Kıraat İlmiyle İlgili Eserleri :

Babasından kalan bir miras olan kıraat ilmindeki kabiliyeti neticesinde birçok önemli eser telif etmiştir. Hem babası hem de dedesinin Kıraat ilmiyle meşgul olmaları onun da bu ilimde ilerlemesine etki etmiştir.106 _{Ayrıca müellifimiz Yusuf Efendizâde, kıraat ilmiyle}

ilgilenenlerin zorlandığı konuları açıklamış ve kendine ait “Îtilâf Mesleği”107 _{ismiyle kıraat}

ilmi ile ilgili bir meslek oluşturmuştur.108 _{Önemli eserlerini kısaca tanıtalım:}

103 _{Yusuf Efendizâde, Nefhatü’l-Fâtiha fî Tesfsîri Sûrati’l-Fâtiha, Süleymaniye ktp., Reşid Efendi, 44,} vr. 2a.

104 _{Yusuf Efendizâde, Bezlü Nakdi’l-Efkâr li Mutâleâti Metâli’i’l-Envâr, Süleymaniye ktp., 178, vr.,} 123a.

105 _{Bu konuda Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Akademisyenlerinden Ali Öge’nin}

18. Yüzyıl Osmanlı Âlimlerinden Yusuf Efendizâde’nin Kıraat İlmindeki Yeri isimli eseri, ihtiyaç

duyanların bakması gereken önemli bir eserdir. 106 _{Öge, a.g.e., s. 64.}

107 _{Kıraat ilmindeki ihtilâflar ile ilgili olan bu ilmi müellif şu şekilde tarif eder: “Bizim mesleğimizde,} (kırâatın) ruhsat ciheti değil, azîmet ciheti ihtiyar edilmiştir.” Yani Tarîklere yer veren eserlerde, ihtilâflar daha çok olduğundan, tedrîsâtı güçlendirmekte, kırâat okutan ve okuyan kimseyi daha fazla mesâiye sevketmektedir. Dolayısıyla bu usûle 'azimet yolu denilmektedir. Yusuf Efendizâde,

el-Îtilâf fî Vucûhi’l-İhtilâf, Hacı Selimağa Ktp., 4, vr., 3b.

a) el-Îtilâf fî Vucûhi’l-İhtilâf

Yusuf Efendizâde’nin kırat ilmiyle alakalı en meşhur kitabıdır. Kıraat ilmindeki önemli konuları âyet örnekleriyle ele alan bir eserdir. Müellifimiz bu eseri kaleme alış sebebiyle ilgili şunları söylemiştir: “Eimme-i aşera kıraatlarındaki bir takım vücûh ve rivâyet ihtilaflarını kapsayan bazı âyetleri Kur’an sûreleri tertibine göre toplamayı uzun süredir düşünüyordum ve bunu Tayyibe-i Neşr tarîki ile yapmayı tasarlıyordum. Allah’a tevekkül ederek ve bütün işlerimde O’ndan yardım dileyerek bu işe giriştim ve yazdığım bu küçük esere de el-Îtilâf fî Vucûhi’l-İhtilâf ismini verdim.109”

Eser, hicri 1141 yılında tamamlanmış ve 1146 senesinde bir talebesi tarafından istinsâh edilmiştir.110

Bu eser hicri 1290 yılında İstanbul’da Arif Efendi Matbaası’nda basılmıştır. b) Risâle fî Ecvibeti Mesâil Mimmâ Yete’alleku bi Vücûhi’l-Kur’an Yusuf Efendizâde, sılâ, ibdâl, nakl, sekt gibi konuların kıraat vecihlerine nasıl uygulanacağını anlattığı bu eserini yazma sebebini şöyle belirtmiştir: “Vezir Ebû Nâilî Abdullah Paşa (ö. 1171/1758)’nın111 kıraat vecihleri ile ilgili bana birçok soru yöneltmesi üzerine Allah’a sığınarak bu eseri yazmaya karar verdim.112_”

c) Risâle fî Halli Ba’zı’l-İşkâlât

Müellifimiz Yusuf Efendizâde Abdullah Hilmi Efendi, Risâle fî Halli Ba’zı’l-

İşkâlât, ismini verdiği bu risalesinde, Şatıbiyye ve Teysîr tarikleriyle okunan

âyetlerde kıraat öğrencilerinin sıkıntıya düşüp zorlandıkları ve az bir gayretle giderilmesi mümkün olan sorunları gidermek maksadıyla kaleme almıştır.113

109 _{Yusuf Efendizâde, el-Îtilâf fî Vucûhi’l-İhtilâf, 4, vr., 1b.} 110 _{Yusuf Efendizâde, el-Îtilâf fî Vucûhi’l-İhtilâf 4, vr., 86 ab.}

111 _{Osmanlı sadrazamıdır. İstanbul’da doğdu. Hac için Mekke’ye giderken hastalanarak yolda vefat} etti. Naaşı Medine’de Hz. Hatice’nin kabri yanına defnedildi. (Daha geniş bilgi için bkz. İpşirli, “Abdullah Nâilî Paşa”, DİA, I, 124.)

112 _{Yusuf Efendizâde, Risâle fî Ecvibeti Mesâil, Fatih Ktp., 68/4, vr., 28b-29a.}

d) Risâle fî Reddi’l-Kırâe bi’ş-Şevâz

İstanbul’daki camilerde, mescitlerde ve ders halkalarında, kıraat vecihlerinden şâz kıraatın okutulmasının yaygın bir hale gelmesi neticesinde, bu sorunu halletmek maksadıyla yazmıştır. Kendisi bu amacından şu sözleriyle bahseder: “ İstanbul’da bazı camii, mescid ve ders halkalarında yaygınlaşmaya başlayan şâz kıraat vecihlerinin okunmasına karşı İslam âlimlerinin konuya yaklaşımını ve bu konuda söyledikleri sözleri özetlemek, bununla birlikte Kur’an’ın korunmasını sağlamak ve böylece Kur’an’ın şefaatine mazhar olmak, Allah’ın rızasını kazanmak için bu risaleyi yazdım.114_”

e) Risâletü’r-Reddiyyât fi’d-Dât

Bu küçük risale, Saçaklızâde’nin “dât” harfi ile olan görüşlerine bir reddiye niteliğinde yazılmış önemli bir eserdir. Çünkü kıraat ilminde bu harf üzerinde sürekli bir tartışma olmuştur. Saçaklızâde bu harfin tarifini, “dâd-ı mu’ceme zây-i mu’cemeye benzer”, şeklinde yapmıştır. Müellifimiz Yusuf Efendizâde de bu harfin tarifini, “bu iki harf her ne kadar birbirine benzese de, her harfi bir diğerinden ayıran bir özellik vardır ve bu iki harf farklı harflerdir” şeklinde yapar.”115

f) Meseletü Âlâne fî İlmi Vucûhi’l-Kur’an

İstifhâm hemzesi ile harf-i ta’rif arasında kalan vasıl hemzesinin özelliğinden ve farklı kıraat imamlarına göre, bu tür kelimelerin okunuş vecihlerini konu edinen bir risaledir.116

Müellifimizin ayrıca, Risâle fî Vakfi’l-Hemze ismiyle aynı konuda başka bir eseri de vardır.117

114 _{Yusuf Efendizâde, Risâle fî Reddi’l-Kırâeti bi’ş-Şevâz, Fatih Ktp., 532/2, vr., 43b.}

115 _{Yusuf Efendizâde, Risâletü’r-Reddiyyât fi’d-Dât, Süleymaniye Ktp., Hamidiye, 1261/7, vr., 74a.} 116 _{Yusuf Efendizâde, Meseletü Âl-âne fî İlmi Vucûhi’l-Kur’an, Süleymaniye Ktp., Lâleli, 22/3, vr.,}

97b-106b.

117 _{Yazma nüshaları için bkz. Yusuf Efendizâde, Risâle fî Vakfi’l-Hemze, Süleymaniye Ktp., Mihrişah} Sultan, 2, vr., 150-161.

g) Risâle fî Tahkîki Ba’zı Vucûhi’l-Kırâe fi’ş-Şâtıbiyye

İmam Şâtıbî’nin yazmış olduğu, Hırzü’l-Emânî ve Vechü’t-Tehânî isimli iki ayrı eserlerindeki bazı beyitlerin şerhi olarak kaleme aldığı küçük bir risâledir.118

h) Risâle fî Beyâni Merâtibi’l-Med

Kıraat ilminin önemli konularından biri olan, med konusunu geniş bir şekilde ele alan eserdir.119