Kırgızistan’ın Avantajlı Yönler

Yukarıda bahsedilen problemlerin mevcut olması Kırgızistan’da yatırım ikliminin tamamen kötü olduğu anlamına gelmez, problemler ile birlikte Kırgızistan diğer ülkelere nazaran bazı alanlarda avantajlı durumda olduğu da söylenebilir.

Bağımsızlığını aldıktan bugüne kadar Kırgızistan birçok ülke ile ekonomik, kültürel, siyasi ve diğer alanlarda ilişkilerde bulunmuş, uluslararası örgütlere üye olmuştur ve genel olarak Kırgızistan diğer Orta Asya ülkelerine göre açık, özgür, demokratik ülke olarak nitelendirilmektedir. BDT ülkeleri arasında birinci olarak Dünya Ticaret Örgütüne üye olmuştur. Bu ise birçok yönden yabancı yatırımcılara da avantaj sağlamaktadır. Malların ihracat ve ithalatında kolaylık sağlanmakta, maliyetlerini düşürmekte.

Kırgızistan Orta Asya ülkeleri içinde en açık, piyasa ekonomisini benimsemiş, devletin fazla müdahale etmediği bir ekonomik sisteme sahiptir. Kendi milli parasını BDT ülkeleri arasında birinci olarak çıkarmış ve döviz kurları serbestçe piyasada belirlenmektedir. Dövizin ülke dışı ve içine aktarımında diğer komşu ülkelere nazaran serbesttir. Ve herkes paralarını diğer döviz cinsine istediği zaman ve istediği miktarda piyasada değiştirebilmektedir. Özbekistan mesela bu konuda serbest sayılmaz, döviz alabilmek için devletin izni ve belli bankalarda ancak değiştirebilmektedirler.

Diğer önemli bir ekonomik etken fiyatların istikrarlığıdır. Bağımsızlığın ilk yıllarında hiperenflasyon olgusunu yaşasa bile son dönemlerde çok düşük enflasyona sahip bir ülke sayılmaktadır. Tabi bu etken devamlı kalacağı anlamına gelmez, ama

yıllar itibariyle bir perspektif çizildiğinde bu koşul yatırımcı önünde bir iyi gösterge sayılabilir.

Mevzuatın istikrarsızlığı bir negatif etken yaratmakla birlikte hükümet mevzuatların devamlı iyileşmesi çabasındadır, buna ek olarak birçok devletten bağımsız kurumlarının ve muhalefetin olması ve onların her zaman gerek ekonomik, gerekse siyasi konuda tartışmada bulunmaları hükümetin onların görüşlerini dikkate alarak yasa çıkartmalarını sağlamakta.

Coğrafi olarak dağlı ülkesi sayılması bir yandan turizm gibi sektörlerin gelişmesine elverişli olabilir ve bunun yanında yan sektörlerin de gelişmişliğini sağlanabilir. Araştırılmış ve mevcutluğu ispatlanmış doğal kaynakları da vardır, ve devlet tarafından gerekli altyapı yatırımların yapılması halinde yatırımlar için elverişli sayılabilir.

Sovyetler döneminde Kırgızistan’da okuma yazma oranı %99 oluşturduğu, eğitimli işgücünün bulunduğu ülke sayılırdı. Geçiş döneminde diğer ülkelere beyin gücü olmuşsa da kaliteli işgücü oranı yüksek kalmaktadır ve aynı zamanda ülkede işgücü maliyetleri düşük sayılmaktadır. Bu da yabancı sermaye yatırımcıları için avantaj olarak görülebilir.

SONUÇ

Bu araştırmada geçiş sürecinde Kırgızistan ekonomisi ve gelişimi için yabancı sermayenin önemi ve rolü, yatırım ikliminin değerlendirilmesi, karşılaşılan problemler ve çözüm önerileri anlatılmıştır. Araştırma üç bölümden oluşmuştur. İlk bölümde genel olarak geçiş ekonomileri ve geçiş sürecinde onların makroekonomik performansı, bağımsızlık sonrası Kırgızistan’ın sektörel bazda ele alınarak genel ekonomik durumu anlatılmıştır. İkinci bölümde Kırgızistan’da yabancı sermaye yatırımlarının kurumsal amaçları ve hukuki düzenlemeleri ele alınarak ülkede yatırım ortamı ve uygulanan yatırım politikası incelenmiştir. Ayrıca ekonomiye çok katkısı görülen yatırım türleri ve boyutlarında da söz edilmiştir. Son bölümde Kırgızistan’da yabancı sermaye yatırımı geleceği perspektifi içinde ülkenin yatırım iklimi, temel sorunları ve ülkenin avantajlı yönleri analiz edilmiştir.

Ne kadar yabancı sermaye yatırımlarının ekonomideki rolünün büyüklüğü önemle vurgulanmışsa da bu alanda çalışmalar maalesef yeterli görülmemektedir. Bu bağlamda yapılması gerekenler ülkeye yabancı sermaye yatırımlarını çekebilme faaliyetleri bu alandaki olumsuzluklar dikkate alınarak devam etmeli ve yatırımcılar için iyi bir iklim yaratılmalıdır. Önceki bölümlerde de önemle vurgulandığı gibi yatırım alanındaki problemlerin çözümü direkt olarak ülkenin makroekonomik göstergelerine yansıyacaktır. Bu bağlamda yapılması gereken önemli adımlar yabancı sermaye yatırımlarının ülkenin ekonomik strateji planlamasındaki yeri ve önemi belirtmekle birlikte, reel adım olarak yatırım ikliminin iyileştirilmesini sağlamaktır.

Yabancı sermaye yatırımlarını çekmedeki önemli etkenlerdin biri olarak ülkenin coğrafik yapısı olduğu belirtilmişti. Çünkü yatırımı gerçekleştirecek olan yabancı yatırımcı için üretim sonrası en önemli sorun ürünlerin pazara ulaştırılması ve pazarlama sorunudur. Kırgızistan’ın nüfusu yabancı yatırımcı için talep yaratabilecek seviyede değildir. Yeterli seviyede olmayan ülke nüfusuna birde komşu ülkelerin içinde bulundukları ekonomik ve siyasi istikrarsızlık da eklenince Kırgızistan’ın yabancı

sermayeyi çekme başarısı konusunda daha etkin politikalara ve alanlara yönelmesi gerekmektedir. Bu açıdan bölgede oluşturulacak ikili veya çoklu yatırıma anlaşmaları ve avantajlı serbest ticaret bölgeleri önem arz etmektedir.

Daha öncede açıklandığı gibi, başarılı ülkelerde göze çarpan önemli gelişmelerden bazıları, altyapı yatırımlarının hızlı bir şekilde tamamlanması, ticaret’in gerçekleştiği bir çok ülke ile çifte vergilendirme andlaşmalırı gerçekleştirilmesi, yabancı yatırımcıya mülk edinme, yatırım garantisi, kar transferi ve vergi oranlarında istikrarlı olunma hususlarında garantilerin verilmesi olmuştur. Fakat Kırgızistan’da bu hususlarda yabancı yatırımcıya garantilerin 1997 yılında yürürlüğe giren yabancı yatırımlar hakkındaki kanuna kadar, vergi oranlarındaki yabancı yatırımcı aleyhine çok sık görülen değişmeler, halkın yabancı yatırımcıya olan tutumu ve vergi memurlarının sebepsiz ve vakitsiz yatırımcıları teftiş etmeleri özellikle 1997 yılına kadar genel trend olmuştur. 1997 öncesi yaşanan olumsuz gelişmeler yabancı yatırımcıların ülkeyi yatırım yapmaya yeterli görmemelerine ve mevcut olan yatırımcılarında terk etmelerine sebep olan etkenlerden biriside ülkede yüksek seviyede olan yolsuzluktur. Yolsuzluk olarak sadece bizzat maddi menfaat olarak değil, buna iş ahlakını da (işe vaktinde gelme, verimlilik yüksekliği, yaratıcı olma gibi) eklemek gerekir.

Bilindiği gibi yabancı yatırımcı ilk önce yatırım yapacağı ülkede siyasi ve ekonomik istikrar ister. İstikrar gelecek garantisi sağlar.Yatırımcı gelecek garantisi göremezse riske girmeyeceği açıktır. Dolayısıyla yabancı yatırımcı için verimli olan birçok alan Kırgızistan’da mevcut olduğu halde hedeflenen seviyeye gelinememesi yukarıda sayılan sebeplerle açıklanmaktadır. Yatırımcıya mülk edinme, güvenlik garantisi, kar transferi, idari istikrar ve vergi kanunları hususunda garanti verildiği takdirde yabancı yatırımcıları çekme başarısı göstermiş ülkelerin seviyesini yakalama hiç de güç olmayacaktır.

Bu genel sonuçlara göre, Kırgızistan ekonomisinde yabancı sermaye yatırımlardaki dalgalanmaların önlenebilmesi için istikrarlı siyasi ve ekonomik

politikaların izlenmesinin yanında, temel haklarının güvence altına alınması, yabancı yatırımcılar için güven verici yatırım iklimlerinin oluşturulması zorunludur. Bu çalışma çerçevesinde yapılan ikili görüşmelerde yabancı yatırımcıların genel kanaati hükümet organlarının yatırım süreci içerisinde izlenen bürokratik engellerin asgariye indirilmesi, suiistimallerin ortadan kaldırılması ve istikrarlı ekonomik ve siyasi politikaların izlenmesi gerektiği yönde olduğudur.

KAYNAKÇA

A. EGELİ ve Ö. S. Emsen; “Geçiş Ekonomilerinin Makroekonomik Performansları ve Kırgızistan Üzerine Bir Değerlendirme”, Küreselleşme ve Geçiş Ekonomileri Uluslararası Sempozyumu, 2 - 4 Mayıs, Bişkek, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Kırgızistan, 2002, s.43

ARTIKBAEV O; Kırgızistan Ekonomisine Yabancı Yatırımı Çekme ve Kullanımındaki Problemler, Bişkek, 2002.

BAKTIGULOV Djumadil Sapaloviç: Kırgızistan Köylerinin Sosyal Gelişmesi. (1928- 1940)

BALCILAR, M., (2002), “Geçiş Ekonomilerinin Büyüme Etkinliklerinin Bir Değerlendirmesi”, Manas Üniversitesi Küreselleşme ve Geçiş Ekonomileri

Uluslar arası Sempozyum Bildirileri içinde, 2-4 Mayıs Bishkek BEKZAT, MADANBEKOV: Investor’s Survey, Investment Now Dergisi BELGELERLE SOVYET KIRGIZİSTAN :1917-1967. ( Frunze, 1983)

BİYALİEV A.B; “KR’nın Ekonomikasına İnvestitsiyalardı Tartuu Üçün Kanday Cagımduu Şarttardı Tüzüü Kerek?”, Bişkek 2003.

CENTRAL ASIAN JOURNAL, Number 2. Bişkek 2007

DELİKTAŞ E., (2002), “Kırgızistan’da Özelleştirme Süreci”, Manas Üniversitesi Küreselleşme ve Geçiş Ekonomileri Uluslararası Sempozyum Bildirileri 2-4 Mayıs Bishkek.

FISCHER, S. ve SAHAY, R., (2000), “The Transiton Economies After Ten Years”, NBER Working Paper no:7664.

FISCHER, S., R. SAHAY ve C.A. VEGH, (1996), “Stabilization and Growth in Transition Economies: The Early Experience”, Journal of

FİLATOV, Geçiş Sürecinde Endüstri Ekonomisinde Yatırım Politikasının Problemleri, Voprosy ekonomiki, 1995.

GAMZE K. GÜNGÖRMÜŞ; Sovyetler Birliği’nin Dağılmasından Sonra Kırgızistan: Sorunlar Yeditepe Üniversitesi, 2005. İSMAİL ADEM; 2005

http://abmankara.org.tr/ulkeler/Kirgizistan%20Ulke%20Raporu.doc KERİMKUL OROZALİYEV: Kırgız Halkının Tarihi Tecrübesi, Sosyalizme Geçiş

Dönemi Kapitalizm Dâhil. ( Frunze, 1974) KIRGIZ RESPUBLİKASI, Cokorku Keneştin Carçısı, (2003) KIRGIZİSTAN EKONOMİSİ XXI Yüzyılın Başında, Bişkek, 2003

KIRGIZİSTAN EKONOMİSİ, Kırgız-Türk Manas Üniversitesi, Bişkek,2003 KIRGIZİSTAN ULUSAL İSTATİSTİK KOMİTESİ, yıllık rapor 1991–2007

KOYÇUMANOV, Bobuşev; ‘Sovyet Sonrası Orta Asya Geçiş Ekonomilerinin Sorunları ve Entegrasyonun Geleceği’ s.17

KR JANI PERSPEKTİVALARI: 2010-ga çeyin Önüktürüünün Komplekstüü

Negizderi, Bişkek 2001

KIRGIZİSTAN EKONOMİSİ : Durumu ve Büyüme sorunları, Bişkek,2004 MEHMAET YÜCE; 2004, http//www.isguc.org.are_view.php?ex=192 RAFİS ABAZOV; Bağımsız Kırgızistan: Geçiş Politikaları. Türkler C.19:

Ankara, 2002. s.510

RAMAZAN GÖKBUNAR; Dünya Bankası’nın Yoksulluğa Karşı Politikaları: Kırgızistan Örneği. Celal Bayar Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 2004.

http://www.tdcif.org/sempozyum/poster/2.doc SABIR ATTOKUROV: Kırgızistan’ın Sanayi Tarihi. ( Frunze, 1971).

SELDA ÖZDENOĞLU; Ekonomik, Ticari ve Teknik İşbirliği Daire Başkanlığı Başbakanlık Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı Kırgız Cumhuriyeti, Temmuz 2005.

ŞEA, A; Ekonomik reformlar ve Kırgızistan’da yabancı yatırımlar, Reforma dergisi, 2004.

TANDIRCIOĞLU, H., (2002), “Geçiş Ekonomilerinde KİT’ler ve Özelleştirme”, Manas Üniversitesi Küreselleşme ve Geçiş Ekonomileri

Uluslararası Sempozyum Bildirileri. 2-4 Mayıs Bishkek TURAR Koichiev : “The Economy of Kyrgyz Republic on the Way of Reforms”

2001 Bishkek, s.141-149

TURAR Koichiev: İlim Jana Bilim Bulagı, Reforma Jolunda Kırgızstandın

Ekonomikası, Bişkek, Sentr Ekonomiçeskih i Sotsiyalnıh Reform: Programma razvitiya i razmeşeniye otrasley ekonomiki Kırgızskoy Respubliki, Bişkek, 2004

TURAR Koichiev; Sovyet Sonrası Yeniden Yapılanma, Teori, İdeoloji Ve Realiteler. KTMÜ Yayınları:23, Bişkek 2002. TÜLİN CANBAY; 2003, Kırgızistan’da Dış Borç Ve Borç Yönetimi Sorunu

Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi

http://www.tdcif.org/sempozyum/poster/6.doc

YAMAN, Şakin, (1999), “Eski Sosyalist Devletlerde Ekonomik Dönüşümün 10 Yılı”, Jeo Ekonomi dergisi.

YUGAY, L; Kırgızistan’da yatırım politikası, Toplum ve Ekonomi, Bişkek, 2002 YUSUF ABDRAHMANOV: 1916. Stalin’e Mektuplar. ( Frunze, 1991)

Internet Kaynakça TİKA, 2005. http://www.tika.gov.tr/Dosyalar/Kıgızistan.doc DEİK, http://www.deik.org/bultenler/200415105022kirgizistan-ekim2003.pdf http://www.spf.gov http://www.worldbank.org http://www.stat.kg