – Tuz Gölü hattındaki su kalitesi ile ilgili en önemli faktör, Konya'nın kısa bir süre öncesine kadar arıtılmamış atık suyunu ihtiva eden Ana Tahliye Kanalı'dır. Konya atık suları kanalizasyon sistemi ile terfi merkezinde toplanıp, buradan Ana Tahliye Kanalı vasıtasıyla Tuz Gölü’ne kadar ulaşmaktadır. (Atıksu arıtma tesisi 2010 yılında devreye alınmıştır) Konya kenti atık suları Ana Tahliye Kanalıyla kış aylarında Türkiye’nin en büyük ve en önemli tuz kaynağı olan Tuz Gölü’ne kadar ulaşmakta ayrıca yazın kurak zamanlarında Ana Tahliye Kanalı boyunca söz konusu sular sulama suyu olarak da kullanılmaktadır. Beyşehir gölünden başlayıp Tuz Gölü’nde sona eren yaklaşık 343 km’lik hat boyunca toplam yüzeysel su kalitesindeki değişmeler incelenebilmesi için BSA Kanalı Seydişehir Suğla Çıkışı, BSA Kanalı Apa Barajı Çıkışı, Apa Tahliye Kanalı Pompa No: 1 Girişi ve Apa Tahliye Kanalı Gölyazı Köprüsü olmak üzere 4 adet numune alma noktası seçilmiştir. Genel su amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktalardan yılda 3 defa olmak üzere Şubat, Ekim ve Aralık aylarında numune alınmıştır (Şekil 3.18-Şekil 3.21).
Şekil 3.19. BSA Kanalı Seydişehir Suğla Çıkışı
Şekil 3.21. Apa Tahliye Kanalı – Gölyazı Köprüsü
No 16: Atlantı Sulama Kanalı – Orhaniye Köprüsü
Çavuşcu Depolamasından Atlantı sulama kanalıyla gelen sulama suyuna Ilgın Şeker Fabrikası atıkları karışarak kirliliğe sebep olmaktadır. Söz konusu fabrika atıklarının sulama suyuna karışmadan önceki sulama suyu kalitesinin belirlenebilmesi amacıyla seçilen ve genel su amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktadan yılda 6 defa olmak üzere Şubat, Mayıs, Eylül, Ekim, Kasım ve Aralık aylarında numune alınmıştır (Şekil 3.22).
No 17: Atlantı Sulama Kanalı – Zaferiye Köprüsü
Çavuşcu Depolamasından Atlantı sulama kanalıyla gelen sulama suyuna Ilgın Şeker Fabrikası atıkları karışarak kirliliğe sebep olmaktadır. Söz konusu fabrika atıklarının sulama suyuna karıştıktan sonraki sulama suyu kalitesinin belirlenebilmesi amacıyla seçilen ve genel su amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktadan yılda 6 defa olmak üzere Şubat, Mayıs, Eylül, Ekim, Kasım ve Aralık aylarında numune alınmıştır (Şekil 3.23).
Şekil 3.22. Atlantı Sulama Kanalı – Orhaniye Köprüsü
Şekil 3.23. Atlantı Sulama Kanalı – Zaferiye Köprüsü
No 18: Atlantı Sulama Kanalı – Çavuşçu Gölü Çıkışı
1970 yılında işletmeye açılarak brüt 17 639 hektar tarım arazisinin sulanmasını sağlayan Çavuşçu Depolamasının çıkış suyu kalitesinin belirlenebilmesi amacıyla seçilen ve genel su amaçlı kalite değerlendirmesi yapılan noktadan yılda 6 defa olmak üzere Şubat, Mayıs, Eylül, Ekim, Kasım ve Aralık aylarında numune alınmıştır (Şekil 3.24).
Şekil 3.24. Atlantı Sulama Kanalı – Çavuşçu Gölü Çıkışı