Şiddet; kadın ve erkek gücü arasındaki eşitsizliğin, baskıcı yaklaşımın ve şiddet içeren ayrımcılığın ortaya çıkmasına sebebiyet vermekte ve bunun sonucunda eşitsizlik katlanarak sürdürülmektedir. İran’da kadınlar gerek geleneksel baskılar sebebiyle gerek yasal sürecin nasıl işlediğini bilme-diklerinden hayatlarının büyük bölümünde karşı karşıya kaldıkları şiddet hadiselerini gizlemektedir. Eşitlikçilere göre eğitim seviyesinin yükselme-si, saygıdeğer meslek gruplarına dahil olunması hatta ekonomik bağım-sızlığın elde edilmesi bile kadına yönelik şiddeti azaltmaya yetmemiştir.
Mehrangiz Kar, İran’da kadına yönelik şiddet konusunda yaptığı ayrıntılı bir araştırma sonucunda bu olguyu özel ve kamusal olmak üzere iki alana ayırmaktadır.68
Ona göre özel şiddet söz konusu olduğunda kadınlar hem babalarının hem de eşlerinin evinde şiddete maruz kalmaktadır. İran’da baba evinde kız çocuklara yönelik erkek şiddeti özümsenen bir durumdur. Babanın yok-luğunda erkek kardeş, amca, dayı hatta kız kardeşin eşi, annenin eşi vb.
kimseler kendilerini yetkili görmekte ve şiddete dayalı yaklaşımla aile-nin kadınlarını yönetmektedir. Eşiaile-nin evinde ise kanunların ve toplumun erkeğe atfetmiş olduğu aile reisliği sebebiyle erkek ve erkeğin yokluğu durumunda erkeğin ailesi kadına yönelik şiddet uygulama hakkını kendile-rinde görmektedir.69 Mehrangiz Kar, kamusal alanda şiddetin uygulanması konusunda gelenek ve görenekler, sözlü ve yazılı kültür, bazı geleneksel
68 Mehrangiz Kar, Pejûheş Derbâre-i Huşûnet Aleyh-i Zenân Der İran, 2.Baskı, (Tahran:
Rûşengefrân ve Mutâla’at-ı Zenân Yayınları, 2001), 14-23, 291.
69 Kar, Pejûheş Derbâre-i Huşûnet Aleyh-i Zenân Der İran, 31, 39,291,295.
dinî tefsirler, toplumsal kuruluşlar ve devlet yapısı gibi bazı unsurları vur-gulamaktadır.70
Eşitlikçilerden bazıları da İslam Devrimi sonrasında bazı toplumsal alan-larda cinsiyet ayrımcılığının vurgulanması, kadınların erkek spor müsaba-kalarını izlemesinin yasaklanması, kadınların sanatsal faaliyetlerde bulun-masının yasaklanması gibi yeni şiddet türleri ile karşı karşıya kalındığını savunmaktadır.71 Kadınlar; fiziksel, psikolojik, cinsel, ekonomik ya da si-yasi şiddete maruz kalmaktadır. Eşitlikçilere göre bu farklı formlar elden ele dolaşarak sonuçta bir bütün teşkil etmiş ve kadınları eşitsizlik karşısın-da teslim olmasına, bu durumu güçlendirilmesine ve devamlılığının sağ-lanmasına sebep olmuştur.72 Son yıllarda İran’da da kendini göstermeye başlayan kadın ticareti; kadına yönelik şiddet faaliyetlerinin tümünü barın-dırmakta ve eşitsizliği güçlendirerek kadınların hayal kırıklığına kapılma-sına, kendilerini talihsiz, değersiz ve zayıf görmesine sebep olmaktadır.73 Eşitlikçiler, bazı yasaların kadına yönelik şiddetin temelini oluşturduğunu bu sebeple hükûmetin kadına yönelik şiddeti engellemedeki rolünün iki katına çıktığını düşünmektedir.74 Aşağıdaki şema, eşitlikçiler açısından cinsiyetçi ayrımcılığı oluşturan unsurları ve bu durumun ortaya çıkarılma yollarını göstermektedir:
Şekil 2.
(Şekil yazarın kendisine aittir.)
70 Kar, Pejûheş Derbâre-i Huşûnet Aleyh-i Zenân Der İran, 40-55.
71 Kar, Pejûheş Derbâre-i Huşûnet Aleyh-i Zenân Der İran, 19.
72 Kar, Pejûheş Derbâre-i Huşûnet Aleyh-i Zenân Der İran, 346-382.
73 Behnaz Eşteri, Kâçâk-ı Zenân Berdegî-yi Mu’âsır, 1.Baskı, (Tahran: Endîşe-yi Berter Yayınları, 2001), 196-201.
74 Kar, Pejûheş Derbâre-i Huşûnet Aleyh-i Zenân Der İran, 111-176.
5. Sonuç
Bu çalışmada, “kadın meselesi” İran eşitlikçi kadın hareketleri açısından ele alınmıştır. Yukarıda da açıklandığı üzere eşitlikçilerin “kadın sorunu”
olarak adlandırdıkları şey, eşitsizliğin toplumda nesnel biçimde gözlem-lenmesi ve toplumda kadının pozisyonunun hatta değerinin erkeklerden aşağı addedilmesidir. Bu eşitsizlik; yasama, hakların verilmesi, cinsiyete dayalı tüm alanlara katılım ve bu alanlarda erkeklerle rekabet edilmesi için imkânların ortaya koyulması, erkeğin üstünlüğüne karşın kadının aşağı addedilmesi gibi ayrımcılıklara sebep olmaktadır. Bazıları bu eşitsizliği;
erkek ve kadının bedensel güçleri arasındaki fark ve erkeğin daha güçlü olmasıyla ilişkilendirirken bazıları da erkek şiddeti, erkeklerin toplumsal ve kültürel kaynaklarla yanlış eğitilmesi olduğunu savunmakta, başka bir grup ise kanunlar, anne ve babalık rolleri, dinî metinlerin tefsirleri, toplum-sal üretim sistemi, cinsiyete dayalı ilişkiler, evlilik türleri vb. sebeplerden kaynaklandığını düşünmektedir.
Eşitlikçilere göre, bu durumun temelinde yatan sebeplerden ziyade günü-müzde toplumun özel/genel ya da kadınsı/erkeksi olarak bölünmesi; cinsi-yete yönelik basmakalıp düşüncelerin varlığı eşitsizliğe sebep olmaktadır.
Çeşitli kurum ve araçların ister istemez bu eşitsizliği ortaya çıkardıklarına, toplum hafızasına yerleştirdiklerine, devamlılığını sağlayarak yeni alanlar-da alanlar-da bu eşitsizliğin filizlenmesini sağladıklarına inanmaktadır. Eşitlikçi-lere göre ayrımcılık ve eşitsizliğin yeniden ortaya çıkarılmasını sağlayan sistemlerin en önemli unsuru aşağıda sıralanmaktadır:
Hadis tefsir ya da fıkıh kitaplarındaki İsrailiyat ve çarpıtılmış hadislerin dinî metinlere girmesi sonucu inanışlar çarpıtılmış ve bu yolla ortaya ko-nulan bazı metinler, halkın dinî kültürünü ve inançlarını etkileyerek ka-dınlara yönelik olumsuz görüşleri şiddetlendirmiştir. Aynı zamanda geç-mişteki toplumların ihtiyaçlarına yönelik olarak şeriata dâhil olan bazı geleneklerin günümüzde dinî hükümler sayılması da eşitsizliği meydana getiren etmenler arasındadır. Eşitlikçilere göre cinsiyetçi ayrımcılığın or-taya çıkarıldığı diğer alanlar ise aile, kanunlar, gelenek ve göreneklerdir.
Aile yapısı, kadının erkeğe bağlı oluşu, erkeğin çok eşlilik, boşanma, ve-layet gibi hakları tekelinde bulundurması vb. unsurların hepsi eşitsizliğin ortaya çıkarılması konusunda oldukça etkilidir.
Kızlara ya da erkeklere özgü bölümlerin bulunması, eğitimin ilk yılların-dan itibaren iki cins için farklı ders kitaplarının hazırlanması ve eğitim ka-nunlarındaki ayrımcılıklar eğitim-öğretim alanlarında cinsiyetçi ayrımcılık
yapılmasına sebep olmaktadır. Eğitim sistemindeki bu ayrımcılık, Batı’ya nazaran İran’da daha belirgindir. Ders kitaplarında yer verilen metinlerin yanı sıra ders kitaplarındaki metinlerde modelleme ve klişeleşmiş yakla-şımlara yer vermeleri, eğitim kurumlarının yapısı, öğretmen ve öğrenciler arasındaki ilişki vb. eşitsizliğin ortaya çıkarılmasına sebep olmakta ve bu olguların toplumun zihninde derinleşmesini, yerleşmesini sağlamaktadır.
Eşitlikçilere göre sinema, televizyon gibi kitle iletişim araçları da eşit-sizliğin ortaya çıkarılması konusunda oldukça önemli bir etkiye sahiptir.
Bu araçlar bir yandan eşitsizlik olguları ve ataerkil kültürü teşvik ederken bir yandan da kadınların toplumsal gerçekliklerini çarpıtarak olduğundan farklı bir manzara çizmektedir. Böylelikle kadınların kendilerine olan inançlarını zedelenmekte, kendilerini zayıf, yetersiz ve cahil addetmele-rine sebep olmaktadır. Halkın dil, edebiyat ve kültür ögeleri de eşitsizliği ortaya çıkaran önemli unsurlardandır. Eşitlikçiler, anayasanın bazı mad-delerine dayanarak yapılan tefsirlerin siyasi alanda eşitsizliği arttırdığına inanmaktadır. İçtihat, fakih, recul-i siyasi gibi unvanlar hiçbir gerekçe bu-lunmaksızın erkeklere atfedilmiş ve bu durum kadınlara yönelik ayrımcılı-ğın artmasına sebep olmuştur.
İş alanlarındaki eşitsizlik durumu, geçmişten beri eşitlikçilerin dikkatini çekmektedir. Birçoğu, istihdam ve bunun sonuçlarının kadınları belli bir alanla ve erkekleri de bir diğer alanla sınırlandırdığını ve böylelikle kadın ve erkek arasındaki eşitsizliğin sürdürüldüğünü düşünmektedir. Eşitlikçi-lere göre iş gücü piyasasındaki eşitsizlik birkaç boyutludur. Yani bir yan-dan kadının iş piyasasına katılımı düşüktür, diğer yanyan-dan kadınların maaş-ları ve sosyal hakmaaş-ları erkeklere göre azdır, bir diğer yandan ise kadın çalı-şanlara bırakılmış işler ikinci derece, hizmet sektörü ve önem görmeyen;
genellikle kadınların aile içi rollerini sürdürecekleri işlerdir. Sonuç olarak kadınların kendilerini geliştirmeleri ve mesleklerinde yükselme derecele-rini belirleyen görünmez bir engel teşkil edilmekte; kadınlar ise kolaylıkla bu sınırı aşıp yüksek yönetim mevkilerine ulaşamamaktadır. Böylelikle kadının maaşının düşük olması, toplumsal ve hukuki alandaki eşitsizliği arttırmakta ve bu durum, cinsiyetçi klişelerin sürdürülmesini, arttırılmasını ve gelecek nesillere aktarılmasını sağlamaktadır.
Kadına yönelik şiddet, eşitsizliğin ortaya çıkarılmasına sebebiyet veren son etken olarak ele alınmıştır. İran’da geleneksel baskıların etkisi, ilgili yasal makamların şiddete maruz kalmış kadına karşı tutumunun
uygun-suz olması ve kadına destek vermemesi kadınların çoğunun maruz kaldığı şiddeti gizlemelerine sebep olmaktadır. Eşitlikçilere göre kadına yönelik şiddetin bazı türleri sadece İran’a özgüdür ve Batı’da bulunmamaktadır.
Boşanma ya da erkeklere kadınların yaşantısına müdahale etme hakkı ve-ren eylemlerde kanuni ve geleneksel yaptırımları bu unsurlar arasında sa-yabiliriz. Kadına yönelik şiddet; fiziksel, psikolojik, cinsel, ekonomik ya da siyasi olabilmektedir. Son yıllarda artış gösteren kadın ticareti de kadına yönelik şiddet türleri arasında sayılmaktadır. İç içe geçmiş bu unsurlar iş birliği içerisinde kadınları eşitsizlik karşısında teslim olmaya, eşitsizliğin artırılmasına ve devamlılığının sağlanmasına mecbur etmektedir.
Kaynakça
Adilhah, Feriba. es-Savra Tahte’l-Hicâb (en-Nisâ’ el-İslâmiyat Fî İran). 1.
Baskı, Kahire: Dâr el-Âlim es-Sâlis Yayınları, 1995.
Bakirzade, Hüseyin. “Cinsgerâyî Der Zebân (ve Ferheng) Câme’e-yi Merdsâlâr”, içinde Cins-i Dovvom. ed. Nuşin Ahmed Horosani vd. Tahran, Tovse’e Yayınları, 1999-2001.
Behşi, Ahmed. “An Nîme-i Dîger, Zenân Der İctimâ’ Çe Câygâhî Dârend?”
içinde Mecmu’a-yi Musâhebehâ ve Çekîde-yi Makâlât-ı Hemâyiş-i İslâm ve Feminism. ed. Zehra Rehneverd, 1. Baskı, Meşhed: Defter-i Nihâd-ı Nümâyendegî-yi Makâm-ı Mu’azzam-ı Rehberî Der Dânişgâh-ı Firdovsi Meşhed Yayınları, 2000.
Bograt, İlahe. Zenâne (Hikâye Derlemesi), Londra: Keyhan Yayıncılık, 1997.
Bojnurdi, Muhammed. “Te’âmul ve Te’âruz Beyn-i Fıkh ve Hukûk-ı Be-şer”, Faslnâme-i Ferzâne, Vîje-yi Mutâla’at ve Tahkîkât Mesâil-i Zenân.
no.8 (1997): 8-22.
Cennâti, İbrahim, “Musahebe”, Hukûk-ı Zen 19/20, no. 3 (2000): 1-19.
Çabuki, Ummulbenin. “Goftegû-yı Temedünhâ. Zen ve Müşâreket-i Siyâsî”. Zenân ve Goftegû-yı Temeddünhâ (Medeniyetlerin Diyaloğunda Kadınların Rolüne İlişkin Konferans Bildirilerinin Özeti). ed. Cumhurbaş-kanlığı Kadın Katılım Ofisi, 1. Baskı, Tahran: Berg-i Zeytûn Yayıncılık, 2000.
Efşarniya, Ali Rıza. Zen ve Rehâ-yi Nîruhâ-yi Tovlîd. 1.Baskı, Tahran:
Pîşgâm Yayınları, 1978.
Şirâzî, Sadruddin. Hikme Mute’âliye Fî Esfâr Erba’a el-Cuz’e Sânî Min es-Sıfr es-Sâlis. Beyrut: Dar İhya’ et-Torâs el-Arabî Yayı-nevi, 1990.
Erdelan, Zaferdoht. Berresî ve Tahlîl-i Madde-yi Dehhom-ı İ’lâmiye-yi Cihânî Ref’-i Teb’îz Ez Zen ve Mukâyese-yi An Bâ Mukarrât-ı Kânûn-ı İran. Tahran: Sâzmân-ı Zenân-ı İrani Yayınları, 1975.
es-Sadûk, Muhammed el-Kummî. Men La-Yahvaruhu el-Fakîh. Düzenle-yen: Ali Ekber Gaffâri, 2. Baskı, Kum: Cami’etü’l-Müderrisin Yayınları, 1984.
Eşteri, Behnaz. Kâçâk-ı Zenân Berdegî-yi Mu’âsır. 1.Baskı, Tahran:
Endîşe-yi Berter Yayınları, 2001.
Ezâzî, Şehlâ. “Tahlîl-i Sahtârî Cinsiyyet”. içinde Nigerişî Ber Tahlîl-i Cinsiyetî Der İran “Evvelîn Kârgâh-ı Âmuzeş-i Tahlîl-i Cinsiyetî, ed. Nes-rin Cezeni, 1.Baskı, Tahran: Şehid Beheşti Üniversitesi Yayınları, 2001.
Gazali, Muhammed İbn-i Muhammed. Nasihatü’l-Mülûk. Düzenleyen:
Celaleddin Hümayi, Tahran: Encümen-i Âsâr-ı Millî Yayınları, 1972.
Haşimi, Faize. “Men Muhâlif-i Femisim Be Ma’nâ-yı “Zen Sâlârî” Hes-tem”, içinde Zen Der Rûznâme-yi Zen, editör Faize Haşimi vd. 1.Baskı, Tahran: Kale Yayıncılık, 1999.
İffeti, Muhammed. “Berresî-yi Mevâne’-i Mevcûd Der Zemîne-i İştigâl-i Zenân Der İran”. içinde Mecmu’e Makâlât-ı Dovvomin ve Sevvomin Seminar-ı Sîmâ-yı Zen Der Câme’e. 1. Baskı, Tahran: El-Zehrâ Üniversi-tesi Yayınları,1995.
Kar, Mehrangiz. Ref’-i Teb’îz Ez Zenân (Kadınlara Yönelik Her Türlü Ay-rımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi ile İran Anayasasının Karşılaştırılması).
1.Baskı, Tahran: Pervin Yayıncılık, 1999.
Kediver, Cemile. Zen. Tahran: İttilâ’at Yayıncılık, 1996.
Menuçehriyan, Mehrengiz. İntikâd (Ceza, Medeni ve Temel Kanunlar-da Kadın Hakları). 2. Baskı, Tahran: Sâzmân-ı Dâvtalebân-ı Himâyet-i Hânevâde Yayınları, 1963.
Meybudi, Fazıl. “Bulûğ Ez Dîdgâh-ı Fıkhî ve Kârşinâsî”. Faslnâme-i Ferzâne, Vîje-i Mutâla’at ve Tahkîkât-ı Zenân 2, no.5 (1995): 20-33.
Moshirzadeh,Homeira. “Feminism Der İyâlât-ı Müttehîde: Ez Conbeş-i İctimâ’î Tâ Nazariye-yi İctimâ’î”, Tahran Üniversitesi Siyaset Bilimi Bö-lümü, Doktora Tezi, 1998-99.
Musaffa, Nesrin. Müşâreket-i Siyâsî-yi Zenân Der İran. 1. Baskı, Tahran:
Vezâret-i Hâricî Yayınları, 1996.
Nebu’i, Şeyda ve Feriba Zamani, Mutâla’at-ı Câme’e Şinâsî Kutub-ı Dersî-Berresî-yi Nehve-yi Mu’arrifî-yi Sîmâ-yı Zen Der Kutub-ı Dersî Dovre-i Rahnümâyî, Sâl-ı Tahsîlî 1370-71, (1993), 95-111. Pejûheşgâh-ı Ulûm-ı İnsânî ve Mutâla’at-ı Ferhengî-Pejûheşgede-i Ulûm-ı İctimâ’î toplantısın-da bildiri olarak sunulmuştur.
Necefi, Muhammed Hasan. Cevâhîr el-Kelâm, 31 Cilt, 6. Baskı, Tahran:
el-Mektebe el-İslâmiyye Yayınları, 1976.
Necmabadi, Efsane ve Nerces Mehrengiz Mellah. “Nigeriş ve Nigâriş-i Zen”,-2- Bîbî Hânım Astarabâdi ve Hânım-ı Efzel Vezîri Mâder ve Dohterî Ez Pişgâmân-ı Ma’ârif ve Hukûk-ı Zenân, ( Efzel Vezîrî’nin Anlatımı ve Nerces Mehrangiz Mellah’ın Kaleminden). Derleyen: Efsâne Necmâbâdî, 1.Baskı, Chicago: Midland Yayıncılık, 1996.
Novruzi, Laden ve Zehra Mila İlmi. “Nakş-ı Cinsî ve İştigâl”, içinde Mutâla’at-ı Zenân-6- Zenân, Tovse’e ve Ta’addüd-i Nakşhâ. ed. Fatma Rehberî Şendi, vd, Düzenleme: Merkez-i Umûr-ı Müşâreket-i Zenân- Riyâset-i Cumhûrî 1.Baskı, Tahran: Berg-i Zeytun Yayıncılık, 2001.
Purhüseyni, Müjde. “Deh Kânûn-ı Esâsî Der Endîşe-i İslâmî Pîrâmûn-ı Câygâh-ı İctimâ’î-yi Zenân”, içinde Mecmu’a-yi Musâhebehâ ve Çekîde-yi Makâlât-ı HemâÇekîde-yiş-i İslâm ve Feminism. ed. Zehra Rehneverd vd. 1.
Baskı, Meşhed: Defter-i Nihâd-ı Nümâyendegî-yi Makâm-ı Mu’azzam-ı Rehberî Der Dânişgâh-ı Firdovsi Meşhed Yayınları, 2000.
Râzifer, Efser. “Berresî-yi Câygâh-ı Zen Der Sinema Ez Nigâh-ı Neşriyât-ı Zenân”. içinde Mecmu’e Makâlât-ı Hemâyiş-i Zen ve Sinema (78- Tahran Üniversitesi) Nümâ-yi Âbgîne. ed. Zehra Rehneverd, 2. Cilt, 1.Baskı, Tah-ran, Sefîr-i Sobh Yayıncılık, 2000.
Rüstemi, İlahe (Meryem Puya). Cinsiyet, İştigâl ve İslâmgerâyî. Çev. Rüya Rüstemi 1.Baskı, Tahran: Câme’e-yi İrâniyân Yayınları, 2001.
Sadakat, Said ve Zehra Zahid. “Nakşhâ-yi Cinsiyetî Der Tesâvîr-i Kitâbhâ-yi Dersî Dovre-i İbtidâyî” Faslnâme-i Ferzâne, Vîje-Kitâbhâ-yi Tahkîkât ve Mutâla’at-ı Zenân 2, no.5 (1995): 51-65.
Seyyidzade, Muhsin. “Bulûğ-ı Dohterân”, Zenân, 25. no. 4 (Ağustos-Eylül 1995): 62-64.
Sıddık Ovrei, Gulamrıza ve Merziye Kasımzade Mukaddem, “İdehâ-yi Râ“İdehâ-yic Derbâre-i Zenân Der Resânehâ-“İdehâ-yi Gurûhî.” Cihâd-ı Dânişgâh-ı Meşhed, İdâre-yi Küll-i Tahkîk ve Tovse’e-yi Sadâ toplantısında bildiri olarak sunulmuştur. no.136 1999.
Şefi’i Servestani, İbrahim. Tâzehâ-yi Endişe (8), Cereyân Şinâsî-yi Difâ’
Ez Hukûk-ı Zenân, Düzenleyen: Müessese-i Ferheng-i Taha, 1. Baskı, Kum: Mu’âvenet-i Umûr-ı Esâtîd ve Durûs-ı Ma’ârif-i İslâmi Yayınları, tarih yok.
Şehşehani, Süheyla, “Çârçûb-ı Mefhûm-ı Cinsiyet”, Cezeni, Nesrin (Der-leyen), Nigerişî Ber Tahlîl-i Cinsiyetî Der İran “Evvelîn Kârgâh-ı Âmuzeş-i Tahlîl-i Cinsiyetî”, 1.Baskı, Tahran: Şehid Beheşti Üniversitesi Yayınları, 2001.
Şucai, Zehra. “Müşâreket-i Siyâsî-yi Zenân Der İran. Gabl ve B’ad Ez İnkılâb-ı İslâmî-yi İran” Yüksek Lisans Tezi, Tahran İslâmi Azad Üniver-sitesi Siyaset Bilimi Bölümü, 1991-1992.
Tacbehş, Gazel. Zen, Şi’ir ve Endîşe. 1.Baskı, Tahran: Rûşengerân ve Mutâla’at-ı Zenân Yayınları, 1999.
Tovhidi, Neyyire. Feminism, Demokrasi ve İslâmgerâyi. 1.Baskı, Los An-gales: İmâdilhâniyân Yayınları, 1996.
______. Hukûk-ı Siyâsî-yi Zenân-ı İran. 1.Baskı, Tahran: Rûşengerân ve Mutâla’at-ı Zenân Yayınları, 1997.
______. Pejûheş Derbâre-i Huşûnet Aleyh-i Zenân Der İran. 2.Baskı, Tah-ran: Rûşengefrân ve Mutâla’at-ı Zenân Yayınları, 2001.
______. Zenân Der Bâzâr-ı Kâr-ı İran (Cinsiyet Eşitsizliği Teorileri ile Birlikte). 2. Baskı, Tahran: Rûşengerân ve Mutâla’at-ı Zenân Yayınları, 2000.
______. Zenân Der Câme’e-yi Medenî Çe Endâze Sehm Dârend? 1.Baskı, Tahran: Katre Yayıncılık, 1998.