3. MATERYAL VE METOT
3.6. Veri Toplama Tekniği ve Araçları
3.6.3. Kısa Form-36
Yaşam kalitesi ölçekleri içinde profil ölçüt özelliğine sahip olan ve geniş açılı ölçüm
olanağı sağlayan Kısa Form–36 Rand Corporation (1992) tarafından geliştirilmiştir. Ölçek geliştirilirken kısa, kolay uygulanabilir olmasının yanı sıra çok geniş bir kullanım yelpazesine sahip olması amaçlanmıştır (Aydemir 1999). Yaşam kalitesini değerlendirmek için en sık kullanılan profil ölçeği SF–36 ‘dır Bu ölçek, belli bir yaş ve hastalık gurubuna odaklanmaksızın sağlığın fiziksel, sosyal ve ruhsal bileşenlerine ağırlık vererek yaşam kalitesini değerlendirir (Whang ve Shen 2003).
SF–36 farklı hasta gruplarına ( örn; kardiyak hastalıklar) ya da farklı tedavi gruplarına
(örn: steroid tedavisi) uygulanabildiği gibi toplum içindeki sağlıklı bireylere de uygulanılabileceği bildirilmektedir. Bu araştırmada SF-36’nın kullanılmasının önemli bir
nedeni de SF-36’nın toplumdaki sağlık değişikliklerini ölçmeye duyarlı bir ölçek olduğunun bildirilmesidir (Hemingway ve ark 1997). SF–36’nın bu özelliğiyle aynı toplumun belli aralıklarla eşitsizlik açısından izlenilmesine olanak tanıyacağı düşünülmüştür.
Birçok ülkede geçerlilik ve güvenirlilik çalışması yapılan SF-36’nın (Whang ve Shen 2003, Wagner ve ark 2003) ülkemizdeki geçerlilik ve güvenirlilik çalışmaları Koçyiğit ve arkadaşları (1999) tarafından yapılmıştır. Geçerlilik ve güvenirlilik çalışmaları osteoartriti olan 50 ve kronik bel ağrısı olan 50 hasta üzerinde 1997 yılında yapılmıştır. Güvenirlilik için ölçeğin iç tutarlılığı incelenmiş her bir alt ölçek için Cronbach alfa kat sayıları 0,7324–0,7612 arasında bulunmuştur. Madde-toplam puan korelasyonları ise 0,4712–0,8872 arasında hesaplanmıştır. Geçerlilik çalışmasında benzer ölçekle karşılaşma yönteminden yararlanılarak yapı geçerlilik incelenmiştir. Bu amaçla SF-36 ve Nothingham Sağlık Profili (NSP) ölçümleri kullanılmıştır. SF-36 ile NSP (Nothingam Sağlık Profili)’nin multitrait-multimedhot matriks korelasyonları incelenmiş ve her iki ölçeğin benzeşen alt ölçekleri arasında korelasyon kat sayıları benzeşmeyenlere göre daha yüksek olduğu bulunmuştur. Sonuç olarak SF-36’nın Türkiye’de kullanım için geçerli ve güvenilir olduğu saptanmıştır ( Koçyiğit ve ark 1999; Aydemir 1999). Bizim araştırmada da ölçeğin iç tutarlılığına yönelik cronbach alfa katsayıları 0.88 ile 0.94 arasında bulundu.
SF–36 ölçeği 36 maddeden oluşmaktadır ve fiziksel fonksiyon, sosyal fonksiyon, fiziksel sorunlara bağlı rol kısıtlılıkları, emosyonel sorunlara bağlı rol kısıtlılıkları mental sağlık enerji / vitalite, ağrı ve sağlığın genel algılanması olmak üzere sağlığın sekiz boyutunun ölçümünü sağlamaktadır ( Aydemir1999).
Tablo 3.4 SF–36 Değerlendirme Yönergesi
Paremetreler İlgili Şıklar En Düşük Ham Puan
Olası Ham Puan
Fiziksel Fonksiyon 3(a+b+c+d+e+f+g+h+i+j) 10 20
Fiziksel Rol 4(a+b+c+d) 4 4
Ağrı 7+8 2 10
Fiziksel Sağlık Bileşenleri
Genel Sağlık Algısı 1+11(a+b+c+d) 5 20
Canlılık 9(a+e+g+i) 4 20
Sosyal Fonksiyon 6+10 2 8
Emosyonel Rol 5(a+b+c) 3 3
Mental Sağlık Bileşenleri
Mental Sağlık 9(b+c+d+f+g) 5 25
Puan hesaplaması: Elde edilen puan – en düşük ham puan / olası ham puan * 100
SF–36 yaşam kalitesi ölçeği için toplam bir puan elde etmek mümkün değildir. Her alt ölçek için ayrı ayrı puanlar elde edilmektedir. Bunun yerine SF–36 ölçeğinde sağlığın fiziksel ve mental bileşenleri için özet puanlar elde edilebilmektedir. SF–36 sağlık durumunun hem olumlu hem olumsuz yönlerini değerlendirmektedir. Alt ölçeklerden en düşük “0” en yüksek “100” puan alınmaktadır ve yüksek puan iyi sağlık durumunu göstermektedir (Aydemir 1999).
Tablo 3.5 SF-36’nın alt ölçeklerinin puanlanmasının anlamlandırılması
Alt Ölçekler Düşük puan Yüksek puan
Fiziksel fonksiyon Yıkanma ve giyinmede dahil tüm fiziksel En zor olanlar dahil tüm fiziksel etkinlikleri yerine getirmede kısıtlılık etkinlikleri kısıtlılık olmaksızın yerine getirebilme
Rol kısıtlılıkları Fiziksel sağlığın bozulmasıyla işte ya da Fiziksel sağlık olarak işte ya da ( fiziksel olarak) diğer günlük etkinliklerde sorunlar günlük etkinliklerde sorun olmaması
Sosyal fonksiyon Fiziksel ve emosyonel sorunlara bağlı olağan Fiziksel ve emosyonel sorunlara bağlı
toplumsal etkinliklerde aşırı ve sık kesinti olması toplumsal etkinlikleri kesinti olmaksızın yürütme
Ağrı Aşırı şiddetli ve kısıtlayıcı ağrı Ağrı olmaması ya da ağrıya bağlı kısıtlık olmaması
Mental sağlık Sürekli sinirlilik ya da depresyon duyguları Sürekli sakin , mutlu ve rahat hissetme
Rol kısıtlıkları Emosyonel sorunların sonucu işte ya da diğer Emosyonel sorunlara bağlı işte ya da diğer Günlük etkinliklerde sorunlar günlük etkinliklerde sorun olmaması
Canlılık Sürekli yorgun ve bitkin hissetme Sürekli canlı ve enerjik hissetme
Sağlığın Sağlığın kötü olduğuna ve giderek Sağlığın mükemmel olduğuna inanma genel algılanması kötüleşeceğine inanma
Kaynak: Aydemir (1999) Konsültasyon-liyezon psikiyatrisinde yaşam kalitesi ölçümü: Kısa Form–36, 3-P dergisi (7) 14-22
3.7 Ön Uygulama
Veri toplama formları araştırma öncesi araştırmanın yürütüldüğü mahalleler dışındaki
bir mahallede muhtar kayıtlarından seçilen 20 bireye ev ortamında yüz yüze görüşülerek araştırmacı tarafından uygulanmıştır. Bu uygulama sonucunda bilgi formunda bazı ifadeler değiştirilmiştir. Veri toplama formlarının doldurulmasının en fazla 15 – 20 dk sürdüğü gözlemlenmiştir.
3.8.Verilerin Toplanması
Veriler 01 Mart- 31 Nisan 2006 tarihleri arasında araştırmacı tarafından ev ziyaretleri
ile bireylerle tek tek görüşülerek toplanmıştır. Gruplara ayrılan araştırma bölgelerinde her grupta ilk hanedeki 18–65 yaş arası, okuryazar ve araştırmaya katılmayı kabul eden yalnızca bir kişi ile görüşüldükten sonra Havzan Mahallesi için on, Çimenlik Mahallesi için altı hane atlanarak veri toplama işlemi sürdürülmüştür. Her grupta Havzan için yirmi, Çimenlik Mahallesi için yirmi beş bireyin araştırmaya katılımı sağlanarak tüm mahallelerden örnek için belirlenen sayıda bireye ulaşılana kadar veri toplama işlemine devam edilmiştir. Veri toplama işlemi akşam saat 17.00’den sonra yapılmış, böylece araştırma örneğinin daha çok ev hanımı ve işsizlerden oluşması sonucu ortaya çıkabilecek yan tutmalar önlenmeye çalışılmıştır. Araştırmaya katılmayı kabul etmeyen birey olmamış ve araştırma sırasında evde bulunamayan hanelere düzenlenen tekrarlı ziyaretlerle ulaşılmıştır.
3.9 Değişkenler
Araştırmada bireyler arasında sağılıklı yaşam biçimi davranışları ve yaşam kalitesi farklılıkları temel alınarak sağlıkta sosyoekonomik eşitsizliğe yol açabilecek değişkenler incelenmiştir. Sağlıkta sosyoekonomik eşitsizliği göstermek için planlanan bu araştırmada bireylerin sosyoekonomik durumları bağımsız değişken olarak bunun yanı sıra yaşam kalitesi ve sağlıklı yaşam biçimi davranışları bağımlı değişken olarak incelenmiştir.
3.9.1 Sosyoekonomik sağlık eşitsizliğiyle ilişkili bağımsız değişkenler:
• Yaş • Cinsiyet, • Eğitim durumu, • Medeni durum, • Doğum yeri,
• Konut mülkiyeti
• Yaşanılan konuttaki oda sayısı • Hanedeki birey sayısı
• Sürekli aylık gelir miktarı • Algılanan ekonomik durum • Sağlık güvencesi,
• Hane reisinin üretim sürecindeki durumu göz önüne alınarak hanenin sınıfsal konumu, • Yaşanılan mahalle
3.9.2 Sosyoekonomik sağlık eşitsizliğiyle ilgili bağımlı değişkenler Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği:
• Kendini gerçekleştirme • Sağlık sorumluluğu • Egzersiz • Beslenme • Kişilerarası destek • Stres yönetimi ve
• Sağlıklı yaşam biçimi davranışları toplam puanı Yaşam Kalitesi Ölçeği
• Fiziksel fonksiyon
• Fiziksel rol Fiziksel Sağlık Bileşeni • Ağrı
• Genel sağlık algısı • Canlılık
• Sosyal rol Mental Sağlık Bileşeni • Sosyal fonksiyon
• Mental sağlık
3.10 Verilerin Değerlendirilmesi
Araştırmada her bir birey için elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılarak veri denetlemesi yapıldı ve hatalı girilen veriler anket formuna göre düzeltildi. Araştırmanın
istatistiksel analizleri SPSS 10.0 paket programında yapılmıştır. Bu araştırmada ortalama değer, t testi, tek yönlü varyans analizi(anavo) ile Tukey HSD testi, kikare testi; varyasları homojen olmayan gruplar için Krusskall Wallis ile Bonferroni düzeltmeli Mannn-Whitney U önemlilik testi yapıldı. Bağımsız değişkenlerin etkilerinin incelenmesinde çoklu regresyon analizleri uygulandı. (p= 0.05 kabul edildi. Bonferroni düzeltmeli MW-U için bağımsız değişken sayısına göre p değeri tespit edildi.)
3.11 Araştırmanın Sınırlılıkları
1.
Bu araştırmada sağlıkta sosyoekonomik eşitsizliğin gösterilmesi sağlıklı yaşam biçimi
davranışları ölçeği verileri ve yaşam kalitesi ölçeği verileriyle sınırlıdır.2. Araştırmada kullanılan ölçeklerin özelliğinden dolayı araştırmaya okur-yazar olamayanların dahil edilmemesi sosyoekonomik eşitsizliklerin değerlendirilmesi açısından sınırlılık oluşturmaktadır.