Sosyal Bilgiler dersi insanların yaĢantılarını yakından ilgilendiren konu alanları ile iç içedir. Sosyal Bilgiler ile bireyin bir kimlik kazanarak topluma kendisini ait hissetmesi, demokratik değerleri benimsemesi, insanlığı ilgilendiren olaylara karĢı duyarlılık sahibi olması ve bu olayların çözümü için fikir üretebilen aktif vatandaĢlar olarak yetiĢtirilmesi hedeflenmektedir. Sosyal Bilgiler‟in temel alanı; küresel değerlerin aktarımı, aktif vatandaĢlık, zaman/tarih ve yöntemdir. Etkili ve etkin bir vatandaĢ olmak için gerekli donanıma Sosyal Bilgiler sayesinde sahip olan öğrenci yaĢadığı dünya ile arasında bağ kurar. Sosyal bilimlerin merkezindeki insan çevresindeki değiĢimlersen etkilenmektedir. Bu sosyal etkilenmeler eğitim sistemlerine de yansımaktadır.
Etkili, verimli, sorumlu, bilgiye ulaĢan ve bilgiyi kullanan bireyler yetiĢtirmek günümüz eğitim sisteminin ve Sosyal Bilgiler‟in temel amacıdır. Demokrasiye duyarlı, eĢitlikçi, daha kaliteli, eğitim bilimlerindeki öğrenme-öğretme alanlarında meydana gelen değiĢikliklerin uygulanabildiği, bilimsel ve teknolojik geliĢmelere uygun, küresel değerler içerisinde birey ve ulus bazında konumunu bilen öğrencilerin yetiĢtirilmesi için programda değiĢiklik yapılmaktadır (Doğanay, 2003). Milli Eğitim Bakanlığı 2005 yılında yapılan değiĢikliği dünyada yaĢanan değiĢim ve geliĢmeler uzantısında, Avrupa Birliği‟nin değiĢim normlarını ve eğitim anlayıĢını, ihtiyaç analizi sonuçlarını da dikkate alarak uygulamıĢtır. Küresel etkiler ile Ġlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programı‟nda yer alan söylemler (MEB, 2005a):
35
Her öğrencinin birey olarak kendine özgü bir yapısı olduğu kabul edilmiĢtir. Öğrencilerin fiziksel ve duygusal olarak sağlıklı ve mutlu bireyler olarak yetiĢtirilmesi hedeflenmiĢtir.
Öğrenmeyi öğrenmenin esas alındığı; bilgi, beceri, değer ve kavramlar yer almaktadır.
Öğrenciler; düĢünmeye, soru sormaya, merak etmeye ve araĢtırma yapmaya yönlendirilmektedir.
Milli değerlerin ve kimliğin merkezinde evrensel değerlerin tanınarak benimsenmesine önem verilmiĢtir.
Toplumsal sorunlara karĢı duyarlı, haklarının bilincinde olan ve sorumluluklarını yerine getiren bireylerin yetiĢtirilmesi hedeflenmiĢtir.
Öğrenme süreci içerisinde öğrencilerin kendi deneyimlerinden yararlanmaları ve çevre ile etkin iletiĢim kurmalarına olanak sağlanmaktadır.
Öğrencilerin kendi kültürel değerleri çerçevesinde ruhsal, ahlaki ve sosyal boyutta geliĢmesi hedeflenmektedir.
Eğitim sistemleri pek çok unsurun bir araya gelmesiyle oluĢan bir bütündür. Bu bütünlük dinamik bir yapıdadır. Ġnsanı ve toplumu etkileyen bu sistem değiĢim ve dönüĢüme sürekli olarak açıktır. 21. yüzyılda yaĢanan değiĢimler bireylerden beklenen nitelikleri de değiĢtirmiĢtir. Sosyal Bilgiler Öğretim Programı yaĢanan değiĢim ve geliĢimleri göz önünde bulundurarak bu beklentileri karĢılamak amacını taĢımaktadır.
2.1.6. Küresel Bağlantılar Öğrenme Alanı
Öğrenme alanı, birbiri ile bağlantılı olan beceri, tema, kavram ve değerlerin bir bütün olarak ele alındığı öğrenmeyi organize eden yapıdır. Öğrenme alanları ünitelerin bilimsel içerikle ilgili sınırlarını belirlemektedir (Yazıcı ve Koca, 2008). Sosyal Bilgiler ünitelerinin içeriğinin belirlenmesinde öğrenme alanları ders kitabı yazarlarına ve program geliĢtirmecilere yardımcı olmaktadır. Öğrenme alanları belirlenirken Amerikan Ulusal Sosyal Bilgiler Konseyi‟nin temalarından yararlanılmaktadır (Ata, 2006).
Sosyal Bilgiler Öğretim Programı‟nda 4. Sınıftan 7. sınıfa kadar devam eden öğrenme alanları bir ya da birden fazla akademik disiplini içerebilmektedir. Örneğin; “Birey ve Toplum,” psikoloji ve vatandaĢlık bilgisini; “Kültür ve Miras” antropoloji, tarih ve vatandaĢlık bilgisini içermekte iken; “Bilim, Teknoloji ve Toplum” ve “Küresel Bağlantılar” disiplinler arası
36
alanlardır. Sosyal Bilgiler dersi dokuz öğrenme alanı çerçevesinde yapılandırılmıĢtır. Bu alanlar:
1. Birey ve Toplum
2. Kültür ve Miras
3. Ġnsanlar, Yerler ve Çevreler 4. Üretim, Dağıtım ve Tüketim
5. Zaman, Süreklilik ve DeğiĢim 6. Bilim, Teknoloji ve Toplum
7. Gruplar, Kurumlar ve Sosyal Örgütler 8. Güç, Yönetim ve Toplum
9. Küresel Bağlantılar (MEB, 2005a).
KüreselleĢme olgusu, dünya ülkelerini ve toplumlarını kültürel, ekonomik, sosyal ve siyasi alanda etkilemiĢ ve yenileĢmeyi beraberinde getirmiĢtir. Eğitim alanında yapılan reformlar bu yenileĢmelerden biridir. Dünya düzeni her geçen gün farklılaĢmaktadır. Bireylere farklılıklara saygı duyma, farklı kültürleri anlama küresel bilinç kazanarak çatıĢma ve ayrıĢmaları önleme yönünde beceri ve bilinç kazandırılması gerekliliği eğitim politikalarında değiĢikliklere neden olmuĢtur. Ġstenilen vatandaĢ profilinin yetiĢtirilmesi için Türkiye‟de de eğitim programlarında yenilikler yapılmıĢtır (Günel ve Pehlivan, 2015). Bu bağlamda hazırlanan ve uygulamaya koyulan 2005 Sosyal Bilgiler Öğretim Programı‟nın temel yaklaĢımı; “Ġhtiyaçlar doğrultusunda dünyada yaĢanan geliĢmelere paralel olarak, öğretim programlarında yeni yaklaĢımlar dikkat çeker duruma gelmiĢtir. Bu nedenle program, tümüyle davranıĢçı yaklaĢımlardan öte, bilginin taĢıdığı değeri ve bireyin var olan deneyimlerini dikkate alarak, yaĢama etkin katılımını, doğru karar vermesini, sorun çözmesini destekleyici ve geliĢtirici bir yaklaĢım doğrultusunda yapılandırmayı önemseyen bir geliĢim göstermektedir. Bu yaklaĢımla öğrenci merkezli, dolayısıyla 12 etkinlik merkezli, Sosyal Bilgiler açısından, bilgi ve beceriyi dengeleyen, öğrencinin kendi yaĢantılarını ve bireysel farklılıklarını dikkate alarak çevreyle etkileĢimine olanak sağlayan yeni bir anlayıĢ yaĢama geçirilmeye çalıĢılmaktadır.”Ģeklindedir (MEB, 2005a, s.43).
Sosyal Bilgiler Öğretim Programı‟nda; ekonomi, tarih, antropoloji, coğrafya, vatandaĢlık ve sosyoloji olmak üzere altı sosyal bilim birbirleri ile bütünleĢtirilerek dersin içeriğini
37
oluĢturmaktadır. Yenilenen 2005 Sosyal Bilgiler Öğretim Programı‟nda dünyadaki geliĢmeler doğrultusunda meydana gelen küresel bağlantılara çağdaĢ bir içerikle yaklaĢılmıĢ, sınıf düzeylerine göre programda yer verilmiĢtir (ġimĢek, 2008). Programda yer alan Küresel Bağlantılar Öğrenme Alanı ve bu alanı destekleyen üniteler, öğrencilerin dünya üzerinde yaĢayan diğer insanlar ve kültürleri hakkında bilgi sahibi olmalarını desteklemektedir. Küresel Bağlantılar Öğrenme Alanı‟nda; kültürleri anlama ve saygı duyma, küresel sorunlar hakkında fikir sahibi olma ve dünyanın birbirine bağlantılı bir sistem olduğunun farkına varma gibi küresel eğitimi destekleyen unsurlar yer almaktadır (Açıkalın, 2010a).
Bilimsel ve teknolojik geliĢmelerle birlikte toplumlar arasındaki zaman ve mekan sınırı kalkmıĢ, iliĢkiler yoğunlaĢmıĢtır. Farklı bölgelerde ve coğrafi alanlarda yaĢayan insanların ekonomik, sosyal, siyasi ve kültürel iliĢkileri artmıĢtır. Bu iliĢkiler karĢısında öğrencilerin belirli bir bilince sahip olmaları gerekmektedir. Küresel Bağlantılar Öğrenme Alanı bu bilinci öğrencilere vererek, toplumlar arasındaki coğrafi, ekonomik, tarihi, siyasi gibi her türlü iliĢkilerle ilgili fikir sahibi olmalarını amaçlamaktadır. Ġlkokul 4. sınıf ve ortaokul 5. sınıf düzeyi öğrencileri Küresel Bağlantılar Öğrenme Alanı ile dünyanın farklı bölgelerinde bulunan ülkeleri tanıyarak bu ülkelerin genel özellikleri ile kendi ülkelerinin genel özelliklerini karĢılaĢtırma olanağına sahip olacaklardır. Ülkelerinin ekonomik kaynakları ile diğer ülkelerle yapılan ticarette bu kaynakların yerini ekonomiye ait konularla iliĢkilendirerek keĢfedeceklerdir. Ülkeler arasında yaĢanan ekonomik iliĢkilerin sebeplerini ve sonuçlarını sorgulayabileceklerdir. Dünya üzerindeki diğer insanların kültürleri hakkında fikirler edinerek baĢka ülkelerin kültürleri ile kendi kültürleri arasındaki benzerlik ve farklılıkları belirleyebilecek, diğer insanların yaĢamları ile alakalı olarak empati becerilerini geliĢtirebileceklerdir (MEB, 2005b).
Küresel Bağlantılar Öğrenme Alanı ortaokul 6. ve 7. sınıf düzeyi öğrencilerinin; sanat eserleri, düĢünce akımları, uluslararası etkinliklerin toplumlar arası etkileĢimdeki önemi, ülkesinin ekonomik ve doğal kaynakları ile diğer ülkelerle olan ekonomik iliĢkileri hakkında bilgi sahibi olmasını sağlamaktadır. Ayrıca; tüm dünyayı ilgilendiren çevre, sağlık, güvenlik gibi alanlarda meydana gelen olayların sebepleri ve sonuçları hakkında fikir geliĢtirmelerini, uluslararası kuruluĢların amaçlarını ve iĢlevlerini kavramalarını amaçlamaktadır. Diğer tüm öğrenme alanlarıyla iliĢkili olan Küresel Bağlantılar Öğrenme Alanı ile öğrenciler, geliĢen dünyanın gündemini takip eden, karĢılaĢtığı sorunlar karĢısında çözüm üretebilen bilinçli birey niteliği kazanacaklardır (MEB, 2005c).
38
2.1.6.1. Küresel Bağlantılar Öğrenme Alanı’nda Yer Alan Beceri, Değer ve