COVID-19 salgını kaynaklı oluşan kriz tarım-gıda sektöründe kendine özgü sorunlar ve değişimler üretse de sektörde süregelen bir çok problemin gün yüzüne çıkmasına ve şiddetlenmesine de neden olmuştur. En temel ihtiyaç olan toplumun beslenme gereksinimi ve sağlığının korunumu için tarım-gıda ürünlerinde sürdürülebilirliğin önemi daha belirgin hale gelmiştir. Analizlerde tespit edilen ve rapor boyunca ifade edilmeye çalışılan sorunlara çözüm getirebilmek amacı ile Ulusal ve Bölgesel kapsamda, kısa, orta ve uzun dönem stratejiler geliştirilmiştir. Stratejileri geliştirilirken sürdürülebilirlik kavramı dikkate alınmıştır.
FAO’ya göre Sürdürülebilir Gıda Değer Zinciri;
Topluma geniş faydalar sağlayan, kaynakları kalıcı olarak tüketmeyen, tüm çiftlikler ve firmalar ile çiftliklerin tarımsal ürün üretimi, firmaların bu ürünleri nihai tüketicilere satmak ve sonrasında bertaraf edilmek üzere gıda ürünlerine dönüştürmeye yönelik birbirini izleyen koordineli katma değer yaratan faaliyetleri, olarak tanımlanmaktadır. Ticari ve mali uygulanabilirliğin ötesinde, sürdürülebilir değer zincirinin sürdürülebilirlik unsuru, artan katma değerin daha adil bir şekilde dağıtılmasına ve yenilenemeyen kaynaklar üzerinde daha az kullanım ve etkiye yol açan kurumsal mekanizmalara geçişi içerir. Üç sürdürülebilirlik boyutu (ekonomik, sosyal, çevresel) birbiriyle yakından ilişkilidir: sosyal ve çevresel sürdürülebilirlik, pazara erişimi ve rekabet edebilirliği belirleyen konular haline gelmektedir (FAO, 2014).
Sürdürülebilirlik bağlamında değerlendirilmeye alınan stratejiler, “Ekonomi Kapsamındaki Stratejiler”, “Sosyal Kapsamdaki Stratejiler” ve “Çevresel Kapsamdaki Stratejiler” olarak üç boyut altında tasarlanmıştır. Ekonomi kapsamında değer zincirine katılım araçları (pazara erişim, eğitime erişim, koordinasyon ve işbirliği geliştirme, finansa erişim) (Stark ve Damper,2012) ile tarımsal değer zincirinde değer yaratan faaliyetlere (Başer ve Bozoğlu,2018) (kalitenin artırılması, sistem etkinliğinin artırılması, farklılaştırılmış ürün geliştirme) odaklanılmıştır. Salgın kaynaklı kriz yönetimine dönük stratejiler analiz sonuçları, uzman görüşleri ve FAO’nun krize cevap önerileri (FAO, 2020d) dikkate alınarak tasarlanmıştır.
9.1. Ekonomi Kapsamındaki Stratejiler
Tarım Açıklama Uygulama
Vadesi (Yıl) Strateji E.1: Merkezi planlama ve koordinasyonun sağlanması
Alt Strateji E.1.1
Ulusal ve Kent Tarım-Gıda Konseylerinin kurulması
Çoklu yapıdaki sektör paydaşları (kamu-üniversite-özel sektör-yerel yönetim-sivil toplum örgütleri) arasındaki iletişimin sistematik hale getirilmesi ve hızlandırılması ile bilgi asimetrisinin ortadan kaldırılarak planlama, yönetim ve kriz yönetimine yönelik politika ve stratejilerin geliştirilmesi amaçlanmıştır
Orta Vadeli (1-3 Yıl)
Alt Strateji E.1.2
Planlama Bilim Kurulunun oluşturulması
Tarımsal planlama, tarımsal arazi kaynakları ve özellikleri, ürünlerin iklim ve su ihtiyacı, su kaynakları, nüfus, nüfus artışı, turist sayısı, verim artışı, tüketici alışkanlıkları, bölge bazlı maliyet, kullanım alanları (gıda, yem, biyokütle), uluslararası rekabet, ikili anlaşmalar, politikalar, iklim değişikliği, dönemsel kuraklık, sel vb felaket senaryoları gibi çok sayıda ve dinamik değişkeni içerdiğinden disiplinler arası bir çalışma gerektirmektedir. Matematiksel modellerle hazırlanan senaryo çıktıları dikkate alınarak strateji ve planlamanın yapılması amaçlanmalıdır.
Orta Vadeli (1-3 Yıl)
Alt Strateji
E.1.3 Kriz Yönetiminin Planlanması
Kuraklık, hayvan hastalıkları, salgın gibi kriz dönemlerinde tedarik zincirindeki aksama, hasat düşüklüğü, ülkelerin ağır korumacı tedbirler alması gibi ülke gıda güvenliğini ve güvencesini tehlikeye atan sorunların etkilerinin azaltılmasına yönelik uzun vadeli üretim ve lojistik planlama yapılmasına destek olunması amaçlanmaktadır.
Kriz strateji planının oluşturulması, uluslararası paydaşlarla müzakerelerin yapılması sağlanacaktır.
Orta Vadeli
Tüm paydaşların (kamu, yerel yönetim, üniversite, özel sektör, üreticiler vd) güncel ve doğru bilgiye erişimin sağlanarak öngörülebilirliğin artırılması, veriye dayalı ölçme ve değerlendirme olanağı ile strateji ve planların, verimlilik ve etkinliğinin artırılması amaçlanmaktadır.
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
Strateji E.2: İşbirliklerin desteklenmesi
Alt Strateji
E.2.1 Kooperatiflerde kapasite geliştirme
Kooperatif sayısı ülke çapında yüksek olsa da pazardaki etkinlikleri genelde kısıtlıdır. Kooperatiflerin pazardaki etkinliğini artırmak, ölçek ekonomisini yakalamak, etkin planlama yapabilmeye yönelik bilgi asimetrisini engellemek, kooperatiflerin değer zincirine daha etkin katılımını sağlamaya yönelik kapasite geliştirme çalışmaları amaçlanmıştır.
Uzun Vadeli
Piyasadaki fiyat ve hasat belirsizliklerinin ortadan kaldırılması, etkin planlama yapılması amacıyla sözleşmeli ekim/üretim desteklemelerinin yapılması hedeflenmiştir.
Sektör paydaşları arasında işbirliği ve birlikte çalışma ortamının hazırlanarak sinerji oluşturulmasının ve paydaşlar arası bilgi akışının sağlanmasına destek olacaktır.
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
Strateji E.3: Verimliliğin artırılması
Alt Strateji
E.3.1 Tarımsal İşletmelerde Verimliliğin artırılması
Birçok üründe tarımsal üretimdeki verimin gelişmiş ülkelerin gerisinde kalması maliyetlerin yüksek seyretmesinde önemli bir etkendir. Verimlilik artışı ile üreticinin gelirinin ve üretim miktarının artması, dolayısı ile gıda güvencesinin sağlanması, üretim maliyetlerinin uluslararası piyasalarda rekabet edebilir düzeye gelmesi sağlanacaktır.
Küçük ölçekli yapı, düşük verimli ırk, yetersiz veterinerlik hizmetleri, hayvan refahına uygun olmayan işletme tasarımı vb nedenlerden dolayı gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında verimli olmayan işletmelerin verimliliğini artırma faaliyetlerinin desteklenmesi, süt sığırcılığının ve besiciliğin ekonomik olarak sürdürülebilirliği sağlanacaktır
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
Alt Strateji E.3.3
Gıda Ürünleri İmalatı İşletmelerinde Verimliliğin artırılması
Verim artışı sağlayacak kapasite artırımlarının ve yeni teknolojik altyapıların firmalara kazandırılması ve destek mekanizmalarının geliştirilmesi amaçlanmıştır
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
Strateji E.4: Katma Değerin artırılması
Alt Strateji
E.4.1 Ağ Yapılarının Geliştirilmesi
Güncel bilgiye erişebilmek, Ar-Ge faaliyetlerine ortak bulabilmek için ulusal ve uluslararası paydaşlarla bilgi akışının sağlanmasına katkı sunan ağların (network) geliştirilmesi
Orta Vadeli (1-3 Yıl)
Alt Strateji E.4.2
(Odaklı) Ar-Ge faaliyetlerinin desteklenmesi
Finansal kaynaklar gelecek vadeden katma değerli ürün ve teknolojilerin gelişimine aktarılarak, finansman kaynaklar etkin kullanılması sağlanacaktır
Uzun Vadeli
Üründe katma değeri artıracak lojistik, üretim, hizmet
altyapı yatırımlarının desteklenmesi hedeflenmiştir Uzun Vade (3-10 Yıl)
Strateji E.5: Pazara Erişimin sağlanması
Alt Strateji
E.5.1 Altyapıların Desteklenmesi
Yurtiçi ve yurtdışı pazarlara erişim için mekanizmaların ve altyapıların desteklenerek firmaların yeni dağıtım kanallarından ve potansiyelin değerlendirilemediği pazarlardan daha fazla pay alınması sağlanacaktır
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
Alt Strateji
E.5.2 Eğitim, Danışmanlık Faaliyetleri
Ülkede KOBİ'ler genellikle üretim faaliyetlerine ve fiyat bazlı rekabete odaklanmaktadır. İş planında önem arzeden iş modeli, pazarlama ve ihracat konularındaki beşeri yetkinliklerin artırılmasına yönelik eğitim ve danışmanlık faaliyetlerinin ve bunların sağlanabilmesi için gerekli mekanizma ve altyapıların desteklenmesi amaçlanmıştır
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
Strateji E.6: Beceri ve Kapasite Geliştirme
Alt Strateji E.6.1
Mesleki Eğitim Altyapısının geliştirilmesi
Ülkede yıllardır süregelen nitelikli ara eleman sorununun çözümüne yönelik yapı değişikliğinin ve yeni mekanizmaların geliştirilerek desteklenmesi hedeflenmiştir
Örgün eğitime sanayinin ihtiyaçları doğrultusunda uygulamalı eğitimin adapte edilmesi. Örgün eğitim sonrası işletmelerde çalışan personelin güncel bilgiye erişimini sağlayacak altyapıların desteklenmesi hedeflenmiştir
Orta Vadeli (1-3 Yıl)
Strateji E.7: Finansal kaynaklara erişimin sağlanması Alt Strateji
E.7.1
Finansal destek sistemlerinin iyileştirilmesi
Tarımsal ürünlerde desteklemelerin uluslararası rekabeti ve verimliliği destekleyecek şekilde yenilenmesi amaçlanmıştır.
Orta Vade (1-3 Yıl)
9.2. Sosyal Kapsamdaki Stratejiler
Tanım Açıklama Uygulama
Vadesi (Yıl) Strateji S.1: Kırsalda sosyal hayat seviyesinin yükseltilmesi
Alt Strateji
S.1.1 Kırsal hayatın cazibesinin artırılması
Kırsaldan kente göç neticesinde tarımsal faaliyetlerde bulunanların sayısının azalması, gençlerin bu
sektöre ilgi göstermemesi, üretici yaş ortalamasının yükselmesi üretimin ileriki yıllarda kesintiye uğramasına neden olabileceğinden, kırsal nüfusun göç nedenlerinin ortadan kaldırılmaya çalışılması amaçlanmıştır.
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
Strateji S.2: Gıda Güvenliği ve Güvencesi sisteminin güçlendirilmesi
Halkın sağlığını tehdit eden hijyen kurallarına uygun olmayan uygulamaların engellenmesi ve bu konudaki bilgi eksikliğinin giderilmesi amaçlanmıştır
Orta Vadeli (1-3 Yıl)
Alt Strateji
S.2.2 Tüketici Bilinçlendirme Faaliyetleri
Halkın sağlığını tehdit eden ve firmalar arası haksız rekabete yol açan taklit ve tağşiş (sahtecilik) uygulamalarının kontrolü ve engellenmeye çalışılması amaçlanmıştır
Orta Vadeli (1-3 Yıl)
Strateji S.3: Toplumsal eşitliğin sağlanması
Alt Strateji S.3.1
Finansal destek mekanizmalarının oluşturulması
Ülkedeki sosya-ekonomik yapıdan dolayı ekonomik faaliyetlere erişimi kısıtlı olanlara finansal desteklerin verilmesi hedeflenmiştir
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
9.3. Çevresel Kapsamdaki Stratejiler
Tarım Açıklama Uygulama
Vadesi (Yıl) Strateji Ç.1: Su kaynaklarının verimli kullanımının sağlanması
Alt Strateji Ç.1.1
Tarımsal su altyapısının iyileştirilmesi
Ülkedeki su kaynaklarının %74’ü tarımsal sulamada kullanılmaktadır ve tarımsal sulamada kayıp oranı yaklaşık %51’dir. Taşıma yöntemleri değiştirilerek ve modern sulama yöntemleri kullanılarak su kaynaklarının verimli kullanılması sağlanacaktır
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
Alt Strateji Ç.1.2
Doğal Su Kaynakları, Sanayi, Şehir Su altyapılarının İyileştirilmesi ve rezervlerin artırılması
Tarımsal sulamadaki gibi şehir sularının taşımasında da kayıp oranları yüksektir. Kayıplar azaltılarak su kaynak verimliliği artırılacaktır. Atık suların
temizlenmesi ile çevreye verdiği zarar engellenecektir.
Dağınık yapıdaki su kaynakları biriktirilerek su rezervinin artırılması sağlanacaktır.
Göl vb su kaynaklarının kirlenmesi önlenerek biyoçeşitliliğin korunumu sağlanacaktır
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
Strateji Ç.2: Atıkların değerlendirilmesinin sağlanması
Alt Strateji Ç.2.1
Sanayi ve Tarımsal atıkların ekonomiye kazandırılması
Yönetim zorluklarından dolayı ekonomik değeri olsa da birçok endüstriyel ve tarımsal atık
değerlendirilememekte ve çevreye zarar vermektedir.
Atıkların ekonomik faaliyetlerde değerlendirilmesi ile çevreye verdikleri zarar engellenecek ve katma değer artırılacaktır.
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
Strateji Ç.3: İklim değişikliğine uyumun sağlanması Alt Strateji
Ç.3.1
Enerji tasarrufu uygulamalarının desteklenmesi
Enerji tüketiminin azaltılması sağlanarak karbon emisyonu azalacak ve maliyetlerin düşmesine katkı sağlanacaktır
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
Alt Strateji Ç.3.2
İklim değişikliğine uyum faaliyetlerinin desteklenmesi
İklim değişikliğine uyuma yönelik geliştirilen teknolojilerin, alınacak tedbirlerin finansmanında kullanılmak üzere finansman desteklerinin verilmesi hedeflenmiştir
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
Strateji
Ç.4: Gıda kayıplarının azaltılması
Alt Strateji Ç.4.1
Depolama/taşıma sistemlerinin iyileştirilmesi
Tarımsal ürünlerde hasat ve sonrasında önemli miktarda kayıplar oluşmaktadır. Kayıpların azaltılarak arzın artırılması, dolayısı ile karbon emisyonunun azalması, ürün birim maliyetlerinin düşmesi sağlanacaktıır.
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
Alt Strateji
Ç.4.2 Atıl ürünlerin değerlendirilmesi
Satış ve tüketim yerlerinde vaktinde değerlendirilemeyen ürünlerin bir merkezde toplanarak ekonomiye kazandırılması amaçlanmaktadır.
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)
Alt Strateji
Ç.4.3 Ekolojinin korunması Ekolojiye zarar verip, biyoçeşitlilik ve sürdürülebilirliği tehlikeye atan uygulamaların engellenmesi
sağlanacaktır.
Uzun Vadeli (3-10 Yıl)