K Ç geldiler (gel-di-ler), oldular, aldılar, güldüler vb.

// DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirli geçmiĢ zaman birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: [Alm. bestimmte vergangenheit, perfektum, perfekt] [Fr. passé defini, passé simple] [Ġng. past definite, past perfect] [Es. T. şuhudi mazi]: Eylemlerle söz konusu oluĢ, durum ve edimin, içinde bulunulan süre diliminden önce olup bittiğini bildiren kip. / Türkçede belirli geçmiĢ zaman -di (-dı, -dü, -du, -ti, -tı, -tü,- tu) ekleriyle oluĢturulur: git-ti-m, git-ti-

n, git-ti, git-ti-k, git-ti-niz, git-ti-ler. // DBTS 1989: (Osm. mâzî-i muayyen, mâzî-i suhûdî;

Fr. passé defini, passé déterminé; karĢıtı belirsiz geçmiĢ zaman). Fiilin belirttiği kılıĢ veya oluĢun, içinde bulunulan zamandan önce olup bittiğini kesinlikle bildiren zama. krĢ. GeçmiĢ zaman. // GTS 1992: Fiilin karĢıladığı hareketin geçmiĢte kiĢinin görgüsü ve bilgisi altında olup bittiğini anlatan zaman. // DS 2011: — // DBTS 2013: Türkçede iki geçmiĢ zaman çekimi vardır. Bu iki zaman, aynı zamanda Ģekil (kip) de bildirirler ve bu özellikleriyle birbirlerinden ayrılırlar. Bunlardan görülen geçmiĢ zaman, görülen ve bilinen bir zamanı bildirir. // TDBTS 2014: —

Belirli isim (ad) tamlaması birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: (Osm. terkîb-i izâfî-i muayyen; Fr. complément dun om

déterminé; karĢıtı belirsiz isim tamlaması). Tamlayanı ilgi hali eki almıĢ olan tamlama. Ör. Çocuğun oyuncağı, şarkının sözleri, evin çatısı. krĢ. Ġsim tamlaması. // GTS 1992: (Alm. Genitiv attributiver, gebundene Anteilgrösse; Fr. Complement du nom determine, construction genitive, Ġng. genitival construction; Osm. tayinli izafet, izafî-i muayyen)

155

Tamlayana ilgi hali eki, tamlanana teklik üçüncü Ģahıs iyelik eki getirilerek kurulmuĢ olan tamlama. KarĢıtı belirsiz isim tamlamasıdır. bkz. Ġsim tamlaması ve aldığı ekler krĢ. Belirtili isim tamlaması. // DS 2011: — // DBTS 2013: (genitivus construction): Ad tamlamalarında iki gösterge kullanan Türkçede, bu iki göstergenin birlikte kullanıldığı yapılar, belirli ad tamlaması olarak bilinir. // TDBTS 2014: —

Belirlilik i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: (definiteness): Bir dil biriminn anlam ve görevini açık bir biçimde gerçekleĢtirmesi, o dil biriminin belirli ve net bir birim olduğunu gösterir. // TDBTS 2014: —

Belirli nesne birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: (Osm. mef‘ûlün bih sarih; Fr. complément direct déterminé; karĢıtı belirsiz nesne). Yüklemin belli bir kiĢiyi veya Ģeyi etkilemesiyle ortaya çıkan ve yükleme hali eki almıĢ olan nesne. Ör. taşı atmak, yokuşu çıkmak. krĢ. Nesne. // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: (determined direct object): Cümle ögelerinden olan nesne, eylemi geçiĢli olan cümlelerde bulunur. Türkçede yapma durumu eki almıĢ olan varlık, belirli nesnedir. // TDBTS 2014: —

Belirli nesne eki birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: GeçiĢli fiil taĢıyan bir cümlede fiilin doğrudan doğruya etkilediği ismin içinde bulunduğu hali gösteren ek. // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirli tanımlık birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: Birtakım dillerde isimlerin baĢına veya sonuna getirilerek çeĢidine göre o ismin taĢıdığı kavrama belirlilik katan kelime. // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: (article definite, defenite article): Bazı dillerde adların belirlilik durumuna iĢâret eden edattır. // TDBTS 2014: —

Belirsiz sıf. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: [Alm. indefinit, unbestimmt] [Fr. indéfini] [Ġng. indefinite] [Es. T. müphem]: Belirli olmayan. bkz. Belgisiz. // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: (vague) anlam bilimi Bir önermenin anlamının belirsiz olması ile ilgili özellik; örn. Elbet bir gün gelir tümcesinde belirtilen zaman belirsizdir. Bulanık da denir.// DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

156

Belirsiz bağıntı zamiri birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: (Pronom relatif indéfini) Kim

ki, her kim ki, her ne ki gibi anlamında belirsizlik bulunan zamir veya zamir deyimi. //

DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirsiz geçmiĢ birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: (Osm. Naklȋ mazi; Fr. Passé iraditional, passé indéterminé; Ġng. Past indefinite; Alm. Unbestimmte

Vergangenheit) (Derl. Naklȋ mazi, anlatılan geçmiş zaman, öğrenilen geçmiş zaman, - miş‘li geçmiş) Eylemin belirttiği kavramın, içinde bulunulan zamandan önce olup bittiğini

baĢkasından naklen veya belirsizlikle bildiren kip. // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirsiz geçmiĢ zaman birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: [Alm. unbestimmte vergangenheit] [Fr. passé indéfini, passé indéterminé] [Ġng. past

indefinite] [Es. T. nakli mazi]: Eylemlerde, söz konusu oluĢ, durum, edimin, içinde

bulunulan süre diliminden önce olup bittiğini belirsiz olarak gösteren ya da baĢkalarından duyularak öğrenildiğini anlatan kip. // DBTS 1989: (Osm. mâzî-i gayr-i muayyen, mâzî-i

naklî; Fr. passé indéfini, passé indéterminé; karĢıtı belirli geçmiĢ zaman). Fiilin belirttiği

kılıĢ veya oluĢun, içinde bulunulan zamandan önce olup bittiğini belirsiz olarak gösteren veya baĢkasından duyularak öğrenildiğini bildiren zaman. Bugünkü Türkçe‘de belirsiz geçmiĢ zaman -mış ekiyle yapılır. Ör. al-mış-ım, gel-miş-sin. krĢ. GeçmiĢ zaman. // GTS 1992: Fiilin karĢıladığı oluĢ ve kılıĢı, kiĢinin baĢkasından duyduğunu, sonradan gördüğünü veya farkında olmadan iĢlediğini anlatan zaman. // DS 2011: — // DBTS 2013: Türkçede iki geçmiĢ zaman çekimi vardır. Bu iki zaman, aynı zamanda biçim de bildirirler ve bu özellikleriyle birbirinden ayrılırlar. Bunlardan öğrenilen geçmiĢ zaman da, görülen geçmiĢ zaman gibi, geçmiĢte gerçekleĢmiĢ ve tamamlanmıĢ kesin bir zamandır; görülen geçmiĢ zamandan farkı, eylemin sonradan öğrenilmesi veya bilinmemesidir. // TDBTS 2014: — Belirsiz isim tamlaması birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: (Osm. terkîb-i izâfî-i gayr-i muayyen; Fr. complément dun

om indéterminé; karĢıtı belirli isim tamlaması). Tamlayanı ilgi hali eki almamıĢ olan

tamlama. Bu tamlama daha çok cins kavramı verir. krĢ. Ġsim tamlaması. // GTS 1992: (Alm. verkürzter Genitiv; Fr. rapport d'annexion; Ġng. shortened genitival construction; Osm. tayinsiz izafet, terkib-i izafî-i gaye-i muayyen) Tamlayanı ilgi hali ekini almamıĢ, tamlananı 3. Ģahıs iyelik eki almıĢ bulunan ve genellikle cins kavramı veren tamlama türü.

157

// DS 2011: (shortened genitivus construction): Tamlayanın eksiz ilgi durumu çekiminde olduğu, tamlananın iyelik (-ı, -sı, -ları ) eki aldığı söz öbeğine belirsiz ad tamlaması denir.

Ev kapısı, limon sarısı. // DBTS 2013: (non-genitival, shortened construction): Ad

tamlamalarında iki gösterge kullanan Türkçede, bu iki göstergeden ilgi ekinin kullanılmadığı yapılar, belirsiz ad tamlaması olarak bilinir. // TDBTS 2014: —

Belirsizlik i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: [Alm.

ambiguität, doppelsinn] [Fr. ambiguïté] [Ġng. ambiguity]: Dilsel bir biçimin iki ya da daha

çok sayıda yoruma yol açması. // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: (ambiguty): Bir söz, söz öbeği ya da cümlenin birden çok anlam taĢıması, onun anlamını belirsiz kılar; çünkü iletiĢimde, bire bir karĢılık ilkesi geçerlidir. // TDBTS 2014: —

Belirsizlik sıfatı birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: (Alm. unbestimmtes Adjektiv, unbestimmtes Beiwort; Fr. adjectif indefini; Ġng. indefinite adjective Osm. tayinsiz sıfat) ġahısları, nesneleri ve diğer kavramları karĢılayan, isimleri sayı, miktar vb. bakımlardan kabataslak belirten sıfat:

Bir akşam, birkaç kişi, her gün, hiç kimse, bazı insanlar vb. // DS 2011: — // DBTS 2013: (indefinite adjective): Varlıkların var oluĢ sıfatlarından biri de belirsiz oluĢlarıdır.

Varlıkları nicelikçe ve bazen de nitelikçe belirsiz oluĢlarıyla nitelemek için, çeĢitli konularda belirsizlik ifade eden sıfatlar kullanılır. // TDBTS 2014: —

Belirsizlik zamiri birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: (Alm. unbestimmtes Fürwort; Fr. pronom

indefini; Ġng. indefinite pronoun Osm. müphem zamir, zamir-i müphem) Belirsiz bir kimse

veya nesneyi temsil eden zamir: bazısı, bazıları, başkası, biri, biriniz, birkaçı vb. // DS 2011: — // DBTS 2013: (indefinite pronoun): Zamirler, varlığı, belirli ölçekler içinde öbeklendirerek bildiren sözlerdir. Zamirler, sözlüklerin anlamları en geniĢ ve bu yüzden de kullanım sıklıkları en yüksek sözlerdir. ĠĢte bu yüzden, zamir çekimleri, bütün dillerde düzensizdir ve onlar üzerinde büyük ses ve biçim olayları görülür. KiĢileri veya varlıkları belirsiz olarak temsil eden zamirler, belirsizlik zamirleridir. // TDBTS 2014: —

Belirsiz nesne birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: (undetermined direct

158

eylemler, öznenin etkilediği kiĢi veya varlığa yönelmiĢ eylemlerdir. Türkçede yapma durumu eki almamıĢ olan varlık, belirsiz nesnedir. // TDBTS 2014: —

Belirsiz özne birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: (subjectiveness

sentence): Bir yapma veya olmayı gerçekleĢtiren varlık veya kiĢinin bilinmemesi, bilinmez

veya belirsiz özneyi verir. // TDBTS 2014: —

Belirsiz sıfat birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: (Osm. sıfat-ı mübheme; Fr. adjectif indéfini). Bir ismi tam belirlenmemiĢ bir niteliğiyle gösteren sıfat. Ör. bazı insanlar, bir kadın, biraz kül biraz duman.krĢ. Belirtme sıfatı. // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirsiz tanımlık birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: Birtakım dillerde isimlerin baĢına veya sonuna getirilerek çeĢidine göre o ismin taĢıdığı kavrama belirsizlik katan kelime. // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: (article indefinite, indefinite article): Bazı dillerde adların belirsizlik durumuna iĢâret eden edattır.// TDBTS 2014: —

Belirsiz zamir birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: (Osm. zamir-i mübhem; Fr. pronom indéfini). Varlıkları kesin bir biçimde göstermeden karĢılayan zamir. Ör. kimse, falan, filan, biri, çoğu. krĢ. Zamir. // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: Zamirler, varlığı, belirli ölçekler içinde öbeklendirerek bildiren sözlerdir. Zamirler, sözlüklerin anlamları en geniĢ ve bu yüzden de kullanım sıklıkları en yüksek sözlerdir. ĠĢte bu yüzden, zamir çekimleri, bütün dillerde düzensizdir ve onlar üzerinde büyük ses ve biçim olayları görülür. KiĢileri veya varlıkları belirsiz olarak temsil eden zamirler, belirsiz zamirlerdir. // TDBTS 2014: —

Belirtecimsi birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: (adjunct) söz dizimi Bir dil bilgisi kuruluĢunda belirteç iĢlevine benzer iĢlevi olan, kullanılması zorunlu olmayan ikincil önemde bir öğe; örn. Her şey kesinleştiğinde geleceğim yapısında her şey kesinleştiğinde belirtecimsi iĢlevini üstlenmiĢ bir yantümcedir. // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: — Belirteç i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: (Osm. Zarf; Fr. Adverbe; Ġng.

Adverb; Alm. Adverbium, Umstandwort) (Derl. Katmaç) Bir eylemin, bir sıfatın ya da bir

159

kelime: Çok konuşuyor; Erken gelince şaşırdık; En iyi arkadaş kitaptır; En fazla kazanan

en çok çalışandır vb. // DDTS 1980: [Alm. adverb, adverbium, umstandswort] [Fr. adverbe] [Ġng. adverb] [Es. T. zarf]: Bir eylemin, bir sıfatın ya da kendi türünden bir baĢka

birimin anlamını etkileyen, onu kesinleĢtirerek ya da kısıtlayarak belirleyen birim. bkz. Gösterme belirteci, niteleme belirteci, ölçü belirteci, soru belirteci, yer belirteci, zaman belirteci. // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: (adverb) biçim bilimi, söz

dizimi KarĢılaĢtırma ve en üstünlük dereceleri olan, iĢlev olarak genellikle eylemin

anlattığı iĢ, oluĢ ve durumun tarzını belirleyen sözcük türü. Belirteçler yapılarına göre yalın, türeme, bileĢik, öbekleĢmiĢ olarak ayrılır. // DBTS 2013: (adverb): Sözlerin dilbilgisel veya söz dizimsel iĢlevlerine göre sınıflandırılmasında, eylemlerin niteliklerini ve niceliklerini belirten sözlerdir. // TDBTS 2014: —

BelirteçleĢtirici birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: [Alm. adverbialisierungssuffix, adverbsuffix] [Fr. adverbialisateur] [Ġng. adverbialiser]: Bir birimi belirtece dönüĢtüren biçim birimi, özellikle de son ek, belirteç eki. (Ör.

Çamaşırı güzelce yıkadı. Tümcesinde yer alan güzelce‘deki -ce son eki.) // DBTS 1989: —

// GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirteç öbeği birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: (adverbial phrase) söz dizimi BaĢ öğesi belirteç olan öbek yapısıdır; örn. çok hızlı konuşuyorsun yapısında baĢ öğesi hızlı olan çok

hızı öbeği belirteç öbeğidir. // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirten i. FGT 1942: 1- Muzafünileyh, 2- Sıfat (terkiplerde) - Déterminant // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: Ġsim ve sıfat tamlamalarında tamlamanın birinci ögesini oluĢturan isim veya sıfat. // DS 2011: — // DBTS 2013: Ad ve sıfat tamlamalarında tamlamanın birinci ögesini oluĢturan ad veya sıfattır. bkz. Tamlayan, niteleyen, açıklayıcı. // TDBTS 2014: (Ġng. determiner) Dilde belirlenim iĢlemi sonucunda, herhangi bir kümeye ait bir ögenin ya da o kümeye ait tesadüfȋ olarak bir araya getirilmiĢ ögelerden oluĢan daha sınırlı bir kümenin zorunlu veya seçimlik anlam birimciklerine dayanmayıp, çeĢitli durumsal değiĢkenlere göre (sayı, konum, oran vb.) seçilmesini sağlayan dil birimlerine denir.

Belirti i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: 1- [Alm.

anzeichen] [Fr. indice] [Ġng. İndex] [Es. T. alamet]: Bir durumun, bir olgunun varlığını

160

Bir özellikleri dıĢında her bakımdan özdeĢ olan iki biçim ya da öğrenin karĢıtlığını saylayan ayırıcı özellik. (Ör. Türkçede /b/ ile /p/ sesbirimleri /b/de titreşimlilik belirtisinin

bulunmasıyla birbirinden ayrılır.) // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — //

DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirtici i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: [Alm. ındiz] [Fr. indice] [Ġng. indice]: Bağımsal dil bilgisinde, bir sözcüğün bağlandığı dil bilgisi sınıfını ortaya koyan öğe. // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: (marker) söz

dizimi Herhangi bir ulamın varlığını gösteren biçim bilimsel öğe; örn. Uyum belirleyicisi, açı belirleyicisi, zaman belirleyicisi, durum belirleyicisi vb. // DBTS 2013: (marker, actualized sign): Dil çalıĢmalarında kullanılan dil ve yazı dıĢındaki her türlü iĢâret, belirtici

olarak adlandırılır. // TDBTS 2014: —

Belirtici tümleç birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: Bir kelimenin anlamaını tamamlayan veya belirterek, özelleĢtirerek tümleyen söz. // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirtilen i. FGT 1942: 1- Muzaf, 2- Mevsuf (terkiplerde) - Déterminé // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: Ġsim ve sıfat tamlamalarında tamlamanın ikinci ögesini oluĢturan ve anlamı belirtilen isim. // DS 2011: — // DBTS 2013: Ad ve sıfat tamlamalarında tamlamanın ikinci ögesini oluĢturan ve anlamı belirtilen addır. bkz. Tamlanan, nitelenen, açıklanan. // TDBTS 2014: —

Belirtili sıf. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: [Alm.

merkmaltragend] [Fr. marqué] [Ġng. marked]: Ayırıcı bir özellik ya da belirti içeren. (Ör.

Türkçede /d/ sesbirimi ―titreĢimlilik‖ belirtisi içerdiğinden /t/ye oranla belirtilidir.) // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: (marked) genel Ayırıcı bir özellik ya da belirti içeren biçim; örn. /c/ ses bilimi ötümlülük içerdiğinden /ç/‘ye oranla belirtilidir. // DBTS 2013: (marked): Anlam ayırt edici özelliği yüksek, fakat anlam alanı dar olan dil birimlerinin genel özelliği, belirliliktir. // TDBTS 2014: —

Belirtili isim tamlaması (takımı) birl. i. FGT 1942: Tayinli izafet terkibi - … // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: (Alm.

vollgenitiv, Genitivekonstruktion; Fr. constructive génitive, rapport d'annexion; Ġng. genitival Construction; Osm. tayinli izafet) Tamlayanı ilgi hali eki, tamlananı teklik

161

üçüncü Ģahıs iyelik eki alan, dolayısıyla belirti eki taĢıyan isim tamlaması: akşam + ın

serinliği,· oda + nın rengi vb. // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirtililik i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: (markedness): Anlam ayırt edici özelliği güçlü olan dil birimlerine verilen genel ad, belirtililiktir. // TDBTS 2014: (Ġng. definity) -belirtisizlik (Ġng. indefinity) karĢıtlığı Biçimi önceleyen geleneksel dil bilgisi anlayıĢı ile üretilen akademik ve bilimsel nitelikteki araĢtırma ve incelemelerin önemli bir çoğunluğunda; ―belirtililik‖ ve ―belirtisizlik‖ arasındaki farkın belirlenmesinde; sadece biçim bilgisel durumlara (+(y)I ve Ø yalın durum) ve ―nicelik‖ (sayı, ölçü) ölçütüne göre hareket edilmekte ve inceleme konusu olan iĢlevlerin aslında ―kavramsallık‖, ―gönderimlilik‖ ve ―özgüllük‖ iĢlevleri ile karıĢtırıldığı görülmektedir. Bir kavramın bağlam içinde belirtililik veya belirtisizlik içerip içermediğinin anlaĢılmasında kullanılan en önemli ölçütlerden birisi ―ayrımsallık ilkesi‖dir. Yani, bir kavramın ―tanımlanabilir‖, ―nitelenebilir‖, anlamsal olarak ―çözümlenebilir‖ ve ―betimlenebilir‖ olması o kavramın belirtililik değeri taĢıdığı anlamına gelmektedir.

Belirtili nesne birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: Belirtme durumundaki nesneye verilen addır. // DBTS 1989: — // GTS 1992: (Alm.

Akkusativ objekt, bestimimte näheres Objekt; Fr. Complement direct determine; Ġng. direct object; Osm. mef‘ȗlü sarih, mef‘ȗlün bih sarîh) Cümledeki yüklemin belli bir kiĢiyi veya

nesneyi etkilemesi için nesnenin belirti unsuru olarak yükleme hali ekini almıĢ olması. Belirli nesnede nesne, belirtili nesnede ek esastır: taş+ ı yontmak, heykel + i tamamlamak vb. // DS 2011: — // DBTS 2013: (determined direct onject): Cümle ögelerinden olan nesne, eylemi geçiĢli olan cümlelerde bulunur. Türkçede yapma durumu eki almıĢ olan varlık, belirli nesnedir. // TDBTS 2014: —

Belirtili tamlama birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: (Osm. Tayinli

izafet; Fr. Construction génitive, rapport d‘annexion; Ġng. Genitival construction; Alm. Vollgenitiv, Genitivkonstruktion) (Derl. Birinci nevi izafet, belirtili isim tamlaması, belirtili isim takımı) Tamlayanı, -in (-nin) takısı, tamlananı 3. KiĢi iyelik eki alan ve belirli bir

kavram taĢıyan tamlama: Ali‘nin evi, Ahmet‘in gelmesi, evin kapısı, hanın duvarı, onun evi vb. // DDTS 1980: Tamlayanı –in (-nin), tamlananı üçüncü kiĢi iyelik eki taĢıyan tamlamalardır. // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

162

Belirtisiz sıf. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: [Alm.

merkmallos] [Fr. non-marqué] [Ġng. unmarked]: Ayırıcı bir özellik ya da belirti içermeyen.

(Ör. Türkçede /t/ sesbirimi, ―titreĢimlilik‖ belirtisi içeren /d/ye oranla belirtisizdir.) // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: (unmarked) genel Yaygın, yansız ve genel olan dil özelliklerinin niteliği. // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirtisiz isim tamlaması (takımı) birl. i. FGT 1942: Tayinsiz izafet terkibi - … // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: (Alm.

verkürzter Genitiv; Fr. rapport d'annexion; Ġng. skortened genitival construction; Osm. tayinsiz izafet) Tamlayanı eksiz, yalın durumda bulunan, tamlananı teklik üçüncü Ģahıs

iyelik eki alan, yani belirti eki almayan isim tamlaması: Bahçe kapısı, devlet siyaseti, dil

gerçeği vb. // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirtisiz (belirsiz) nesne birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: Yalın durumdaki nesneye belirtisiz nesne adı verilir. // DBTS 1989: (Osm.

mef‘ûlün bih gayr-i sarih; Fr. complément direct indéterminé; karĢıtı belirli nesne).

Yüklemin tam belirtilmemiĢ bir kiĢiyi veya Ģeyi etkilemesiyle ortaya çıkan ve yükleme hali eki almamıĢ olan nesne. Ör. taş atmak, para kazanmak, şarkı söylemek, yol yürümek, adam

dövmek. krĢ. Nesne. // GTS 1992: (Alm. unbestimmtes naheres Objekt; Fr. complément direct indéterminé; Ġng. indetermined direct object; Osm. nekre, mef‘ȗlün bih gayri sarih)

Cümledeki yüklemin belli bir kiĢiyi veya Ģeyi etkilemediğini gösteren, dolayısıyla belirti eki olarak yükleme hali eki almamıĢ olan nesne. Belirsiz nesnede nesne, belirtisiz nesnede ek esastır. // DS 2011: — // DBTS 2013: (undetermined direct onject): Cümle ögelerinden olan nesne, eylemi geçiĢli olan cümlelerde bulunur. GeçiĢli eylemler, öznenin etkilediği kiĢi veya varlığa yönelmiĢ eylemlerdir. Türkçede yapma durumu eki almamıĢ olan varlık, belirtisiz nesnedir. // TDBTS 2014: —

Belirtisiz özne birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: (subjectiveness

sentence): Bir yapma veya olmayı gerçekleĢtiren varlık veya kiĢinin bilinmemesi, bilinmez

veya belirsiz özneyi verir. // TDBTS 2014: —

Belirtisiz tamlama birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: (Osm. Tayinsiz

izafet; Fr. Rapport d‘annexion; Ġng. Shortened genitival construction; Alm. Verkürtzter Genitiv) (Derl. İkinci nevi izafet, belirtisiz isim tamlaması, belirtisiz isim takımı) Tamlayanı

163

tamlaması: Ev kedisi, han duvarı, yazı masası, Eskişehir ili vb. // DDTS 1980: Türkçede tamlayanı yalın durumda olan ve tamlananı üçüncü kiĢi iyelik eki taĢıyan belirtisin tamlama denir. // DBTS 1989: — // GTS 1992: Tamlayanı eksiz, yalın durumda bulunan, tamlananı teklik üçüncü Ģahıs iyelik eki alan, yani belirti eki almayan isim tamlaması. // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirtke i. FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: [Alm.

signal] [Fr. signal] [Ġng. signal]: Belirti olarak kullanılmak üzere, ama bildiriĢim amacı

güdülerek istençli ve yapay olarak oluĢturulmuĢ biçim. (Ör. demiryolu, karayolu

belirtkeleri.) // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: (signal):

Kendisinden baĢka bir Ģeyin yerini tutan anlamlı birim, göstergedir. // TDBTS 2014: — Belirtme i. FGT 1942: — // DBTS 1949: (Tayin, Détermination) Hakikati söylemek,

Büyük bir hakikat, İşin hakikati sözlerinde birer belirtme vardır. Birincisinde hakikat

kelimesi ne söyleneceğini, ikincisinde büyük sıfatı haikaktin nasıl bir hakikat olduğunu, üçüncüsünde ise hakikatin işe değgin bulunduğunu belirtiyor. Bu misallerde belirtme iĢini yapan kelimelere belirten veya tümleç (Déterminant, Déterminatif ou Complément), ötekilere de belirtilen veya tümlek (Déterminé ou Complété) denir. // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirtme grubu birl. i. FGT 1942: Tayin grubu - Groupe déterminatif // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: Yapma durumu eki almıĢ bir ad ögesinin bir baĢka ad ögesi ile kurduğu söz öbeğidir. // TDBTS 2014: —

Belirtme -i hâli (durumu) birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: Yunancada bir kelimeye bazı önleçler getirildiği vakit o kelime –i haline girer, buna belirtme –i hali adı verilir. // DTS 1969: — // DDTS 1980: [Alm. akkusatif] [Fr. accusatif] [Ġng. accusative] [Es. T.

mefulünbih, -i hali]: Eylemin en dolaysız biçimde etkisi altında kalan öğeyi belirten durum.

(Ör. Evi gördüm tümcesinde ev belirtme durumundadır.) / Türkçede belirtme durumu -i (-ı, -ü, -u) ekiyle gösterilir. // DBTS 1989: — // GTS 1992: GeçiĢli fiil taĢıyan bir cümlede fiilin doğrudan doğruya etkilediği ismin içinde bulunduğu hali gösteren ek. // DS 2011: (accusative) biçim bilimi ÇeĢitli dillerde eylemin nesnesi durumunda olan, eylemden doğrudan etkilenen ad ya da adılın durumu. // DBTS 2013: Bir adın geçiĢli eyleme

164

bağlanarak, hareketten etkilenen varlık konumu kazanması durumudur. // TDBTS 2014: —

Belirtmeli bileĢik birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: Uyrumlu bileĢim türünün bir çeĢididir. // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirtmeli isim çekimi birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: Almancada, kendisinden sonra gelen ismi belirtmeli kılmak üzere sıfatlara uygulanan isim çekimi. // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirtme öbeği birl. i. Bir tamlayan ile bir tamlanandan meydana gelen kelime öbeği. // FGT 1942: — // DBTS 1949: — // DTS 1969: — // DDTS 1980: — // DBTS 1989: — // GTS 1992: — // DS 2011: — // DBTS 2013: — // TDBTS 2014: —

Belirtme sıfatı (sıfatları) birl. i. FGT 1942: Sıfatı tayiniye - Adjectifs déterminatifs // DBTS 1949: Bir ismi baĢkaları arasında belirtmek için kullanılan sıfat çeĢidi. // DTS 1969: (Osm. Tayinȋ sıfat; Fr. Adjectif déterminatif; Ġng. Determinative adjective; Alm.

Bestimmungswort, Bestimmungsbeiwort) (Derl. Tayin sıfatı) Bir adı, gösterme, soru, sayı

veya belgisizlik bakımlarından belirten sıfat: Bu kitap, o adam, hangi ağaç, ne biçim vb. // DDTS 1980: [Alm. bestimmungswort, bestimmungsbeiwort] [Fr. adjectif déterminatif] [Ġng. determinative adjective] [Es. T. tayin sıfatı]: Gösterme, soru, sayı sıfatlarıyla belgisiz sıfatın ortak adı. // DBTS 1989: (Osm. sıfat-ı ta‘yîniyye; Fr. adjectif déterminâtif). Ġsimleri çeĢitli bakımlardan niteleyen sıfatların ortak adı. krĢ. Sıfat. // GTS 1992: (Alm.

Bestimmungswort, Bestimmungsbeiwort; Fr. adjectif determinatif; Ġng. determinative adjective; Osm. tayin sıfatı, tayinî sıfat, sıfat-ı ta'yiniyye) Ġsimleri iĢâret, soru, belirsizlik ve

sayı bakımından belirten sıfat: bu yaz, şu ağaç, kaç gün vb. // DS 2011: — // DBTS 2013:

(determinative adjective): Adları iĢâret, soru, belirsizlik ve sayı gibi genel özellikleriyle

belirten sıfatlar, bazen belirtme sıfatı olarak adlandırılırlar. // TDBTS 2014: —

Belirtmesiz isim çekimi birl. i. FGT 1942: — // DBTS 1949: (Déclinaison indéterminée) Almancada, kendisinden sonra gelen ismi belirtmesiz kılmak üzere sıfatlara uygulanan