Küresel Krizin Yayılması

Eski kurallara göre üç misli mortgage verme yetkisini alan banka yöneticileri hemen işe koyuldular, konuta karşılık borç verme koşullarını esnettiler. Evlere talep artmaya başlayınca emlak piyasası da tırmandıkça tırmandı. Bankalar kanunlarındaki yeni düzenlemeden kendilerine pay çıkarmak isteyen Wall Street Bankalarının yatırım enstrümanları geliştirmekle görevli MBA diplomalı, cin gibi kurnaz kurmayları hemen işe koyuldular. Bankerler, mortgage firmalarına, yapılan mortgage kontratlarının birkaç yüzünü bir araya getirip mortgage kredilerine dayalı kâğıtlar oluşturarak paketler halinde yatırımcılara, emeklilik paylarına pazarlayabileceklerini vurguladılar. Bu süper teklif tasarruf bankacılarının çok işine geldi. Artık borç verirken krediyi alanın, borcu geri ödeyip ödeyemeyeceğinin kıymeti yoktu, nasılsa ipotek kontratları, Wall Street simsarları tarafından ipotekli borç senetleri “Mortgage Backed Securities” adı altında tahvile çevrilip satılacaktı. Bankalar mortgage borç anlaşmasını yapar yapmaz, borç kontratını derhal diğer finansal kurumlara ya tahvil ya da sentetik türev formülüyle devrettikleri için, yapılan borç işlemi bilançolarına yazılmıyor ve dolayısıyla banka kanunlarının emrettiği minimum rezerv kurallarına uymaya da gerek kalmadığından, başka bir müşteriye yeniden ipotekli borç vermeye devam ediliyordu (Erolgaç, 2009:16).

2007 yılının ikinci yarısından itibaren ABD eşik-altı ipotekli konut finansmanı piyasalarında yaşanan kriz, gayrimenkul piyasası ile banka ve yatırım bankası gibi finansal aracılar başta olmak üzere bütün ABD ekonomisini ve ardından da diğer dünya ekonomilerini etkisi altına almıştır. Krizde bir yatırım bankası olan Bear Stearns’ün iflası, ABD yatırım bankacılığı sektörünün geleceği ile ilgili tartışmaları da ön plana çıkarmıştır. ABD’de serbest fonlara temel aracılık hizmetleri

sunan ve 14.000 çalışanı ile ipotekli konut finansmanı kredilerinde önde gelen yatırım bankaları arasında yer alan Bear Stearns 1923 yılında kurulmuş ve 1985 yılında halka açılmıştır. 2007/Ocak ayında hisseleri 171,51 dolar olan Şirket battığında ABD’nin 5 inci büyük yatırım bankasıydı. Eşik-altı ipotekli konut kredileri piyasasında yaşanan kriz 85 yıllık yatırım bankasının sonunu getirmiş ve JP Morgan, önce hisse senedi başına 2 dolara tekabül etmek üzere, Şirket’in hisse senetlerine 270 milyon dolar ödeyerek satın aldığını açıklamıştır. Önemli bir kaldıraç oranı ve kısa vadeli borçlanma ile finanse edilen düşük kaliteli aktiflerin, sonunda likidite yetersizliğine yol açması Bear Stearns’ü iflasa sürüklemiştir (Coşkun, 2009:24-25). Bear Stearns’in iflastan kurtulmak için kendisini JP Morgan’nın kucağına atması Wall Street’te şok etkisi yarattı. Krizin en büyük nedeni, Wall Street’te birbirleriyle iş yapan bankerler arasındaki itimadın sarsılması ve finansal kurumların, portföylerini artık Bear Stearns’de tutmak istememesiydi (Erolgaç, 2009:37).

Küreselleşmiş finansal piyasalar arasındaki sıkı bağlantılar nedeni ile ABD mortgage piyasalarında başlayan ve daha sonra likidite krizine dönüşen bu problem ABD bankalarının borç verme riskini yabancı yatırımcılara aktarması sonucu başta Avrupa olmak üzere tüm dünyaya yayılmıştır. Böylece, Avrupa’nın finansal kuruluşlarının da ABD’deki gibi kurtarılması gereği ortaya çıkmış ve buna bağlı olarak küresel piyasalarda sistemik risk artmıştır. Sistemik riskin artması sonucunda gözlenen küresel finansal sistemdeki bozulmanın reel sektöre yansımaları, artan fonlama maliyetleri ve daralan kredi imkânları kanalıyla ortaya çıkmaktadır. Bu çerçevede kredi piyasalarında arz yönlü daralmanın artarak devam etmesi, krizin finansal olmayan sektörleri ve gelişmekte olan ülkeleri daha fazla etkilemesi olasılığını artırmıştır. Gelişmekte olan ülkelerdeki kırılganlıklar bölgeden bölgeye farklılık göstermekle birlikte, küresel krizin olumsuz etkilerinin bankacılık sektörü ve bütçe yapısı sağlam olmayan, kısa vadeli sermaye girişlerinin ağırlıklı olduğu, döviz kurundaki değişimlere duyarlı ekonomilerde kendini daha fazla hissettirebileceği düşünülmektedir (Bakkal, Susam, 2008:75)

7Şubat- İngiltere Northern Rock ulusallaştırıldı. 88 milyar sterlin 14 Mart-ABD Bear Stearns FED sübvansiyonundan sonra ticari

bir banka tarafından alındı.

29 milyar dolar

7 Eylül- ABD Freddie Mac ve Fannie Mae ulusallaştırıldı. 200 milyar $

15 Eylül- ABD Lehman Brothers iflas etmiştir

17 Eylül -ABD AIG ulusallaştırıldı. 87 milyar

dolar

18 Eylül-

İngilitere

Lloyd TSB HBOS'u satın aldı. 12 milyar

pound

29 Eylül-

Benelüx

Fortis kurtarıldı 16 milyar

dolar

29 Eylül-ABD Citibank Washoiva’ı aldı. 12 milyar

dolar 29Eylül-

Almanya

Citibank Washoiva’ı aldı. 71 milyar

dolar

29 Eylül-

İzlanda

Citibank Washoiva’ı aldı. 850 milyon

dolar

29 Eylül-

İngiltere

Bradford&Bingley kurtarıldı. 32,5 milyar dolar

30 Eylül-

Belçika

Dexia kurtarıldı 9,2 milyar

dolar

30 Eylül- İrlanda Irlanda bankaları kurtarıldı. 572 milyar dolar

7 Ekim- İzlanda Lansbanki ulusallaştırıldı.

9 Ekim- İzlanda Kaupthing ulusallaştırıldı 864 milyon

dolar

12 Ekim-

İngiltere

HBOS, Royal Bank of Scotland, Llyods TSB ve Barclays kurtarıldı

60,5 milyar dolar

dolar

19 Ekim-

Hollanda

ING sermaye yardımı aldı 10 milyar

euro

20 Ekim- Fransa Fransa hükümeti 6 büyük bankaya kredi açmıştır 10,5 milyar euro 27 Ekim- Belçika KGB 3,5 milyar euro 4 Kasım- Avusturya Kommunalkredit ulusallaştırılmıştır. Constantine Privatbank ulusallaştırıldı ve 5 Avusturya bankasına 1 euro karşılığı satıldı.

11 Kasım-

Kazakistan

Hükümet 4 büyük bankaya sermaye enjekte etmiştir

3,7 milyar dolar

24 Kasım- ABD Citigroup sermaye desteği almıştır. 40 milyar dolar

22 Aralık-

İrlanda

Anglo Irish Bankası ulusallaştırılmıştır. 3 büyük bankasına fon aktarılmıştır.

7,68 milyar dolar

Kaynak: ERDÖNMEZ, Pelin Ataman (2009); “Küresel Kriz ve Ülkeler Tarafından Alınan Önlemler Kronolojisi”, Bankacılar Dergisi, Sayı:68, s.87.

Kriz 2008 Eylül ayından itibaren banka ve finansal kurumların ve özellikle de büyük yatırım bankası Lehman Brothers’ın iflasıyla birlikte ikinci ve farklı bir sürece girmiştir. Bu iflaslarla birlikte Amerikalılar iki gün içinde yaklaşık 150 milyar doları para piyasaları fonlarından çekmişlerdir. Ekim 2008’de Amerika Merkez Bankası ve diğer merkez bankaları piyasalara 2,5 trilyon dolar tutarında likidite enjekte etmişlerdir. Bu dünya tarihindeki en büyük parasal müdahaledir. Amerikan hükümeti ve Avrupa hükümetleri 1,5 trilyon dolar tutarında doğrudan hisse senedi yatırımı taahhüdünde de bulunmuşlardır. Bankacılık sektöründe yaşanan bu olumsuz gelişmeler finansal sistemde konsolidasyonlara yol açtığı gibi ABD’de yatırım bankacılığı modelinin de sonu olmuştur. Avrupa bankacılık sistemi de Ekim 2008’den itibaren krizden ciddi şekilde etkilenmeye başlamış, büyük bir takım uluslararası Avrupa bankalarının hükümetler tarafından kurtarılması gerekmiştir.

Avrupa’da bu süreç esasında İngiltere’de Northern Rock’ın ulusallaşmasıyla başlamıştır. Küresel para piyasalarında başlayan bu kriz hızlı bir şekilde yayılarak ABD ve Avrupa’da kredi daralmasına neden olmuştur. Eylül’ün ikinci haftasında ABD ve dünyada birçok finansal merkezde tahvil ve kredi piyasaları çökmüş, ticari tahvil fonlaması daralmış, hisse senedi fiyatları ciddi şekilde düşmüştür. Ekonomideki belirsizlikler ödemelerin güçlülüğünü artırmıştır (Erdönmez, 2009:86). Amerikan Hükümeti’nin 158 yıllık Lehman Brothers’ın batışına engel olmaması küresel krizi tetikledi. Verilen kararın yankıları hiç kimsenin tahmin edemeyeceği kadar müthiş oldu. 15 Eylül sabahında Lehman’ın iflas ilanı, zincirleme dünya finansal piyasalarında kaos yarattı. Dev sigorta şirketi American International Group(AIG) şirketinin uçurumun kenarına gelmesine neden oldu (Erolgaç, 2009:45).