Kıdem ve İhbar Tazminatı

3.3.1. Kıdem Tazminatı

Kıdem tazminatı, işçinin çeşitli sebeplerle iş yerinden ayrılırken işveren tarafından iş kanunu gereğince işçiye vermiş olduğu bir tazminat şeklidir.

Kendi isteğiyle işten ayrılan işçi, kıdem tazminatına hak kazanamaz. Kıdem tazminatının söz konusu olabilmesi için tam bir yılın dolması gereklidir.

Kıdem yılı 365 gün kabul edilir. Kıdem tazminatının hesabında bir güne isabet eden tutar bulunurken bu süre dikkate alınır.

Kıdem tazminatında en önemli konu çalışma süreleridir. Çalışma sürelerinin yanında işçiye sağlanan sosyal haklar da kıdem tazminatı hesabında önemli rol oynar. Ancak sosyal hakların süreklilik arz etmesi gerekmektedir.

Aynı işverene bağlı olarak birden fazla iş yerinde çalışan işçinin hizmetleri birleştirilir.

Kıdem tazminatı karşısında, iş yerinin devri yapılsa bile eski işveren ve yeni işveren birlikte sorumludurlar.

Kıdem tazminatı, bir çalışanın işverene gösterdiği sadakatin ve iş yerine verdiği emeğin karşılığıdır. Bilhassa uzun yıllar aynı iş yerinde çalışan personel için bu tazminat,

üzerine hayaller kurulmaya başlanan bir meblağa ulaşır.Fakat burada dikkat edilmesi gereken husus, iş mevzuatına aykırı bir hareketle yılların birikiminin heba edilmemesidir. Bu yüzden, iş akdi hangi hallerde son bulursa kıdem tazminatı alınabilir, hangi hallerde alınamaz, bunların iyi bilinmesi gerekir.

 Çalışan, işveren tarafından, ahlâk veya iyi niyet kurallarına aykırı bir durumu tespit edilmediği hâlde işten çıkarılırsa,

 Çalışan, sağlık sebepleri ya da işverenin ahlâk veya iyi niyet kurallarına aykırı hareketini gerekçe göstererek veyahut da zorlayıcı sebeplerle işi bırakırsa,

 Askerlik görevi dolayısıyla işten ayrılırsa,

 Emekliliğe hak kazanır ya da emeklilik için gerekli prim gün sayısı ile sigortalılık süresini doldurursa,

 Kadın çalışanlar evlendikten sonra bir (1) yıl içerisinde işi bırakırsa,

 Çalışan vefat ederse yine hak sahipleri de kıdem tazminatına hak kazanmış olur.

Kıdem Tazminatının Hesaplanması

 İşçinin işe başladığı tarihten itibaren iş sözleşmesinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir.

 Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.

 İşçilerin kıdemleri, hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik iş yerlerinde çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanır.

 İş yerlerinin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir işverenden başka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli halinde işçinin kıdemi, iş yeri veya iş yerlerindeki iş sözleşmesi sürelerinin toplamı üzerinden hesaplanır.

 Aynı kıdem süresi için bir defadan fazla kıdem tazminatı veya ikramiye ödenmez.

 Kıdem tazminatının hesaplanması son ücret üzerinden yapılır.

 Parça başı, akort, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hâllerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur.

 Son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, tazminata esas ücret, işçinin işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.

 Kıdem tazminatının yıllık tutarı, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi olan en yüksek Devlet memuruna 1 hizmet yılı için ödenecek azami (en yüksek) emeklilik ikramiyesini geçememektedir.

 Kıdem tazminatının tavanı her yıl 6 ayda bir değişmektedir.

ÖRNEK

Kıdem tazminatı almayı hak eden bir işçinin 5 yıl 4 ay 10 gün hizmeti bulunmaktadır. İşçinin son ay brüt ücreti 3.000 TL’dir. İşçiye yılda iki aylık brüt maaş tutarında ikramiye verilmektedir. İşçi kıdem tazminatını aşağıdaki şekilde hesaplayacaktır.

İşçinin aylık brüt maaşı : 3.000 TL

İşçiye yapılacak 18.762,56 TL kıdem tazminatı ödemesinden sadece 0,0759 (0%7,59) oranında (142,41 TL) damga vergisi kesilecektir. Kıdem tazminatı ödemesinden gelir vergisi kesilmez.

NOT: 01.07.2017-31.12.2017 arası kıdem tazminatı tavanı 4.732,48 TL’dir. Altı aylık dönemler itibariyle tutarlar değişmektedir.

3.3.2. İhbar Tazminatı

Çalışanların işten ayrılırken alabilecekleri bir diğer hak da ihbar tazminatıdır. İhbar tazminatı sadece işveren tarafından çalışana ödenen bir yükümlülük değil aynı zamanda çalışanların da bazı durumlarda işverene ödemeleri gereken bir tazminattır. İhbar tazminatında amaç, çalışanın ya da işverenin işi bırakma ya da işten çıkarma niyetlerini

 3 yıldan fazla süren iş ilişkisinde 8 hafta önce işçi işi bırakacağı, işverense işten çıkaracağı bilgisini karşı tarafa iletmesi gerekir. Aksi halde bu sürelere uymayan taraf (ister işçi olsun ister işveren) karşı tarafa bildirim süresi tutarındaki ücreti ödemek zorundadır.

2-4-6-8 haftalık ihbar süreleri içerisinde işveren, çalışana yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. Bu iznin süresi günde iki saatten az olamaz ve işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir. İşveren yeni iş arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücret işçiye ödenir. İşveren, iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırırsa, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı öder.

Kendi isteğiyle işten ayrılan işçi ihbar tazminatına hak kazanamaz.

İhbar tazminatı üzerinden gelir vergisi ve damga vergisi kesintisi yapılır.

Belirsiz süreli iş sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir.

İhbar Tazminatı Hesaplaması

İşçi veya işveren, hizmet sözleşmesini bildirim sürelerine uymadan sona erdirirse, bildirim sürelerine ait ücret tutarını ihbar tazminatı olarak öderler. İhbar tazminatı, işçinin hizmet süresine bakılarak hesaplanır.

Bu süreler asgari olup sözleşme ile artırılabilir. Fazla mesai ücreti, genel tatil ücreti ve hafta tatili ücreti gibi ücretler, ihbar tazminatının hesaplanmasında dikkate alınmaz.

İhbar süreleri haftalıktır. Bir hafta yedi (7) gün kabul edilir.

ÖRNEK

İhbar tazminatı almayı hak eden bir işçinin 5 yıl 4 ay 10 gün hizmeti bulunmaktadır.

İşçinin son ay brüt ücreti 2.400 TL’ dir. İşçiye yılda iki aylık brüt maaş tutarında ikramiye verilmektedir. İşçi ihbar tazminatını aşağıdaki şekilde hesaplayacaktır:

3 yıl ve üzeri çalışma süresi için 8 hafta üzerinden hesaplama yapılmalıdır.

2.400 x 2 = 4.800 TL

Kesintiler toplamı = (781+39,5)= 820,5 TL Net ihbar tazminatı = (5208-820,5)= 4.387,5 TL